Στις 8 Απριλίου ξεκινά το “View Master”, η νέα ατομική έκθεση της Λίλας Μπελιβανάκη, στη Sianti Gallery. Έργα – κεντήματα φιλοτεχνημένα με απλό στυλό (ball-pen) σε διάφορα χρώματα.
Στα χρόνια της σπουδής, με την αγωνία του νεαρού μαθητευόμενου, πλησίασε τον δάσκαλό της Χρόνη Μπότσογλου: «Θεωρείτε αυτό που κάνω προφανές; Κι εκείνος με την ηρεμία που τον διέκρινε, απάντησε: «Αν το πρόσωπο ουρλιάζει, εσένα η δουλειά σου είναι να το ανεβάσεις. Δουλειά σου είναι να το ξεπατώσεις!».
Η Λίλα Μπελιβανάκη έμεινε πιστή σε αυτή την εντολή κι από το ξεκίνημά της διατηρεί μια πορεία αταλάντευτη. Στην πιο ώριμη φάση της διαδρομής της παρουσιάζει στον Εικαστικό Κύκλο Σιαντή – και μέσω αυτού στην πλατφόρμα της Artsy – μια σειρά από μνημειακά «καρέ» που η προφάνειά τους αποκαλύπτει όσα επιμελώς κρύβουμε κάτω από το χαλί.
Η Μπελιβανάκη έρχεται να μιλήσει για πράγματα σοβαρά με τρόπο ζωντανό και παλλόμενο από τους ήρωές της. Το σύνολο αυτής της δουλειάς μπορεί να ιδωθεί ως graphic novel, μια τοιχογραφία εποχής που διατρέχει όχι μόνο την ελληνική πραγματικότητα, αλλά απλώνεται έξω από τα σύνορα του τόπου. Τον τρόπο, της τον έχει υποδείξει η χρήση ενός μέσου που της πηγαίνει και που τον έχει κατακτήσει: το απλό στυλό (ball-pen) σε διάφορα χρώματα.
Εύχρηστο στην εφαρμογή και πλούσιο στο αποτέλεσμα που παράγει, το στυλό στο χέρι της ζωγράφου σμιλεύει επάνω στην ζωγραφική επιφάνεια ένα κέντημα. Πρόκειται για τσίκι-τσίκι(ισμό), για να θυμηθούμε τον Ακριθάκη, που στην περίπτωση της ζωγράφου απηχεί τη λεπτοδουλειά που προϋποθέτει κόπο και χρόνο.
Καθώς είναι γνώριμο το ταπεινό bic στον καθένα μας από τα σχολικά χρόνια, ας μη νομίσει ο θεατής ότι τα έργα της Μπελιβανάκη γεννιούνται χωρίς οδύνες. Το αντίθετο. Ως να φτάσει στο τελικό αποτέλεσμα, κάθε καρέ που εντάσσεται στο έργο, είναι προϊόν εργασίας εξαντλητικά περίτεχνης. Παρά το γεγονός ότι έχει αφήσει πια το κόμικ με το οποίο ξεκίνησε, παραμένει μια καλλιτέχνις «μικρογράφος» στη διαδικασία του έργου, όποιο κι αν είναι το μέγεθός του.
Η ζωγραφική της έχει την οξύτητα του χρώματος που παραπέμπει στην παλέτα του Todd Schorr και το σχέδιό της φλερτάρει με το παιχνίδισμα του Matthew Stone. Το anime και τα μάνγκα κόμικς έχουν ποτίσει τα έργα της κι έτσι έχει μάθει να αντιμετωπίζει το θέμα και τους ήρωες που στήνει. Όχι με την ακαδημαϊκή εργασία που απαιτεί ένα «κλασικό» ομαδικό πορτρέτο, αλλά με την παραμόρφωση στην οποία το βλέμμα είναι μαθημένο από τα κόμικς ή τις selfies (η ίδια μου αναφέρει ότι περισσότερο κι από τους Ιάπωνες παρακολουθεί τους Κορεάτες κομίστες manhwa).
Πέρα από τις εικονογραφικές επιρροές που μπορεί κανείς να εντοπίσει στο έργο της, το ζωγραφικό της ιδίωμα μπορεί, στα σοβαρά, να μιλήσει στο διεθνές κοινό μιας και δεν έχει τίποτε να ζηλέψει από τους προωθημένους καλλιτέχνες της σύγχρονης εικαστικής σκηνής.
Εκτός από τον αέρα των κόμικς που είναι στην καρδιά της διεθνούς pop κουλτούρας, φτερά της δίνουν τα πρόσωπα που φωτογραφίζει ή αλιεύει από το ίντερνετ. Είναι πρόσωπα του καιρού μας: από το Netflix, από μια χορευτική παράσταση που εντάσσει στο έργο της, από κοινωνικούς τύπους της καθημερινότητας, με τους οποίους μπορεί με άνεση το κοινό να ταυτιστεί. Είναι οι άνθρωποι του γύρω μας. Κι έτσι όπως επεξεργάζεται τις μορφές σε ένα «κολάζ» από ανθρώπινα χαρακτηριστικά τρίτων, τις μεταμορφώνει σε «υβρίδια» που υποδύονται το «ρόλο» τους στο έργο.
Δεν είναι όμως μόνο η μαστοριά στο πλάσιμο των προσώπων, αλλά, κυρίως, η σύνθεση των εικαστικών στοιχείων, η σκηνοθεσία. Στα έργα της βλέπει κανείς μια έντονη θεατρικότητα. «Θέλω να κάνω μακετούλες», λέει, κι αυτό την παρακινεί σε κάθε σύνθεση να στήνει κι από ένα δρώμενο. Ειδικά στα μικρότερα σε διάσταση έργα που καθόλου τυχαία τιτλοφορεί «Backstage» (παρασκήνιο), κατορθώνει να δημιουργεί μικρά σκηνικά με βάθος κι έμφαση στη λεπτομέρεια.
Η Μπελιβανάκη, παράλληλα με τη ζωγραφική, ασχολήθηκε με την σκηνογραφία και την ενδυματολογία στον κινηματογράφο και το θέατρο, γεγονός που δεν άφησε ανεπηρέαστη την τέχνη της. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η θητεία αυτή καθόρισε, πέρα από τον τρόπο, το περιεχόμενο της ζωγραφικής της.
Το 2009 επιμελήθηκε τα σκηνικά και τα κοστούμια για τη μαύρη κωμωδία του Φρήντριχ Ντύρενματ «Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» (σε σκηνοθεσία Μιχάλη Ζωγραφίδη). Μιλώντας για την παράσταση, αποκαλύπτει: «Γινόντουσαν τα πιο απεχθή πράγματα με τον πιο αστείο τρόπο. Πάντοτε είχα αυτή την αίσθηση για την τέχνη μες στο κεφάλι μου, αλλά βρήκα κάτι αντίστοιχο με αυτό που ήθελα να εκφράζει η δουλειά μου. Έχω, λοιπόν, κι άλλους φίλους, είπα, είναι κι αυτοί μαζί μου!» .
Στις μεγάλες συνθέσεις της, αυτό που αρχικά προβάλλει ως γκροτέσκο ή παιγνιώδες, σε δεύτερη ανάγνωση ανασύρει μια ειρωνεία για την ανθρώπινη συνθήκη. Αρκετοί από τους χαρακτήρες της αποδίδονται σε κατάσταση οριακή όπου η χαρά ή το ξέσπασμα οργής δίνονται στο θεατή αξεδιάλυτα.
Το στοιχείο αυτό επιτείνει η παρουσία ενός τρανς προσώπου με το οποίο η Μπελιβανάκη εμφυτεύει την αμφισημία σε όλη τη σύνθεση (στο δίπτυχο «We came a long way my friend»). Ακόμη κι όταν στήνονται «σοβαροί», όπως στο ομαδικό πορτρέτο «The gang» (η συμμορία), η ζωγράφος θέτει σε δοκιμασία τα «θεμέλια» μιας οικογένειας.
«Θέλω ο θεατής να αναρωτιέται για την κατάσταση, τον χωροχρόνο, τα συναισθήματα και τις σχέσεις των μορφών» εξηγεί για το πώς σαρκώνει τα πρόσωπα, πώς ιστορεί την παρουσία τους μέσα στην εικόνα. Στο ίδιο πλάνο συνυπάρχουν διαδοχικά στοπ καρέ, συμβιώνουν επεισόδια από διάφορες χρονικές στιγμές.
Αρχικά, δουλεύει σε ξεχωριστά κομμάτια τα οποία τοποθετεί κατόπιν σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα μέσα στο ίδιο έργο. Για παράδειγμα, στο δίπτυχο «Ascension» (Ανάληψη) έχουμε περιμετρικά κομμένα χαρτόνια πάνω σε μακετόχαρτο, που προβάλλονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Πρόκειται για έργο – σχόλιο στη σημερινή κοινωνία με φόντο ένα τοπίο αστικό, βγαλμένο από manga.
Η τέταρτη διάσταση με την οποία «ντύνει» τα έργα, διάσταση που δεν είναι κραυγαλέα, μα βγαίνει από ένα πηγαίο και διαβρωτικό χιούμορ, είναι βαθιά πολιτική.
Η κοινωνία καθρεφτίζεται από ανθρώπους που ζουν σύμφωνα με τον ίδιο κανόνα, που βρίσκονται κάτω από το ίδιο βάρος της ανατολής ενός καινούργιου κόσμου. Η κοινωνική κριτική που ασκεί η ζωγράφος είναι μια κριτική κουλτούρας.
Γι’ αυτό λέμε ότι το έργο της Μπελιβανάκη δεν έχει στοιχεία εντοπιότητας, αλλά αρθρώνεται ως γέφυρα σε όλο τον κόσμο, εκφράζοντας τις αγωνίες της γενιάς της. Τα πρόσωπα της ζωγράφου κι όταν δεν φαίνονται σπαραχτικά, διαθέτουν ένα ακόμη πιο φοβερό όπλο από την κραυγή: τη σιωπή τους (όπως «Ο Φονιάς»).
Το χάρισμα της Λίλας Μπελιβανάκη είναι αυτό: ούτε στιγμή δε μας αφήνει να πιστέψουμε πως αυτό που βλέπουμε δεν είναι πραγματικό, πως πρόκειται για όνειρο ή για παραμύθι. Έχει διαρκώς βάση ρεαλιστική, αλλά στην πραγματικότητα όσα αφηγείται το έργο είναι αλλόκοτα, αινιγματικά, τρομακτικά.
Ανά πάσα στιγμή ακροβατεί ανάμεσα στο κωμικό και στην τραγωδία. Όμως, όχι με ορθόδοξο τρόπο: το ένα στοιχείο δε διαδέχεται αρμονικά το άλλο, το αίσθημα του κωμικού είναι ασυμβίβαστο με αυτό της τραγωδίας και βέβαια, το αταίριαστο κωμικό στοιχείο επιτείνει ακόμη περισσότερο τον τρόμο. Όλοι οι ήρωές της έχουν μια πνοή προμηθεϊκή. Όσο πιο μεγάλοι «υψώνονονται» στα μάτια του θεατή, τόσο πιο μεγάλη είναι η πτώση τους.
***
«View Master» της Λίλας Μπελιβανάκη στη Sianti Gallery (Βασ. Αλεξάνδρου 2, πίσω από Εθνική Πινακοθήκη). Διάρκεια έκθεσης : Παρασκευή 8 Απριλίου – Σάββατο 30 Απριλίου