«Τα αρχαία ελληνικά έργα τέχνης υπήρξαν αντικείμενο θαυμασμού από την ώρα της δημιουργίας τους. Υμνήθηκαν, λατρεύθηκαν, καταξιώθηκαν σαν σύμβολα κύρους και δόξας. Στόλισαν τη Ρώμη. Μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Άντεξαν στη διαδοχή των θρησκειών. Ό,τι ακολούθησε όμως, την ευρωπαϊκή Αναγέννηση, δεν είχε προηγούμενο. Το Κάλεσμα των Μαρμάρων αφύπνισε την αρχαιότητα. Ένας νέος κόσμος γεννήθηκε. Χιλιάδες άνθρωποι ενεπλάκησαν σε ένα αστείρευτο κυνήγι πολιτιστικών θησαυρών, αναζητώντας άλλοτε τη φήμη και τον πλούτο και άλλοτε την ομορφιά και τη μνήμη. Αυτή είναι η ιστορία τους...»
Αιώνες πριν τη λεηλασία της Ακρόπολης των Αθηνών και τον ακρωτηριασμό του Παρθενώνα από τον λόρδο Έλγιν, ήδη από τον 13ο αιώνα, η Ευρώπη στράφηκε στην ελληνική αρχαιότητα.
Ποιές συγκυρίες πυροδότησαν τα γεγονότα και άνοιξαν τον δρόμο για την «αφύπνιση της αρχαιότητας»; Ποιόν ρόλο διαδραμάτισαν εκείνη την πρώτη περίοδο, οι Έλληνες λόγιοι που μετανάστευσαν στην Ιταλία, αλλά και φυσιογνωμίες, όπως ο χαρτογράφος Κριστόφορο Μπουοντελμόντι και ο Κυριακός της Αγκώνας (πραγματικό όνομα, Κυριάκος Πιτσικόλι), έμπορος, ουμανιστής και περιηγητής, που κατέγραψε σχολαστικά τις αρχαιότητες, από τους Δελφούς και την Αθήνα μέχρι την Πελοπόννησο (απεικονίζοντας τες επιπλέον σε σχέδια, αρκετά εκ των οποίων έφτασαν στα χέρια των κορυφαίων καλλιτεχνών της Αναγέννησης); Τι άλλαξε με την Επανάσταση του 1821 και για ποιόν λόγο θεωρείται κομβικό σημείο; Πόσο εκτεταμένο ήταν το «κυνήγι θησαυρού» για τις ελληνικές αρχαιότητες, που έφερε από τον 15ο αιώνα στην Ελλάδα (τους πρώτους αιώνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τα σύνορα ήταν κλειστά) πάσης φύσεως τυχοδιώκτες, τύπου Ιντιάνα Τζόουνς; Πώς έφυγαν οι αρχαιότητες με σημείο εκκίνησης τη Βενετία και στη συνέχεια τη Γαλλία, αλλά και τι ρόλο έπαιξε ο διασκορπισμός τους στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας της Δυτικής Ευρώπης; Πώς διαχειριστήκαμε τα μνημεία και τις αρχαιότητες από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους και ποιός ο ρόλος των ξένων αρχαιολογικών σχολών;
Και κυρίως, σε ποιο σημείο βρισκόμαστε, όχι μόνο σε σχέση με το πάγιο αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα, αλλά του στοχασμού και αναστοχασμού, όσον αφορά τη σχέση μας την Ευρώπη.
Η νέα σειρά ντοκιμαντέρ 10 επεισοδίων, με τίτλο «Το κάλεσμα των Μαρμάρων», παραγωγής Cosmote TV, που έκανε πρεμιέρα την Τρίτη 5 Νοεμβρίου (22:00), στο κανάλι της πλατφόρμας Cosmote History -το οποίο είναι αφιερωμένο στην ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό- επιχειρεί να διερευνήσει τη σχέση της Ευρώπης με την ελληνική αρχαιότητα και τη διαμόρφωση της νεότερης ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας, ανιχνεύοντας μία περίοδο 500 ετών και φωτίζοντας σημεία της ιστορίας άγνωστα στο ευρύ κοινό.
Στο ντοκιμαντέρ, που γυρίστηκε, πέραν της Ελλάδας, σε Βενετία, Παρίσι, Λονδίνο, Μόναχο, καταθέτουν τις απόψεις τους σχετικά με το ενδιαφέρον της Δυτικής Ευρώπης για την απόκτηση ελληνικών αρχαιοτήτων, περί τους τριάντα έγκριτους -υψηλής εξειδίκευσης- Έλληνες και Ευρωπαίους ιστορικούς και αρχαιολόγους, μεταξύ των οποίων και οι διευθυντές κορυφαίων αρχαιολογικών σχολών (Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Αθήνας, Βρετανική Σχολή Αθηνών, Γαλλική Σχολή Αθηνών, Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών) που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα τα τελευταία 150 χρόνια.
Ως είναι ευνόητο, στο ντοκιμαντέρ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην αρπαγή και τη μεταφορά των Γλυπτών του Παρθενώνα από τον Τόμας Μπρους, 7ο Κόμη του Έλγιν (1803), ενώ τονίζεται ότι η άφιξή τους στο Λονδίνο αποτέλεσε ορόσημο για την εξέλιξη της πόλης.
«Η Αθήνα έγινε πόλη-παράδειγμα για το Λονδίνο. Και όταν έφτασαν τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο μουσείο, θεωρήθηκαν μέρος της αθηναϊκής ταυτότητας. Τι είχε το Λονδίνο; Μερικούς σταθμούς διοδίων και μεσαιωνική ρυμοτομία και εντέλει το Βρετανικό Μουσείο είχε πολύ λίγα ακόμα πράγματα να δείξει. Έτσι πήραν παράδειγμα από τη μικρή, γενναία Αθήνα με τα σοκάκια και τα μικρά σπίτια, τη μικρή γενναία Αθήνα και τη δόξα της, πέρα από τη χλιδή», δηλώνει ο δρ Ίαν Τζένκινς, επίτιμος Έφορος του Τμήματος Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου.
Κατά την παρουσίαση στον Τύπο, λίγες ώρες πριν την προβολή του πρώτου επεισοδίου, στο Ιωνικό Κέντρο Πολιτισμού στην Πλάκα, το στίγμα έδωσαν ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ, Κλεάνθης Δανόπουλος, σκηνοθέτης-σεναριογράφος της σειράς, ο Δημήτρης Μιχαλάκης, executive director της Cosmote TV, ο Γιώργος Τόλιας, ιστορικός, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και ο Θεόδωρος Κουτσογιάννης, ιστορικός της Τέχνης, έφορος Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής των Ελλήνων.
Ο Κλεάνθης Δανόπουλος σημείωσε ότι «Το κάλεσμα των Μαρμάρων» -για το οποίο προηγήθηκε μεγάλη έρευνα- «ίσως είναι ένας νέος τρόπος να δούμε την ιστορία», ενώ εξομολογήθηκε ότι, ονειρευόταν να κάνει το ντοκιμαντέρ αυτό είκοσι ολόκληρα χρόνια.
Αναφερόμενος στην περίπτωση Έλγιν, ο Γιώργος Τόλιας υπενθύμισε ότι «λεηλασίες πολλές είχαμε πριν και μετά τον Έλγιν», ωστόσο, υπάρχουν δύο λόγοι που κάνουν τη διαφορά: Κατ′ αρχάς ότι «η λεηλασία αφορά στον Παρθενώνα, ‘τα άγια των αγίων’ και κατά δεύτερο, ότι ο τρόπος με τον οποίον απέσπασε τα Γλυπτά, επέφερε καταστροφή στη στατικότητα του μνημείου και στην ολότητα του», για να προσθέσει στη συνέχεια «πριν τον Έλγιν δεν είχαμε καταστροφή μνημείου».
Ενώ για το ζήτημα της αρχαιοκαπηλίας ο κ. Θεόδωρος Κουτσογιάννης τόνισε: «Η αρχαιοκαπηλία συστηματοποιήθηκε σταδιακά. Από τα τέλη του 17ου αιώνα ξεκινάει να υπάρχει μία κανονική ροή αρχαιολατρών στην Ελλάδα, οι οποίοι έκαναν αυτοψία, έρευνες και τα αποτύπωναν τα μνημεία. Ωστόσο, όλη αυτή η διαδικασία μπορεί να θεωρηθεί πλήρως οργανωμένη από τα μέσα του 18ου αιώνα και μετά, όπου συστηματοποιείται και η γνώση. Οτιδήποτε ελληνικό έχει σαφώς μεγαλύτερη αξία από οποιαδήποτε άλλη ρωμαϊκή αρχαιότητα».
Στο τέλος της παρουσίασης - συζήτησης, την οποία συντόνισε η δημοσιογράφος Κατερίνα Λυμπεροπούλου, τέθηκε στους ομιλητές το καίριο ερώτημα: Εάν κατά την εκτίμηση τους, τα Γλυπτά του Παρθενώνα θα επιστραφούν στην Ελλάδα. Ο κ. Κουτσογιάννης απάντησε «νομίζω πως όχι», ο κ. Τόλιας έκανε την εκτίμηση πως «θα επιστραφούν όταν αλλάξουν οι συνθήκες, όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης» και ο κ. Δανόπουλος σημείωσε ότι «η έννοια του ‘ποτέ’ είναι πολύ σχετική στην Ιστορία. Η Ακρόπολη υπάρχει και λειτουργεί εδώ και 2500 χρόνια».
Όχι μόνο «Το κάλεσμα των Μαρμάρων», αλλά το σύνολο του περιεχομένου του Cosmote History θα είναι διαθέσιμο δωρεάν σε σχολεία, όπως δήλωσε ο κ. Δημήτρης Μιχαλάκης, υπογραμμίζοντας ότι, στόχος των παραγωγών είναι η συνάντηση του ντοκιμαντέρ με τα νεανικά κοινά.
Τα επεισόδια της νέας σειράς θα προβάλλονται σε πρώτη προβολή στο Cosmote History HD κάθε Τρίτη βράδυ στις 22.00 και σε επανάληψη κάθε Παρασκευή στις 19.00. Μετά την προβολή τους στο κανάλι, όλα τα επεισόδια θα είναι διαθέσιμα για δωρεάν on demand θέαση στην υπηρεσία Cosmote TV Plus.
Στο ντοκιμαντέρ μιλούν (με αλφαβητική σειρά):
Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος, Επιμελητής Αρχαιοτήτων, Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας, Ειρήνη Γαλλή, Αρχαιολόγος, Προϊστάμενη Τμήματος Προκλασικών, Κλασικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Ελένη Κόρκα, Επίτιμη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, Μανόλης Κορρές, Καθηγητής ΕΜΠ, τακτικό μέλος Ακαδημίας Αθηνών, Θόδωρος Κουτσογιάννης, Ιστορικός της Τέχνης, Έφορος Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής των Ελλήνων, Μαρία Λαγογιάννη, Διευθύντρια Αρχαιολογικού Μουσείου, Ρούλα Λεβεντούρη, Επιμελήτρια Αρχαιοτήτων Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας, Φανή Μαλλούχου-Tufano, Αν. Πρόεδρος της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ESMA), Παρασκευάς Ματάλας, Ιστορικός, Μεταδιδακτορικός ερευνητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Δημήτρης Παντερμαλής, Καθηγητής Αρχαιολογίας ΑΠΘ, Διευθυντής Μουσείου Ακρόπολης, Κωνσταντίνος Πασχαλίδης, Αρχαιολόγος, Επιμελητής Αρχαιοτήτων Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών, Γιώργος Τόλιας, Ιστορικός Διευθυντής Ερευνών Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Παναγιώτης Τουρνικιώτης, Αρχιτέκτονας, Καθηγητής Αρχοτεκτονικής ΕΜΠ, Κώστας Γ. Τσικνάκης, Ιστορικός, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Γιάννης Χαμηλάκης, Καθηγητής Αρχαιολογίας Νεοελληνικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Brown, Κωστής Χρηστάκης, Επιμελητής Κνωσού της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, Αναστασία Χριστοφιλοπούλου, Επιμελήτρια Ελληνικής, Ρωμαϊκής και Κυπριακής Συλλογής του Μουσείου Fitzwilliam, Cambridge, John Bennet, Αρχαιολόγος, Διευθυντής Βρετανικής Σχολής Αθηνών, Filippo M. Carinci, Καθηγητής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Ca’ Foscar Βενετία, William St. Clair, Ινστιτούτο Αγγλικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Λονδίνου, Alexandre Farnoux, Διευθυντής Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Joel Gebauer, Επιμελητής στο State Collections of Antiquities και στην Γλυπτοθήκη του Μονάχου, Ian Jenkins, Επιμελητής, Τμήμα Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων, Βρετανικό Μουσείο, Prof. Emanuele Papi, Διευθυντής, Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, Dr Marcella De Paoli, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Βενετίας, Amélie Perrier, Αρχαιολόγος, Διευθύντρια Αρχαίων και Βυζαντινών Σπουδών, Γαλλική Σχολή Αθηνών, Dr Alison Pollard, Eρευνήτρια Κλασικών Σπουδών Πανεπιστημίου Οξφόρδης και Μουσείου Ashmolean, Étienne Roland, Επίτιμος Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστήμιο Σορβόννης, Dr Guy Sanders, Former Director of the American School of Classical Studies, Excavations at Corinth, Alain Schnapp, Επίτιμος Καθηγητής Ελληνικής Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Σορβόννης, PD Dr. Reinhard Senff, Επιστημονικός Διευθυντής του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, Katja Sporn, Κλασική Aρχαιολόγος, Διευθύντρια Γερμανικής Σχολής Αθηνών, James Wright, Διευθυντής Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών, Alessia Zambon, Πανεπιστήμιο Versailles Saint-Quentin, (UVSQ).
Συντελεστές:
Παραγωγή: COSMOTE TV
Εταιρεία Εκτέλεσης Παραγωγής: BOO Productions
Παραγωγός: Τάκης Νικολακόπουλος
Σενάριο-σκηνοθεσία: Κλεάνθης Δανόπουλος
Δ/νση φωτογραφίας: Ευγένιος Διονυσόπουλος
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Μαίρη Αδαμοπούλου, Μαρίνος Αργυριάδης-Καχρίλας
Έρευνα αρχειακού υλικού: Μαρίνος Αργυριάδης – Καχρίλας
Επιμέλεια συνεντεύξεων: Μαίρη Αδαμοπούλου
Διεύθυνση παραγωγής: Πέτρος Μαντούβαλος, Ελένη Τσατσούλα
Αφήγηση: Γιώργος Λιάντος, Νίκος Τσινές
Μοντάζ: Θανάσης Παπαθανασίου, Μιχάλης Παπαδάκης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Δημήτρης Παπαροϊδάμης, Ηλίας Στάθης
Συντονισμός παραγωγής: Βάσω Βασιλοπούλου, Κερασώ Ματιάτου, Χριστίνα Αναστοπούλου