Πρόκειται για μια αόριστη έννοια ψευδεπίγραφα νομική, που αναφέρεται όχι στο θετό δίκαιο (lege lata) ούτε στο θετέο δίκαιο (lege ferenda), αλλά στο τι θεωρείται στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και τόπο από μια αόριστη κοινωνική ομάδα ως δίκαιο. Το κοινό περί δικαίου αίσθημα που απηχεί τη κοινή γνώμη χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει συγκεκριμένη πράξη ή να ασκηθεί πίεση για την έκβαση κάποιας δίκης ή την χειραγώγηση πολλές φορές για λογούς πολιτικούς ή στη δημιουργία καταστάσεων και εντυπώσεων. Eίναι δε ένα κατ’εξοχή δημαγωγικό μέσο.
Σαφώς αποτελεί μέγεθος μετρήσιμο δια δημοσκοπήσεων, αλλά με αποτέλεσμα εφήμερο, γιατί η κοινή γνώμη μεταβάλλεται εύκολα και ποδηγετείται από τα ΜΜΕ. Πολλές φορές όμως δίνει αφορμή για νομοθετικές πρωτοβουλίες για τη θέσπιση κανόνα δικαίου, όχι όμως και για την εφαρμογή μιας διάταξης για την οποία απαιτείται κυρίως η αποδοχή της, τροποποίηση, ή κατάργηση κανόνων δικαίου, όπως συνέβη με τη κατάργηση του πολύ επιτυχημένου νόμου 1608/1950 «περί καταχραστών δημοσίου χρήματος». Ο συγκεκριμένος νόμος αποτελούσε τη μόνιμη επιδίωξη των τρωκτικών του δημοσίου χρήματος, για την οποία έδωσε αφορμή η βαριά καταδίκη της καθαρίστριας στο Βόλο, που είχε καταθέσει πλαστό απολυτήριο δημοτικού.
Το κοινό περί δικαίου αίσθημα επηρεάζει τη ψήφο των ενόρκων, τη λεγομένη και λαϊκή στα Ορκωτά Δικαστήρια, τα οποία μέχρι το 1967 ήταν αμιγή, δηλαδή συγκροτούντο από το σώμα των 12 ενόρκων, που αποφάσιζε για την ενοχή του κατηγορουμένου και το σώμα των δικαστών από 3 δικαστές, που επέβαλε τη ποινή και μπορούσε να κηρύξει την ετυμηγορία των ενόρκων πεπλανημένη, οπότε επαναλαμβανόταν η δίκη. Το 1967 εξ αιτίας της αθωώσεως από τους ενόρκους του Μυρτολούη, ενός Πέρση πιλότου, που σκότωσε τη ερωμένη του Συρεγγέλα, γιατί αυτή τον εγκατάλειψε, το αμιγές ορκωτό δικαστήριο αντικαταστάθηκε με το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο από 4 ενόρκους και 3 τακτικούς δικαστές, που ψηφίζουν ισότιμα, που και αυτό πολλές φορές εκδίδει αθωωτικές αποφάσεις μόνο με τη ψήφο των ενόρκων..
Σαφώς η πίεση της κοινής γνώμης επηρεάζει τις δικαστικές διαδικασίες , γιαυτό δημιουργούνται και οι αυθόρμητες (!) κινητοποιήσεις σε κάποιες δίκες κυρίως με πολιτική σημασία, αλλά πολλές φορές τη δικαστική κρίση βαρύνει και το δυσμενές προνόμιο (privilegium odiosum) για κάποιους επωνύμους που εμπλέκονται σε δικαστικές διαδικασίες, ενώ συνήθως οι επώνυμοι δεν δικάζονται,αλλά η υπόθεση χάνεται κάπου στη προδικασία και στο τέλος παραγράφεται.
Πρόσφατα στο Βόλο πατέρας 19χρονης σκότωσε το κουνιάδο του, όταν έμαθε ότι τη βίαζε κατ’ επανάληψη από ηλικίας 9 ετών. Σαφώς η δολοφονία αυτή , που αποτελεί μορφή αυτοδικίας, έτυχε της αποδοχής μεγάλου τμήματος της κοινής γνώμης, γιατί το κοινό περί δικαίου αίσθημα απαιτεί την άμεση τιμωρία του βιαστή και όχι την παραπομπή της υπόθεσης στις δικαστικές καλένδες.
Για τη διαχρονική καθυστέρηση απονομής της δικαιοσύνης ο Ε .Ροΐδης έλεγε «όταν γίνεται ένα έγκλημα όλοι ρωτούν, γιατί δεν εκτελούν το κακούργο, όταν κάποτε τον εκτελούν όλοι ρωτούν τι έκανε ο ανθρωπάκος και τον σκοτώνουν». Είναι γεγονός, ότι για τα πολύ ειδεχθή εγκλήματα αποδίδεται δικαιοσύνη εντός των φυλακών από άλλους καταδίκους σύμφωνα με το δικό τους περί δικαίου αίσθημα και κώδικα τιμής (Ηλία Πετρόπουλου Το εγχειρίδιο του καλού κλεφτή). Άλλωστε το κοινό περί δικαίου αίσθημα είναι διεθνές, με πρόσφατο παράδειγμα απόφαση Δικαστήριο ενόρκων στη Γερμανία που αθώωσε μητέρα που μέσα στο δικαστήριο σκότωσε το δολοφόνο του παιδιού της. Στη δεκαετία του ΄80 ο Παπαδόσυφος σκότωσε εντός δικαστηρίου το δολοφόνο του υιού του, καταδικάσθηκε μεν για τη πράξη του, αλλά όλη η Κρήτη πίνει ακόμα προς τιμή του.
Είναι γεγονός ότι πολλές γυναίκες αποφεύγουν ιδίως στα μικρά μέρη να καταγγείλουν το βιασμό τους, για να αποφύγουν τη δίκη, όπου μαζεύεται όλη τη τοπική κοινωνία και τον ηθικό θάνατο του θύματος με τη φαρμακερή ερώτηση των δικηγόρων «μήπως του κουνήθηκες και εσύ;», άλλωστε ηθικός θάνατος προκαλείται και από τη συκοφαντική δυσφήμηση, που παρά τη καταδίκη του δράστη και τη διάψευση, που δεν τη διαβάζει κανείς, τα ερωτήματα παραμένουν δημόσια στο υποσυνείδητο πολλών.
Σε κάθε όμως περίπτωση η Πολιτεία πρέπει να φροντίσει με την άμεση απονομή της δικαιοσύνης να κερδίσει την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην αποτελεσματικότητα της, ώστε να αποφεύγεται η αυτοδικία ή όπως λέει ο λαός « παίρνω το δίκιο με τα χέρια μου», γιατί έτσι καταλύεται το κράτος δικαίου και δημιουργούνται βεντέτες, που κρατούν γενεές ολόκληρες.
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.