Η επίκληση των μεταρρυθμίσεων στα χρόνια της κρίσης ήταν το αποκούμπι όλων των κυβερνήσεων. Ποια παρέμβαση όμως, που προσδιορίστηκε ως μεταρρύθμιση, είχε άμεση επίδραση στις ζωές των ανθρώπων; Ποιος νόμος, ποια απόφαση ήταν που άλλαξε κακώς κείμενα, προς όφελος των πολλών; Και πώς αυτό έχει μετρηθεί και αξιολογηθεί; Άραγε τα πρωτογενή πλεονάσματα προήλθαν από τις μεταρρυθμίσεις ή μήπως από τη στραγγαλιστική φορολόγηση και τη στάση πληρωμών, που φυσικά δεν συνιστούν μεταρρύθμιση; Ή μήπως το άνοιγμα των επαγγελμάτων στον τομέα των υπηρεσιών έριξε κάπου τις τιμές ή οι δεκάδες ρυθμίσεις της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ ήταν ο καταλύτης αλλαγών στη χώρα; Κι αν ναι, πώς το ζει στην καθημερινότητά του ο πολίτης;
Τις τελευταίες δεκαετίες η φιλοσοφία και η βούληση του πολιτικού προσωπικού έχει διαμορφώσει ένα καλούπι, μέσα από το οποίο προκύπτει το θεσμικό και κανονιστικό δυναμικό της χώρας, το οποίο υπηρετεί μία λογική και μία στόχευση τέτοια, ώστε να μην επιτρέπει, ούτε να παραχθεί, ούτε - πολύ περισσότερο - να εφαρμοστεί, καμία μεταρρύθμιση και καμία ουσιαστική αλλαγή. Κι αυτό κυρίως έχει να κάνει με το πόσο ισχυροί ή αδύναμοι είναι οι νόμοι που ψηφίζονται, πώς αλλοιώνονται μέσω των ΠΔ, των ΚΥΑ, των ΥΑ και των εγκυκλίων, πόσο - με την απλότητα ή την πολυπλοκότητα τους - απλουστεύουν ή δυσχεραίνουν τη λήψη αποφάσεων από τη δικαιοσύνη. Η μεθοδολογία που συνειδητά ακολουθεί το νομοθετικό σώμα μέχρι και σήμερα, υποκρύπτει τη βούλησή του να παράγει αδύναμους κανόνες και ανίσχυρους νόμους, τους οποίους επιπλέον αποδυναμώνει και νοθεύει εξόφθαλμα, με προεδρικά διατάγματα, αποφάσεις και εγκυκλίους, ώστε να συντηρείται ο ρυθμιστικός και παρεμβατικός ρόλος του πολιτικού προσωπικού, ακόμη και πάνω ή και κόντρα στον νόμο. Μια επιλογή που όλα αυτά τα χρόνια ενίσχυσε τη διαφθορά και τη διαπλοκή, συντήρησε και στεγανοποίησε το πελατειακό σύστημα και εξασφάλισε πολιτικές καριέρες σε εκατοντάδες πολιτικά πρόσωπα, εις βάρος της αξιοκρατίας, της δικαιοσύνης, του κοινού καλού. Μια επιλογή που άφησε την ακινησία να… κυλά στο διηνεκές..
Ο τρόπος με τον οποίο διαχρονικά το πολιτικό σύστημα διαχειρίστηκε το θέμα των προσλήψεων στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα είναι το πιο τρανταχτό ίσως παράδειγμα αυτής της μεθοδολογίας, με κορωνίδα το ΠΔ164/2004 του Προκόπη Παυλόπουλου, για τη μετατροπή των συμβάσεων ορισμένου χρόνου στο δημόσιο σε αορίστου. Κάτω από το μανδύα της συμμόρφωσης σε ευρωπαϊκή οδηγία, παρακάμφθηκε το Σύνταγμα (άρθρο 103) και ο Ν2190/94 (σύσταση του ΑΣΕΠ - διαδικασία προσλήψεων στο δημόσιο τομέα) και με ένα προεδρικό διάταγμα - που εδώ και 14 χρόνια αναπαράγει ασάφεια - στην πράξη έχουν ακυρωθεί οι θεμελιώδεις κανόνες που ρύθμιζαν το θέμα. Στο μεταξύ, έχουν εκδοθεί δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες αλληλοσυγκρουόμενες δικαστικές αποφάσεις κι έχουν ψηφιστεί, μέχρι κι από τη σημερινή κυβέρνηση, αμέτρητες τροπολογίες, με οδυνηρό αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του δημοσίου τομέα να στελεχώνεται από προσωπικό που δεν προσλήφθηκε στη βάση ενός αξιοκρατικού και συμπαγούς θεσμικού πλαισίου, αλλά μετά από νομικισμούς και τεχνάσματα, που κύριο στόχο είχαν να δημιουργήσουν στρατιές ορκισμένων ψηφοφόρων, παρά ικανά και άξια στελέχη διοίκησης.
Η πολιτική και νομοθετική διαχείριση της αυθαίρετης δόμησης αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της μεθοδολογίας νομοθέτησης. Το 1998 ο επελαύνων «εκσυγχρονισμός» εκδίδει το ΠΔ267/98, που υπογράφουν ο Κ. Λαλιώτης και ο Ν. Χριστοδουλάκης, το οποίο στην πράξη ακυρώνει τον νόμο πάνω στον οποίο βασίστηκε προκειμένου να εκδοθεί, τον Ν1337/1983 (άρθ.17, παρ.7) του Αντώνη Τρίτση, ενώ εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να αποτελεί το βασικό θεσμικό εργαλείο της χώρας για τις κατεδαφίσεις αυθαιρέτων, καθώς έμεινε εντελώς απείραχτο από όλες τις κυβερνήσεις. Δεν το ακούμπησε καμιά τρόικα , δεν το εμπλούτισε ούτε το εκσυγχρόνισε καμία task force…
Ακολουθεί ο Ν.4014/2011 περί αυθαιρέτων, για τον οποίο μέχρι και το Σεπτέμβριο του 2013, οπότε και κρίθηκε αντισυνταγματικός από το ΣτΕ, είχαν εκδοθεί από το ΥΠΕΚΑ 3… ερμηνευτικές εγκύκλιοι, 5 ΚΥΑ και μία πράξη νομοθετικού περιεχομένου!!
Η Συνήγορος του Πολίτη Καλλιόπη Σπανού, αναδεικνύει το 2013 με απόλυτη σαφήνεια αυτήν την παθογένεια, σε επιστολή της με παραλήπτη τον Υπουργό Π.Ε.Κ.Α: «…οι ερμηνευτικές εγκύκλιοι δεν μπορούν να παράγουν αντίθετο δίκαιο από αυτό που ορίζεται με σαφήνεια από τον σχετικό νόμο, ούτε φυσικά να αποσαφηνίζει τον νόμο επί τα χείρω…», υπενθυμίζοντας μάλιστα πως επανειλημμένως έχει επισημάνει τη στρέβλωση από το 2010 ακόμη.. (Ετήσια Έκθεση 2010, σελ.61-62 - Ετήσια Έκθεση 2011, σελ.101-102 )
Στο μεταξύ ο Γιώργος Καμίνης, Συνήγορος του Πολίτη την περίοδο 2003 - 2010, μέχρι τότε δεν είδε, δεν αντιλήφθηκε, δεν ανέδειξε κάτι σχετικό, παρά μόνο φρόντισε να θέτει τις σχετικές υποθέσεις στο αρχείο (Ετήσια Έκθεση 2005, σελ. 118):
«..Έτσι στις περιπτώσεις που κάποιες αυθαίρετες κατασκευές κριθούν κατεδαφιστέες και διαπιστωθεί ότι η διοίκηση έχει προβεί σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, ο συνήγορος του Πολίτη θέτει στο αρχείο της υποθέσεις, αφού η κατεδάφιση αναβάλλεται, κυρίως λόγω έλλειψης σχετικών κονδυλίων ή/και συνεργείων στις κατά τόπους νομαρχίες..»!!! Τόσο απλά, τόσο κυνικά!..
Τρίτη αλλά όχι έσχατη, παρά εξόχως ανατριχιαστική περίπτωση, που τεκμηριώνει το συμπέρασμα της οικοδόμησης μιας ολόκληρης χώρας, με θεμέλιο την συνειδητή παραγωγή αδύναμων, ανίσχυρων ή ακόμη και άκυρων κανονιστικών πράξεων από την πλευρά της πολιτικής τάξης, αποτελεί η παράτυπη παραμονή του Λέανδρου Ρακιντζή για μια εξαετία στη θέση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης. Ο τέως αρεοπαγίτης Λ. Ρακιντζής τοποθετήθηκε στη θέση του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης στις 13/9/ 2004 και η θητεία του είχε λήξει από τις 14 /9/2009. Σύμφωνα με τον Ν.3074/2002 ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης επιλέγεται για 5ετή θητεία, ενώ διορίζεται και παύεται με Προεδρικά Διατάγματα.
Κι όμως στις αρχές του 2016(!!!) έγινε γνωστό πως από τις 14 /9/2009, ο Γ.Ε.Δ.Δ., που έφερε την ιερή αρμοδιότητα της πάταξης της διαφθοράς στη δημόσια διοίκηση, δεν κατείχε νομίμως τη θέση αυτή, καθώς ποτέ δεν εκδόθηκε το παραπάνω Π.Δ., με συνέπεια όποια πράξη… καταπολέμησης της διαφθοράς είχε κάνει όλο αυτό το διάστημα, να είναι άκυρη!! Και πώς αποκαλύφθηκε αυτό; Αποκαλύφθηκε, όταν η Ολομέλεια του ΣτΕ κλήθηκε να κρίνει προσφυγές δημοσίων υπαλλήλων, κατά προσφυγών του Λ. Ρακιντζή, που ζητούσε να μετατραπούν προς το αυστηρότερο τελεσίδικες πειθαρχικές αποφάσεις σε βάρος τους (λόγω παράβασης καθηκόντων, αδικαιολογήτων απουσιών, κ.λπ.), με το επιχείρημα ότι «δεν είναι επιτρεπτή, μετά τη λήξη της θητείας του, η συνέχιση της αρμοδιότητάς του να ασκεί προσφυγές, ιδίως ενώπιον του ΣτΕ, κατά τελεσίδικων αποφάσεων πειθαρχικών συμβουλίων»!!
(Πηγή:protothema).
Όλα τα παραπάνω βέβαια σε γνώση όλων των κυβερνήσεων, από το 2009 μέχρι και το 2016, πρώτο χρόνο διακυβέρνησης από το ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και του Ελληνικού Κοινοβουλίου, καθώς κάθε χρόνο ο Λ. Ρακιντζής παρέδιδε, μετά δόξης και τιμής, τις ετήσιες εκθέσεις με το …παραγόμενο έργο του.
Ο κατάλογος δυστυχώς είναι μακρύς. Η υπερκοστολόγηση δημόσιων έργων μέσω συμπληρωματικών συμβάσεων, λόγω… «απρόβλεπτων καταστάσεων», που ποτέ όμως μέχρι σήμερα δεν έχουν προσδιοριστεί με νομική σαφήνεια, η αποζημίωση κατασκευαστικών εταιρειών για έργα που ποτέ δεν ολοκληρώθηκαν (πχ υποθαλάσσια αρτηρία Θεσσαλονίκης), η εκταμίευση ευρωπαϊκών κονδυλίων σε έργα ή υπηρεσίες φαντάσματα (κορυφαίο παράδειγμα το Κτηματολόγιο), βασίστηκαν ακριβώς σε αυτή μεθοδολογία, η οποία, εκτός όλων των άλλων, θωρακίζει νομικά τους εφαρμοστές της με το τεκμήριο της αθωότητας.
Τα παραπάνω παραδείγματα δίνουν τις απαντήσεις, ως ένα άλλο «μαύρο κουτί», για τη διαχρονική συντριβή των μεταρρυθμίσεων στη χώρα και φανερώνουν το μοντέλο λειτουργίας της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας, μέχρι και σήμερα: ψηφίζεται ένας νόμος, τον οποίο ο νομοθέτης θεωρεί πως δεν εξυπηρετεί τις πελατειακές του επιδιώξεις και στην πορεία τον ακυρώνει στην πράξη, εκδίδοντας Π.Δ, ΥΑ, ΚΥΑ ή ακόμα και εγκυκλίους, που παράγουν εντελώς διαφορετικό δίκαιο, από αυτό που ο νόμος ορίζει, ενώ οι δικαστικές αποφάσεις που έπονται - φυσικό επακόλουθο αυτής της θεσμικής πανσπερμίας - παράγουν νομολογία, που στην ουσία προσπερνά τον ίδιο τον νόμο!!! Και κάπως έτσι η κοινωνία για δεκαετίες λειτουργεί με κανόνες… εκτός νόμου(!!), ο πολίτης καθίσταται όμηρος, αρχικά της διοίκησης και εν συνεχεία της πολιτικής, η αυθαιρεσία διαιωνίζεται, ο παραβάτης τακτοποιείται, το πολιτικό προσωπικό συγκαλύπτει χωρίς συνέπειες την παραβατικότητα, οι ψήφοι αλλάζουν χέρια, η πελατειακή λογική αποθεώνεται και φυσικά όποιος - πολίτης ή πολιτικός - έχει αποφασίσει να ζει και να δρα «by the book» ασφυκτιά δακτυλοδεικτούμενος, ενώ τα προβλήματα διογκώνονται και γίνονται ιδιαίτερα απειλητικά πια και για την ίδια τη ζωή μας.
Αν κάτι λοιπόν θα είχε αξία, αν πραγματικά θέλουμε να μιλάμε για κάτι που συνιστά πραγματική μεταρρύθμιση, αυτό απαιτεί μία και μόνο προϋπόθεση: την αλλαγή της κεντρικής φιλοσοφίας με την οποία νομοθετούμε σε αυτό τον τόπο. Η αρχιτεκτονική των ίδιων των νόμων, αλλά και των εφαρμοστικών προεδρικών διαταγμάτων, υπουργικών αποφάσεων και ερμηνευτικών εγκυκλίων, να είναι τέτοια που να συνθέτουν ένα στέρεο, χωρίς χαραμάδες, κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας της χώρας. Κάτι που βέβαια είναι μεν απλό, αλλά δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολο, καθώς η παραπάνω περιγραφόμενη κατάσταση στεγάζει σφιχταγκαλιασμένους πολλούς, ίσως τους περισσότερους, από αυτούς που ασχολήθηκαν ή ασχολούνται με τα δημόσια πράγματα (πολιτικούς, δημόσιους λειτουργούς, επιχειρηματίες, ΜΜΕ, κλπ), που συνιστούν το δομημένο κατεστημένο της χώρας.
Βασικό προαπαιτούμενο είναι η βούληση, το σχέδιο και φυσικά οι άνθρωποι. Κυρίως οι άνθρωποι, που θα πάρουν την μεγάλη απόφαση να κάνουν πράξη αυτή την τεράστια προϋπόθεση για πραγματικές μεταρρυθμίσεις.
Όλα τα άλλα είναι επικοινωνιακές πιρουέτες και πιστολιές στον αέρα, αποτελούν πράξεις διαχείρισης της στιγμής και διαιώνιση της μήτρας που γέννησε πολλά κακά για τον τόπο. Στην πραγματικότητα είναι μια σκιαμαχία εντυπώσεων, που το μόνο που πιθανόν να εξασφαλίζουν είναι καριέρες για λίγους και προβλήματα, αγωνίες και ανασφάλειες για τους πολλούς.