‘’Το άλογο αυτό και εγώ
Είμεθα πλάσμα εν και αδιαίρετο’’
Ανδρέας Εμπειρίκος, ‘’Η μνήμη των αναμνήσεων’’ στο έργο ‘’Αι Γενεαί Πάσαι ή η Σήμερον ως Αύριον και ως Χθες. Α΄, 23 (1984)
*
″Ο Λόγος είναι άλογο και τρέχει μέρα νύχτα’’. Ο λόγος για το κακό μαντάτο που κάλπασε μαζί με την αφηνιασμένη Κανέλα και λάβωσε όχι μόνο την ανυπότακτη Σαμαρίνα αλλά και όλους εμάς στο Νότο. Στο άκουσμα της Σαμαρίνας, η σκέψη πετάει στα ψηλά,το αετοχώρι των Γρεβενών (υψόμετρο 1500 μέτρα) και στο Δημοτικό τραγούδι ‘’και φλάμπουρο της κλεφτουριάς ψηλά στη Σταμαρίνα.’’ (βλ. Χ. Π. Συμεωνίδη, Σαμαρίνα, Μακεδονικά, Σύγγραμμα Περιοδικόν της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Τόμος Έβδομος (1966-1967),σελ.200-209. Εν Θεσσαλονίκη 1967).
Η πρώτη μνεία στο τοπωνύμιο υπάρχει σε χάρτες του 1560 και 1689 ως Santa Maria de Praitoria. (βλ. Γεωγραφικούς χάρτες 16ος-18ος αιώνας και το σχετικό άρθρο Θ. Κ. Σαράντη, Η Δυτική Μακεδονία εις τους χάρτας από του ΙΕ΄-ΙΗ΄αιώνος, Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας, Κοζάνη 1961 (11), σελ.29). Εξ αυτού, στη συνέχεια με γλωσσική εξέλιξη : Santa Maria (στα βλαχικά Sta Maria), σε Sta Marina και έπειτα Σαμαρίνα.
Από εκεί ροβόλησαν οι εκατόν είκοσι γενναίοι του Μίχου Φλώρου, τα ξακουστά ‘’Παιδιά της Σαμαρίνας’’ για να πολεμήσουν με τους Μεσολογγίτες κατά την ηρωική έξοδο (1826). Αυτή την ιστορική διαδρομή ακολουθεί ο νους για τον συγκεκριμένο τόπο με τα υψηλά ιδανικά. Για τούτο και η λαβωματιά είναι βαθύτερη με την είδηση της δολοφονίας των τεσσάρων αλόγων της φυλής Πίνδου, στη θέση Χελιμόδι Σαμαρίνας, ανήμερα του Αγίου Αντωνίου, 17 Γενάρη 2024.
Η Κανέλα μαζί με τέσσερις φίλες της έβοσκαν ξέγνοιαστες σε Δημοτικό βοσκοτόπι. Πέντε πανέμορφα θηλυκά άλογα απολάμβαναν την απόλυτη ειρήνη της φύσης. Τίποτα δεν μαρτυρούσε το κακό που κοντοζύγωνε. Ωστόσο, η Κανέλα με την πλούσια χαίτη και τη μακριά ουρά διαισθάνθηκε την απειλή στον αέρα. Με τα αυτιά της όρθια τεντωμένα και υψωμένο το κεφάλι έδειχνε να ανησυχεί όταν οι μακελάρηδες εμφανίστηκαν σε κοντινή απόσταση, οπλισμένοι, όχι από κάποιο ηρωικό αρματολίκι αλλά από τη μαφιόζικη βαρβαρότητα του σήμερα. Τα ζώα τρομαγμένα δεν πρόκαμαν να αντιδράσουν. Οι πυροβολισμοί θύμιζαν μάχη ανίερη καθώς σωριάζονταν στο έδαφος τα κορμιά των τεσσάρων αλόγων. Αφού τα κατέσφαξαν πήραν προς πώληση ό,τι φαγώσιμο υπήρχε και τα υπόλοιπα τα εγκατέλειψαν. Στην τρομακτική θέα των διαμελισμένων αλόγων, ο ιδιοκτήτης που πήγε να τα ταΐσει, έκπληκτος δήλωσε ότι δεν μπορεί να χωρέσει ο νους του αυτό το έγκλημα και ότι ο ίδιος δεν είχε ανοιχτούς λογαριασμούς με κανέναν. Προφανώς ούτε και τα άλογα. Ωστόσο, η εκτέλεση και ο τεμαχισμός με τον τρόπο που έγιναν, τον έκαναν να σκεφτεί ότι ‘’ο κόσμος έχει ξεφύγει...δεν είναι άνθρωποι αυτοί…’’.
Από τη σφαγή σώθηκε η Κανέλα που πρόλαβε να τρέξει φοβισμένη στην άκρη του χωραφιού και κατάφερε να χαθεί καλπάζοντας στις κρυμμένες σκιερές πλαγιές του Σμόλικα χλιμιντρίζοντας με παράπονο για τους ανθρώπους…
Η πανάρχαιη σχέση ανθρώπου και αλόγου καταγράφεται σε όλες τις μυθολογίες, λογοτεχνίες και πολιτισμούς . ( Ενδεικτικά παραδείγματα στη μυθολογία : Ο Κένταυρος Χείρωνας , ο Πήγασος και στην ισλαμική παράδοση ο Al Buraq ενώ στη λογοτεχνία τα μεσαιωνικά ιπποτικά μυθιστορήματα (Ιβανόης) και τα αντίστοιχα βυζαντινά του 13ου – 15ου αιώνα). Από την εξημέρωση των αλόγων 6.000 χρόνια πριν έως και σήμερα, το άλογο συμβαδίζει με το νομάδα, τον αγρότη, τον πολίτη,τον ιππότη ( η πρώτη αναφορά στον Όμηρο ‘’ Ιππότα Νέστωρ’’, Ιλιάδα, Ραψωδία Β΄,336) και πολεμιστή. Είναι αρχετυπικό σύμβολο. (βλέπε M.Scheidhacker, The Horse:Real relational object and Archetypal Symbol, ιστοσελίδα politropo.org) Πιστός ακόλουθος στην ειρήνη και τον πόλεμο. Στον πόλεμο τα άλογα δεν εγκαταλείπουν τον άνθρωπο. Σκοτώνονται μαζί του.
’’Είχε ένα άλογο. Πήγε στον πόλεμο.
Δεν περάσαν δυο μήνες που γύρισε πίσω
με κομμένο το πόδι του. όταν τον είδε
τ’ άλογο του χλιμίντρισε.
Λίγες
μέρες μετά, το επιτάξανε.
Εκείνο δεν γύρισε.
Κι’ από τότε, όταν ήθελε
να θυμηθεί κάτι αξέχαστο από
τη ζωή του, κάτι όμορφο
– την Παναγία, το Χριστό ή τον ήλιο
παραδείγματος χάρη –
θυμόταν
αυτό το χλιμίντρισμα.’’
(Νικηφόρος Βρεττάκος, Ο άνθρωπος και το άλογο (1961) στο έργο ‘’Η εκλογή μου, Ποιήματα 1933-1991’’, εκδ. Ποταμός, 2008).
Εξάλλου, και από τη μακρινή Ανατολή, ο σοφός γέρος Λάο Τσε διαλογίζεται
‘’ Όταν μια χώρα ζει αρμονικά με το Ταό,
Τα άλογα οργώνουν τα λιβάδια.
Όταν μια χώρα ζει χωρίς αρμονία με το Ταό,
Τα άλογα σκοτώνονται στις μάχες.’’
(Tao Te Ching, Απόσπασμα 46,μετάφραση Νικόλας Ρώσσης)
Στον κουρνιαχτό και την αντάρα του πολέμου, από τη Σαμαρίνα του χθες και του σήμερα, τα αξιόμαχα άλογα γράφουν το δικό τους Έπος (Λόγο) και η Κανέλα θυμάται τους προγόνους της.
Στην Ομηρική εποχή, τα άλογα του Αχιλλέα που είχαν προαισθανθεί το θάνατο του Πάτροκλου, μένουν ασάλευτα, κλαίνε και θρηνούν τον γενναίο τους ηνίοχο.
(Ιλιάδα, Ραψωδία Ρ. 424-458. Ο θρήνος των αλόγων)
‘’ Κι ως τούτοι εμάχουνταν κι ο σάλαγος ο σιδερένιος πάνω
στα χάλκινα τα ουράνια ανέβαινε μέσα απ᾿ τον άδειο αιθέρα,
του εγγονού του Αιακού τ᾿ αλόγατα παράμερα απ᾿ τη μάχη
θρηνούσαν, απ᾿ την ώρα που ’νιωσαν στον κουρνιαχτό να πέφτει
ο αμαξολάτης τους απ᾿ του Έχτορα του αντροφονιά το χέρι.’’(Ραψωδία Ρ. 424-428)
Αιώνες αργότερα, στο Έπος του 1940 ο Νίκος Καββαδίας που υπηρέτησε ως ημιονηγός στο Αλβανικό Μέτωπο θρηνεί το νεκρό άλογό του :
‘’Το να γράψει κανείς σ’ έναν άνθρωπο, είναι ίσως εύκολο στους πολλούς. Το να γράψει σ’ ένα ζώο, είναι αφάνταστα δύσκολο. Για τούτο φοβάμαι. Δε θα τα καταφέρω. Τα χέρια μου έχουνε σκληρύνει από τα λουριά σου, κι η ψυχή μου από άλλη αιτία. Όμως πρέπει. Αισθάνομαι την ανάγκη. Γι’ αυτό θα σου γράψω’’.
(Το έργο ‘’Στο άλογό μου’’ γράφτηκε στο χωριό Κούδεσι το 1941 και πρωτοδημοσιεύτηκε στον Τόμο ‘’Το θαύμα της Αλβανίας απ` τη σκοπιά της ΙΙΙ Μεραρχίας’’, του Ξένου Ξενίτα, σελ.136-137, εκδόσεις Απατσίδης, Αθήνα 1945).
Είναι προφανές ότι η ευαίσθητη πένα του ποιητή Νίκου Καββαδία δεν ικανοποιεί την πείνα των αδηφάγων ‘’ά-λογων ανθρώπων’’. Ωστόσο, τα ευαίσθητα άλογα είναι όντα συναισθηματικά και στην επικοινωνία τους με τον άνθρωπο εκφράζονται με τη γλώσσα του σώματος. Ζώα τρυφερά, ήρεμα, θεραπευτικά (βλέπε θεραπευτική ιππασία), πρόθυμα για συνεργασία στη δουλειά και στο παιχνίδι, νιώθουν την αγάπη και αποφεύγουν την εχθρική συμπεριφορά.
Από την εποχή της εξημέρωσης των ίππων αρχίζει και η κακοποίησή τους από τον άνθρωπο. Οι ζωέμποροι τα υπέβαλαν σε απίστευτες δοκιμασίες και στερήσεις για να τα υποτάξουν. Εξάλλου, πολλοί ιδιοκτήτες αλόγων με έλλειμμα ψυχής τα βασάνιζαν και τα εξαντλούσαν στις καθημερινές εργασίες για ώρες ατελείωτες.
Στη σύγχρονη εποχή, όπου οι μηχανές έχουν υπερβεί την ιπποδύναμη , τα έλλογα όντα ‘’αξιοποιούν’’ τα άλογα ποικιλοτρόπως στην κατεύθυνση της άλογης τουριστικής ανάπτυξης. Καθημερινά παρουσιάζονται περιστατικά εκμετάλλευσης αλόγων, κατακαλόκαιρο και με σαράντα βαθμούς θερμοκρασία. Ιππείς επίφοβοι για ατυχήματα κάνουν βόλτες αναψυχής με άλογα υπερωριακής απασχόλησης...Κόρνες και χλιμιντρίσματα στην ίδια συχνότητα. Εκεί όπου ο δυστυχής αστός προσπαθεί στις ολιγοήμερες διακοπές του να βρεθεί στη φύση για να αντλήσει τη δύναμη που χρειάζεται στον υπόλοιπο καιρού του ‘’μαγκανοπήγαδου’’.
Ωστόσο, ακόμα και όταν τα άλογα διαβιώνουν σε συνθήκες δύσκολες, ανάλογες με το ήθος και την κουλτούρα των ιδιοκτητών τους, η βαναυσότητα του συμβάντος στη Σαμαρίνα υπερβαίνει τα όρια, μέσα στα οποία πράττουν τα έλλογα όντα. Άλογα μεγαλειώδη και έλλογα χαμερπή. Η παραπάνω κατάταξη αναδεικνύει την ανάγκη προστασίας των αλόγων από τους σφαγείς του ‘’πολιτισμού’’.
Μετά από μακροχρόνιους αγώνες των φιλοζωικών οργανώσεων για την προστασία των ιπποειδών, η Ελληνική Πολιτεία με το Νόμο 4711/29-7-2020 ρύθμισε το σχετικό ζήτημα. (βλέπε. Άρθρο 17. Κεφάλαιο Β «Απαγόρευση χρήσης κάθε είδους ζώου σε κάθε είδους θεάματα και άλλες συναφείς δραστηριότητες»). Αυτή η απαγόρευση αποτελεί τροποποίηση του Νόμου για την ευημερία των σκύλων και των γατών του 2012.
Η τροποποίηση που περιλαμβάνεται στον Νόμο 4711, δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 29 Ιουλίου 2020.
Συγκεκριμένα το άρθρο 17 αναφέρει: «Απαγορεύεται η εκτροφή και η χρήση ζώων για αγώνες και συναφείς δραστηριότητες. Επίσης, απαγορεύεται η εκτροφή και η χρήση σκύλων, γατών και αλόγων για την παραγωγή δερμάτων, δέρματος ή κρέατος ή για την παραγωγή φαρμάκων και άλλων ουσιών».
Τον παραπάνω Νόμο υποδέχθηκε με ευνοϊκά και επαινετικά σχόλια ο διεθνής και ιδιαίτερα ο ιταλικός τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός καθώς στην Ιταλία γίνεται η μεγαλύτερη κατανάλωση κρέατος αλόγου.(Ενδεικτικά η ιστοσελίδα ‘’Puglia a cavallo’’ αναφέρει το γεγονός με τίτλο: ‘’Στην Ελλάδα τα άλογα δεν είδη για σφαγή’’).
Εξάλλου, η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (“End The Horse slaughter Age’’ - ‘’ Βάλτε τέλος στη σφαγή των αλόγων’’) ζητά τη θέσπιση νόμων για την απαγόρευση της σφαγής των αλόγων καθώς και τον τερματισμό της μεταφοράς αλόγων σε μεγάλες αποστάσεις σε όλη την Ευρώπη για σφαγή, ώστε να προστατευτεί το είδος.
Σύμφωνα με την Πρωτοβουλία, κάθε χρόνο περίπου 5 εκατομμύρια άλογα σφάζονται στον κόσμο. Μεταξύ των κρατών μελών της Ε. Ε, η Ιταλία υπερηφανεύεται για ένα θλιβερό ρεκόρ όσον αφορά τον αριθμό των αλόγων που σφάζονται και την ποσότητα του κρέατος που εισάγεται από το εξωτερικό. Αντίθετα, η Ελλάδα πρωτοπόρα στο ζήτημα απαγόρευσε το 2020 τη σφαγή αλόγων και έχει χορηγήσει στα άλογα την ίδια προστασία που παρέχεται σε σκύλους και γάτες. (βλέπε άρθρο M.Apelblat,’’Η Νέα Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών ζητά καλύτερη προστασία των αλόγων’’,The Brussels Times(24-4-2023).
Παρόλα αυτά, ενώ στη χώρα μας το θέμα ρυθμίστηκε νομικά και τα άλογα της Πίνδου είναι προστατευόμενο είδος, αδίστακτοι υπάνθρωποι μετέτρεψαν το ήρεμο βοσκοτόπι σε σφαγείο.
Επισημαίνεται ότι στην κείμενη νομοθεσία οι προβλεπόμενες ποινές για τη συγκεκριμένη πράξη που έχει κακουργηματικό χαρακτήρα είναι κάθειρξη από 5 έως 10 έτη και χρηματική ποινή έως 50.000 ευρώ και παράλληλα επιβάλλεται διοικητικό πρόστιμο από 30.000 έως 50.000 ευρώ ανά ζώο και για κάθε περιστατικό.
Καθήκον της Πολιτείας και των αρμόδιων υπηρεσιών είναι η ενδελεχής έρευνα προς κάθε κατεύθυνση ώστε άμεσα να αποκαλυφθούν οι υπεύθυνοι για τη δολοφονία και κακοποίηση των αλόγων στη Σαμαρίνα. (βλέπε. ‘’Γρεβενά: Παρέμβαση του Αρείου Πάγου για τα τεμαχισμένα άλογα’’, Newsroom-HuffPost Greece,22/1/2024).
Για το περιστατικό μίλησε και ο υπεύθυνος περίθαλψης άγριων ζωών στην Καστοριά, Νίκος Παναγιωτόπουλος που έκανε λόγο για συνενοχή, αφού τα στόματα στα Γρεβενά, δεν ανοίγουν. «Θα πρέπει να βρεθεί άμεσα αυτός που έκανε αυτή την φρικιαστική πράξη, όπως έχει γίνει και σε άλλα ζώα που έχουμε αντιμετωπίσει πχ με τις αρκούδες πριν από έναν μήνα. Στην περιοχή υπάρχει σιωπή, δεν μιλάει ο κόσμος, πρέπει να σταματήσει αυτή η συνενοχή. Ας θυμηθεί αν έχει συγκρουστεί ο ιδιοκτήτης με κάποιον άλλον για τα ζώα τους». (βλέπε, NEWS BREAK – Newsroom, 19/1/2024).
Ωστόσο, το έγκλημα στη Σαμαρίνα που δεν ‘’λερώνει’’ τα Παιδιά της, παραμένει ορόσημο για την υπέρβαση του ά-λογου όντος και της ακόρεστης επιθυμίας του… και περιμένει την τιμωρία του. Έως τότε το τοπίο δεν θα είναι πια τόσο όμορφο στο Χελιμόδι Σαμαρίνας.
Η Κανέλα αρνείται πεισματικά να περάσει από εκεί. Στυλώνει τα πόδια και κάθεται μακριά από το σφαγείο. Με το κεφάλι χαμηλωμένο και τα μάτια βουρκωμένα ποτίζει το γρασίδι για να ξεπλύνει τη ντροπή των ανθρώπων.
Με ρίγος θανάτου σέρνω το κάρο
σε λεωφόρο κεντρική.
Φοβάμαι πολύ –ωιμέ-
μην πέσω κάτω. Κοντεύω γιά τον σταύλο
να ξαποστάσω. Στον παραπέρα δρόμο.
Είμαι στο χώμα, κι άνθρωποι μ’ έχουν κυκλώσει –και με σφάζουν.
Τα μάτια μου ήταν ακόμη ανοιχτά
για βοήθεια τρέχει ο αμαξάς
και πόρτες ανοίγουνε
και χύνονται έξω οι γειτόνοι με μαχαίρια
κι απ’ το κορμί μου κόβουν κρέας κι όλο βρίζουν
και με σχίζανε κομμάτια, κι ας με βλέπαν όλοι ν’ ανασαίνω.
Κι όμως όλοι μ’ αγαπούσανε πάντα
με φίλευαν ζάχαρη και με χαϊδεύαν
και μου έριχναν στην πλάτη μου ρούχο να φυλάγομαι από τις μύγες.
Πρώτα όλοι φίλοι
και τώρα όλοι τους θηρία.
Ποιος τους είχε κάνει έτσι; Τι να είχαν πάθει κι αγριέψαν;
Κι ενώ ξεψυχώ βλέπω μόνο μαυρίλα
και μια παγωνιά να χτυπάει την γη.
Πως δεν το βλέπεις εσύ;
Κι έχουν παγώσει πιά οι ανθρώποι
το χέρι ζέστανέ τους• μα βιάσου δεν προφταίνεις.
Γιατί όταν πέσεις και ζητάς βοήθεια θα σε σφάξουν!
Bertolt Brecht, Legends, Songs, Ballads (1914-1924), α΄έκδοση1967. Στη συλλογή αυτή εμπεριέχεται η μπαλάντα ‘’ Το παράπονο του αλόγου’’, ελληνική μετάφραση Παύλου Μάτεσι.
Υ. Γ Το άρθρο αυτό γράφτηκε στη Μνήμη των τεσσάρων αλόγων που σφαγιάστηκαν στο Χελιμόδι Σαμαρίνας, του Νομού Γρεβενών (17/1/2024).
Μετά το ά-λογο και απάνθρωπο συμβάν προτείνεται η επόμενη 13η Γιορτή Κτηνοτροφίας, με αφορμή την εορτή του Αγίου Μάμα ( 2/9/2024) προστάτη των ζώων, που θα τελεστεί στον προαύλιο χώρο του ομώνυμου Ναού στο Χελιμόδι να είναι αφιερωμένη στα περήφανα άτια της φυλής Πίνδου. Σεμνά και ταπεινά, στοχαστικά και χορτοφαγικά, τα Παιδιά της Σαμαρίνας θυμούνται τα άλογα που ‘’έφυγαν’’…