Νοιώθω άβολα, να μιλήσω για αυτό το μυθιστόρημα. Δεν βρίσκομαι συχνά σε αυτή τη θέση άλλωστε, όποτε βρίσκομαι σε συζήτηση για κάποιο βιβλίο, θα αναφερθώ σε τεχνικά θέματα, χρήση του λόγου, πλοκή, δομή σεναρίου κτλ.
Το βιβλίο αυτό δεν το διάβασα μέσα σε 24 ώρες ούτε καν σε 48 ώρες. Όσο με παράσερνε η ιστορία άλλο τόσο με σταματούσαν τα κλάματα που με έπιαναν σε κάθε κλώσιμό της.
Η ανάγνωσή του δεν ήταν ανώδυνη για μένα αφού μου ’φερε στη μνήμη πρόσωπα και καταστάσεις.
θυμήθηκα την φυλάκιση του πατέρα μου στα Τίρανα το 1994, την σύλληψή του στην Χιμάρα το 2000, την μάνα μου στα κάγκελα του ΑΤ Χιμάρας.
Θυμήθηκα τον μπάρμπα Νίκο Κούτουλα, που όταν δικαζόταν το 45 για την αποχή από το ψευτο-δημοψήφισμα του Χότζα, αντί να προσπαθήσει να αποφύγει την εκτέλεση ζήτησε μεταφραστή για να απολογηθεί στην μητρική του γλώσσα, τι και αν γνώριζε τα αλβανικά.
Θυμήθηκα τα βασανιστήρια του μπάρμπα Ανδρέα Μαρτίνου, τον παπα-Κλέαρχο που μετά από 12 χρόνια στο Σπατσ, πήγε και έκανε βαφτίσεις στους Δρυμάδες Χιμάρας μέχρι να συλληφθεί για δεύτερη φορά ως εχθρός του λαού.
Σκεφτόμουν εκείνους τους συνομήλικούς μου που δεν γνώρισαν παππού και εκείνους που ακόμα ψάχνουν φακέλους και αρχεία μήπως βρουν τα κόκαλα των πατεράδων τους.
Το Πέρασμα Αντίκρυ, είναι μια αποτύπωση της ιστορίας στην οποία με λογοτεχνικό τρόπο ο κύριος Δεύτος, παρουσιάζει πέρα από τα γεγονότα, την ανθρώπινη διάστασή τους. Άλλωστε δεν υπάρχει ιστορική αλήθεια χωρίς την ανθρώπινη διάστασή της. Χωρίς τον πόνο του μισεμού, την πίκρα της ξενιτιάς, την δύναμη του μοιρολογιού, την ευωδία της άνοιξης, το τσουχτερό κρύο γύρω από τις πράξεις των ανθρώπων, την λύτρωση του ανταμώματος. Στην Β. Ήπειρο, η απάντηση στο «Χρόνια πολλά» είναι «Όλοι αντάμα». ο λόγος που αυτή η ευχή παγιώθηκε είναι προφανής αν αναλογιστεί κανείς το ποσοστό των ξενιτεμένων.
Στο βιβλίο αποτυπώνεται ο διαχρονικός καημός των Βορειοηπειρωτών, ότι η μάνα Ελλάδα μας παράτησε στα χέρια της μητριάς και από τότε ελάχιστα ενδιαφέρθηκε για μας. Τι κι αν η μητριά δέρνει συνέχεια.
Δυστυχώς το ελληνικό κράτος, μετά την είσοδο της Αλβανίας στην ΚτΕ το 1920, αντιμετώπισε την Βόρειο Ήπειρο - κυρίως τον ελληνισμό της Βορείου Ηπείρου, περισσότερο σαν ”ζήτημα” που φυτρώνει ως αγκάθι στο διάβα των πολιτικών παρά σαν εθνικό θέμα. Τι και αν οι ίδιοι οι Βορειοηπειρώτες απετέλεσαν υπόδειγμα πολιτών με τον πολιτισμό και τις δημοκρατικές παραδόσεις τους.
Η ιστορία του βορειοηπειρωτικού ελληνισμού παραμένει άγνωστη. Αγνωστη παραμένει η αντίσταση των Βορειοηπειρωτών κατά του ναζισμού και του φασισμού, άγνωστη παραμένει η αντίσταση της Χιμάρας στο καθεστώς, άγνωστη παραμένει η συμβολή της Βορείου Ηπείρου στους μεγάλους αγώνες του έθνους. Ποιος άραγε γνωρίζει ότι η κύρια ιστορική πηγή που έχουμε για την δεύτερη πολιορκία του Μεσολλογίου που έληξε με την ιστορική «Έξοδο», είναι τα απομνημονεύματα του Χιμαραίου Σπύρου Μήλιου. Εκείνου του οποίου το όνομα δόθηκε αργότερα σε μια στοά στο κέντρο της Αθήνας για να θυμίζει στους Έλληνες πως εκεί βρισκόταν το σπίτι και το κτήμα του που χάρισε στο ελληνικό κράτος αυτός που μαζί με 300 Χιμαραίους υπερασπίστηκε το Μεσολόγγι και στην συνέχεια πολέμησε σε κάθε γωνιά της επαναστατημένης Ελλάδας.
Ποιος σήμερα γνωρίζει τον Κωνσταντίνο Λαγουμιτζή, ή τον Γρηγόριο Αργυροκαστρίτη; Ποιος έμαθε, ότι ο Σπύρος Σπυρομήλιος ήταν από τους βασικούς καπετάνιους του Μακεδονικού Αγώνα; Γιατί αποσιωπάται ότι οι περισσότεροι από τους εθνικούς ευεργέτες που φρόντισαν να στυλωθεί το νέο-ιδρυθέν ελληνικό κράτος προέρχονταν από την Βόρειο Ήπειρο; Ζάππας, Ζωγράφος, Σίνας έδωσαν τα πάντα στην πατρίδα για να σταθεί στα πόδια της. Το Ζωγράφειο Διδασκαλείο της Κωνσταντινούπολης, υπάρχει ακόμη για να θυμίζει την συνεισφορά του Ζωγράφου στον ελληνισμό.
Ακόμα και σήμερα στην εποχή της Ευρώπης και των δικαιωμάτων, οι Βορειοηπειρώτες αντιμετωπίζονται ως πολίτες β΄ κατηγορίας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αλβανία ενώ στην πραγματικότητα είναι εκείνοι που διαχρονικά έσυραν την Αλβανία στην Ευρώπη και τον πολιτισμό, ενώ στην Ελλάδα αποτέλεσαν αυτά τα 30 χρόνια υπόδειγμα πολίτη.
Δεν είναι τυχαίο ότι μερίδα της ελληνικής κοινής γνώμης οικειοποιήθηκε τις θέσεις του Ράμα για τον Κατσίφα. Πως αλλιώς μπορούσε να γίνει αφού αφενός η κυβέρνηση σιγόνταρε την αλβανική προπαγάνδα μέσω των ψευδών διαρροών και της ατολμίας της και αφετέρου ο Ελλαδίτης δεν μπορεί να αντιληφθεί τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούμε στις πατρογονικές μας εστίες.
Από την άλλη βέβαια, η επίσημη ελληνική πολιτεία, στρέφει το βλέμμα της στους Βορειοηπειρώτες, όπως κάνουν εκείνοι που ενοχλούνται από ζητιάνους στον δρόμο. Έπρεπε να περάσουν 20 χρόνια για να λάβουν ελληνική ιθαγένεια οι Βορειοηπειρώτες, αφού πρώτα υπέστησαν όλη την ταλαιπωρία που προβλέπεται σε τμήματα αλλοδαπών και ασφαλείας για ανανεώσεις υπομένοντας όλη την γραφειοκρατία με τις εξευτελιστικές διαδικασίες και την ντροπή του να αντιμετωπίζονται ως αλλοδαποί.
Μια καλή μου φίλη λέει πως το βίωμα δεν μεταδίδεται. Και αυτό αναγνωρίζουμε ως το μεγαλύτερο εμπόδιο στην κατανόηση από τους Ελλαδίτες, του Βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού. Το Πέρασμα Αντίκρυ, φαίνεται να έχει βάλει σκοπό την κατάρριψη αυτού του αξιώματος. Μέσα από την δική του απεικόνιση της βορειοηπειρωτικής ιστορίας, παραθέτει τις σελίδες του βιβλίου ως σώμα και αίμα της Βορείου Ηπείρου βοηθώντας τους αναγνώστες να κοινωνήσουν.