“Τόση δύναμη έχει η αλήθεια / που μπορεί τελείως να νικάει / ακόμα και το πιο καλοστημένο ψέμα. / Τόση δύναμη έχει το ψέμα / που μπορεί να επανέρχεται και να πείθει / παριστάνοντας μια νέα αλήθεια” (Τίτος Πατρίκιος, «Αντίπαλες Δυνάμεις»).
Μπορεί ο Τρωικός Πόλεμος να άρχισε με ένα Ψέμα του Αγαμέμνονα προς την Ιφιγένεια (της έταξε γάμο με τον Αχιλλέα, ”πειθώ γαρ είχον τήνδε προς δάμαρτ΄εμήν / ψευδή συνάψας αντί παρθένου γάμον”, έτσι να πείσω μπορώ τη γιναίακα μου / τάζοντας ψεύτικο γάμο της κόρης μου), μπορεί ο Οδυσσέας να σώθηκε και να έσωσε τη ζωή των συντρόφων από τον Πολύφημο δίνοντάς του ένα ψεύτικο όνομα («Ούτις»), ωστόσο το Ψέμα συνιστά ποινικό αδίκημα σύμφωνα με τον ποινικό κώδικα αλλά και μία ηθικά διαβλητή πράξη σύμφωνα με τις 10 εντολές της Θρησκείας μας («Ου ψευδομαρτυρήσεις κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή»).
Ποιος δεν είδε και δεν άκουσε τη Ρένα Βλαχοπούλου να λέει το θρυλικό «Σούζυ και ψεύδεσαι και τρώς» ή δεν απήλαυσε τα ψέματα του Ηλιόπολου-ΨευτοΘόδωρου στην ταινία «Ζητείται Ψεύτης»;
Ποιος δεν άκουσε το ρεφρέν ”Όλα είναι ένα Ψέμα” από την ”Μαντουπάλα” του Καζαντζίδη και δεν μελαγχόλησε;
″Όλα είναι ένα ψέμα / μια ανάσα μια πνοή / σαν λουλούδι κάποιο χέρι / θα μας κόψει μιαν αυγή”
Εκτός, όμως, από τα παραπάνω θετικά ή αρνητικά του ψέματος στη ζωής μας, οφείλουμε να ομολογήσουμε και τη συνεισφορά του Ψέματος στον εμπλουτισμό των Σοφισμάτων και των Λογικά Παράδοξων φράσεων. Η πιο γνωστή φράση είναι αυτή του Επιμενίδη :
”Κρήτες, αεί ψεύσται, κακά θηρία, γαστέρες αργοί”
Η διαπίστωση-αφορισμός του Επιμενίδη που καταγόταν από την Κρήτη γεννά κάποια ερμηνευτικά προβλήματα, όπως:
α. Ο Επιμενίδης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι Ψεύτες
β. Ο Επιμενίδης, όμως είναι Κρητικός
γ. Άρα ο Επιμενίδης λέει Ψέματα
δ. Άρα οι Κρήτες λένε την αλήθεια
ε. Άρα και ο Επιμενίδης ως Κρητικός λέει την αλήθεια
στ. Άρα οι Κρήτες είναι ψεύτες κ.οκ
Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως αν δεν υπήρχαν οι Ψαράδες οι Κυνηγοί θα ήταν οι μεγαλύτεροι Ψεύτες! Κατά μία άλλη εκδοχή, ελληνική αυτή, τους παραδοσιακούς ψεύτες τους συναγωνίζονται οι Πολιτικοί μας, ιδιαίτερα κατά την προεκλογική περίοδο.
Κάποιοι συμπληρώνουν πως πριν τις εκλογές και κατά τη διάρκεια του Πολέμου λέγονται τα μεγαλύτερα ψέματα.
Το έθιμο του πρωταπριλιάτικου ψέματος έλκει την καταγωγή του από τους Κέλτες και στις μέρες μας γιγαντώθηκε με την διακονία του ίντερνετ.
Βέβαια ο πρώτος που ανέδειξε τη θέση και τις συνέπειες του ψέματος ήταν ο ημέτερος παραμυθάς ο Αίσωπος με το μύθο του «Ο Ψεύτης Βοσκός».
Ποιος δεν άκουσε ή δεν διάβασε τον γνωστό μύθος του Αισώπου για τον ψεύτη βοσκό που φώναζε συνεχώς στους συγχωριανούς του «λύκος στα πρόβατα!» κι όταν έφταναν στο χώρο βοσκής, τους έλεγε πως «ήθελε να δει αν θα έτρεχαν αμέσως να σώσουν τα πρόβατά τους»! Ώσπου, ήρθε στ’ αλήθεια ο λύκος, φώναξε ο βοσκός με όλη του τη δύναμη ξανά «λύκος στα πρόβατα», αλλά κανείς δεν τον πίστεψε κι έμεινε ο λύκος να τρώει τα πρόβατα ανενόχλητος!
Εν τω μεταξύ σχετικά με τη θέση, την αξία και την απαξία του ψέματος γράφτηκαν και ειπώθηκαν πολλά, αφού το ψέμα αποτελεί κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι ερίζουν για τα βαθύτερα αίτια αυτής της συνήθειας των ανθρώπων όχι μόνον να καταφεύγουν στη χρήση του ψέματος (πομποί) αλλά και να αρέσκονται στο ψέμα ως δέκτες.
Αν και όλοι γνωρίζουμε και συχνά το επαναλαμβάνουμε προς σωφρονισμό των άλλων πως «Οι Κλέφτες και Ψεύτες τον πρώτο χρόνο χαίρονται», εντούτοις δεν παύουμε σε καθημερινό επίπεδο να καταφεύγουμε στη χρήση κάποιων αθώων ψεμάτων, τα γνωστά ψεματάκια ή τα «κατά συνθήκη ψεύδη», ή και σε ψέματα πολλών μεγατόνων. Δυστυχώς δεν βρέθηκε ακόμα το Ψευτόμετρο κατ΄ αναλογία προς το test αληθείας.
Κάποιοι ισχυρίζονται πως το ψέμα είναι το καταφύγιο των ανασφαλειών μας. Είναι μία άμυνα στο βάρος της αλήθειας που δεν μπορούμε να σηκώσουμε. Το ψέμα είναι ο τροφοδότης των ψευδαισθήσεών μας πως μπορεί ο κόσμος και η κατάστασή μας να είναι ή να γίνει καλύτερη χωρίς τη δική μας προσπάθεια. Είναι μία αντίδραση στις ενοχές που νιώθουμε πως δεν πράξαμε και πολλά για να αλλάξουμε της «Τύχης την καταφορά».
“Το να λέμε ψέματα στον εαυτό μας είναι περισσότερο βαθιά ριζωμένο μέσα μας από το να λέμε ψέματα στους άλλους”.
Πόση αλήθεια μπορεί να κρύβει αυτή η θέση του Ντοστογιέφσκι; Πόσος φόβος μπορεί να κρύβεται μέσα μας για να επιλέγουμε το ψέμα ακόμα και για τον εαυτό μας; Πόση ανασφάλεια και αποστροφή νιώθουμε απέναντι στην αλήθεια: Πόση ευχαρίστηση νιώθουμε και γιατί, όταν λέμε κάποιο ψέμα στους άλλους, αλλά και όταν ακούμε κάποιο ψεματάκι από τους άλλους που δεν ταράσσει τις βεβαιότητές μας; Πόσες φορές το Ψέμα που φορεί το ρούχο της Αλήθειας (σύμφωνα νε τη γνωστή ιστοριούλα) δεν μάς ξεγελά ή μάλλον καταντάει και μία ευχάριστη συνήθειά μας;
Η Ιστοριούλα
″Μια φορά και έναν καιρό ήταν δύο μυθικά πλάσματα, η Αλήθεια και το Ψέμα. Η ομορφιά της Αλήθειας ήταν λαμπερή, όλος ο κόσμος την αγαπούσε και την έβαζε στο σπίτι του. Από την άλλη το Ψέμα ήταν ένα κακάσχημο τέρας. Και μόνο στην όψη του τρόμαζε τους ανθρώπους. Αναγκαζόταν να ζει κρυμμένο στις σπηλιές γιατί πάντα έβρισκε τις πόρτες του κόσμου κλειστές.
Έτσι λοιπόν το Ψέμα αποφάσισε να κηρύξει τον πόλεμο κατά της Αλήθειας… Τη συνάντησε σε ένα ξέφωτο και ξεκίνησε μια λυσσαλέα μάχη.Δέκα μέρες και δέκα νύχτες πάλευαν ασταμάτητα, τα σπαθιά τους έβγαζαν φλόγες, τίποτα δεν σταμάταγε το Ψέμα μέχρι να τη νικήσει.
Η Αλήθεια πάλευε με όλη της την δύναμη.Η κούραση ήταν χαραγμένη στα πρόσωπα και των δύο, αλλά κανείς νικητής κανείς ηττημένος ακόμα.
Για μια στιγμή βρήκαν το κουράγιο να σηκώσουν και οι δυο τα σπαθιά τους, η ένταση ήταν στο ζενίθ, ο στόχος ήταν το κεφάλι του αλλουνού. Τι τραγική σύμπτωση όμως, η Αλήθεια κατάφερε να κόψει το κεφάλι του Ψέματος και το Ψέμα να κόψει το κεφάλι της Αλήθειας…
Για μια στιγμή επικράτησε αμηχανία, άρχισαν να ψάχνουν στα τυφλά τα κεφάλια τους. Δυστυχώς όμως η Αλήθεια πήρε το κεφάλι του Ψέματος και το Ψέμα το κεφάλι της Αλήθειας.
Και έκτοτε ο κόσμος δυσκολεύεται να τα αναγνωρίσει.
Το Ψέμα γίνεται Αλήθεια και η Αλήθεια Ψέμα!” ( Η ιστοριούλα απαντάται και με άλλες παραλλαγές).
“Όλοι αγαπούν τα ψέματα να λεν, να μας γελούσι / και την αλήθεια άνθρωπος δε θε να την ακούσει”.
Σε πολιτικό αλλά και σε ψυχολογικό επίπεδο ενδιαφέρουσες είναι οι απόψεις των Χίτλερ και Λε Μπον για το ρόλο του ψέματος στην καθοδήγηση των Μαζών. Συγκεκριμένα πρώτος ο Λε Μπον τόνισε την αποστροφή των Μαζών στην αλήθεια και στην ευκολία με την οποία οι μάζες δέχονται κάτι που τρέφει τις ψευδαισθήσεις τους (λαϊκισμός;).
“Οι Μάζες δεν διψούν για αλήθεια. Όποιος μπορεί να τις προμηθεύσει με ψέματα-ψευδαισθήσεις γίνεται εύκολα ο κυρίαρχός τους. όποιος προσπαθήσει να διαλύσει τις ψευδαισθήσεις γίνεται εύκολα θύμα τους”.
Αργότερα ο Χίτλερ πιο ωμά διακήρυξε αυτό που εφάρμοσε ως τεχνική προπαγάνδας με μεγάλη επιτυχία:
“Αν θέλετε την εύνοια των μαζών, πρέπει να λέτε τα πιο ηλίθια και τα πιο χοντρά ψέματα”.
Ίσως, όμως, περισσότερη αλήθεια κρύβουν οι παρακάτω στίχοι του τραγουδιού που λειτουργούν και ως μία υπενθύμιση-προειδοποίηση για όλους μας και ιδιαίτερα για τον εύπιστο Λαό.
“Σου είπαν ψέματα πολλά, ψέματα σήμερα σου λένε ξανά / κι αύριο ψέματα ξανά θα σου πουν, / ψέματα σου λένε οι εχθροί σου /
μα κι οι φίλοι σου, σου κρύβουν την αλήθεια./ Ψεύτικη δόξα σου τάζουν οι ψεύτες / μα κι οι φίλοι σου με ψεύτικες αλήθειες σε / κοιμίζουν,
πού πας με ψεύτικα όνειρα; / πού πας με ψεύτικα όνειρα; / Καιρός να σταματήσεις, / καιρός να τραγουδήσεις, / καιρός να κλάψεις και να πονέσεις, / καιρός να δεις”.
Την πάλη της Αλήθειας με το Ψέμα την αποδίδει με το δικό του γλαφυρό, αλλά και τόσο αληθινό τρόπο, το παρακάτω ποίημα συμπληρώνοντας τη λιτότητα της έκφρασης του εισαγωγικού ποιήματος του Τίτου Πατρίκιου.
«Αλήθεια, α στερητ.+ λήθη προσδιορίζει γεγονότα ή πράγματα / που δεν είναι δυνατόν να λησμονηθούν ή να αποκρυβούν» / Αλήθεια / Σκληρή λέξη / Τιμωρός / σου στερεί τη διαδικασία της λήθης / και σε καταδικάζει σε μια συνεχή και δια βίου επώδυνη / υπόμνηση / Επιστρέφει την φθαρμένη πραγματικότητα μιας /εποχής περασμένης / Απουσιολόγος αριστούχος του χρόνου / δεν σου χαρίζει ούτε μια απουσία λησμονιάς / Ω! ψέμα εφήμερο, επινόηση, και κρύπτη της / φαντασίας. /
Υ.Γ. Η μυστική συνάντηση με το γοητευτικό ψέμα είναι η ανομολόγητη αμαρτία της αλήθειας.
***
Η αλήθεια έχει πολλές εκδοχές / Διαλέγουμε όποια μας συμφέρει / Το ψέμα όμως έχει μια και μόνη συναρπαστική εκδοχή / Ένα περίτεχνο ψέμα διαθέτει θεατρικότητα / Μια φτωχή εκδοχή της αλήθειας, θεατρινισμό / Το ψέμα προσφέρει θαλπωρή / Η αλήθεια παγετώνα / Το ψέμα κοχλάζει στην κόλαση της φαντασίας / λεπτοτέχνημα απάτης / Μεταίχμιο ονειρικού με το γήινο / Μπισκότο τραγανό / με παχιά στρώση σοκολάτας / ψημένο στο φούρνο της επινόησης /
Επιμύθιο ανομολόγητου φόβου .
Υ.Γ. Μήπως και το όνειρο ψέμα της αλήθειας μας δεν είναι; (Γιάννης Τόλιας)
Αν όλα τα παραπάνω κρύβουν ή κραυγάζουν μία Αληθινή «Αλήθεια», τότε πρέπει ως άτομα και κοινωνία να επανεξετάσουμε τις σχέσεις μας με το Ψέμα και την Αλήθεια, όπως επισημαίνει και ο Νόαμ Τσόμσκι:
“Το να λέει κανείς την Ψέματα δεν είναι τόσο κακό, όσο το να παραχωρεί σε άλλους το δικαίωμα να του κρύβουν την Aλήθεια! Και γίνεται επικίνδυνο, όταν ταυτόχρονα αισθάνεται ικανοποιημένος, γιατί παύει πλέον να αναζητά την αλήθεια, επιλέγοντας να τρέφεται από ψέματα και να ζει «στα Ψέματa»”