Να, λοιπόν, που μία «συλλογικότητα» κάνει επιτέλους τη διαφορά! Η Τατιάνα Σπινάρη – Πολλάλη, η ιστορικός τέχνης που ενέταξε τον Πόρο στον εικαστικό χάρτη του τόπου, «καταλαμβάνει» ένα διαμέρισμα στο Κολωνάκι και, μαζί με την Αφροδίτη Λίτη και τον Γιώργο Τζιρτζιλάκη, ξεδιπλώνουν ευρηματικά τον «χάρτη του κόσμου», όπως μας τον παρέδωσε ο Γιώργης Λάππας (1950-2016). Το Mappemonde (Μάπεμοντε ονομάζονταν στον μεσαίωνα οι χάρτες που απεικόνιζαν τον Γη), εμβληματικό έργο του μεγάλου μας γλύπτη, σηματοδοτεί το άνοιγμα ενός νέου κόσμου τέχνης στο πληγωμένο αθηναϊκό κέντρο.
Ανεβαίνοντας τον τέταρτο όροφο στην Πατριάρχου Ιωακείμ 19, αντιλαμβάνεσαι αμέσως ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μεταφορά της γνωστής γκαλερί «Citronne» του Πόρου στην πρωτεύουσα. Δε μιλάμε δηλαδή για παράρτημα, που φιλοδοξεί να μοιάσει ή να ανταγωνιστεί τις πολυάριθμες – παρά την κρίση – αθηναϊκές γκαλερί. Βεβαίως, ο χώρος είναι ανοιχτός στο κοινό, δε λειτουργεί δηλαδή μονάχα με ραντεβού, αλλά έχει το σύνηθες ωράριο λειτουργίας που διατηρούν οι αίθουσες τέχνης.
«Ήταν συνειδητή απόφαση το αστικό διαμέρισμα» μας λέει η κ. Σπινάρη, «καθώς εκείνο που μ′ ενδιαφέρει είναι η ιστορία της «μετάβασης». Είσαι δηλαδή στο δρόμο με τις καθημερινές σου ασχολίες και, ανεβαίνοντας με το ασανσέρ, εισέρχεσαι σε μιαν άλλη ατμόσφαιρα. Σε έναν χώρο τέχνης, πνευματικότητας».
Πόσο εύκολο όμως είναι να κινήσει την περιέργεια του περαστικού; «Η φιλοδοξία μου είναι να παρουσιάζονται προτάσεις υψηλής αισθητικής. Άλλωστε, θεωρώ ότι το έργο του Λάππα είναι μια εμπειρία μεταφυσική που δεν μπορεί να ιδωθεί με τις προϋποθέσεις που έχουν οι συμβατικοί χώροι τέχνης».
Και είναι αληθινό τόλμημα να χωρέσεις ένα έργο γιγάντιο της ελληνικής μεταπολεμικής γλυπτικής, σε ένα διαμέρισμα.
Για την εκθεσιακή εμπειρία στην αθηναϊκή Citronne εξηγεί ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, καθηγητής στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και από τους επιμελητές που έχουν δείξει περίφημα το έργο του καλλιτέχνη στο Μουσείο Μπενάκη: «Το εγχείρημα της έκθεσης δεν είναι απλώς το ίδιο το έργο, αλλά και μια επανεκτίμησή του. Είχε εκτεθεί για πρώτη φορά το 1987 στην γκαλερί Ζουμπουλάκη και κατόπιν, είχε μια διεθνή πορεία στο Σάο Πάολο και στην Μπιενάλε της Βενετίας, οπότε και έγινε ευρέως γνωστό το ’88. Τώρα, λοιπόν, μιλάμε σαφώς, για ένα είδος επανέκδοσης – επανέκθεσης, όπου έχουμε ένα νέο «format» του έργου. Στην πρωτότυπη μορφή του είχε 3.000 στοιχεία (έτσι αποκαλούσε ο Λάππας τα γλυπτά), οπότε εδώ μιλάμε για αναπλαισίωση σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, με μια άλλη διάσταση».
Ποιο είναι, όμως, το νόημα της επανατοποθέτησης του έργου; «Είναι ένα project που έγινε συλλογικά. Το εγχείρημα ήταν σαφώς μια έμμονη ιδέα της Αφροδίτης (καλλιτέχνις και γυναίκα της ζωής του), αλλά και μια δική μας αντίληψη για το πόσο αντέχει το έργο σήμερα, πώς μπορούμε να το δούμε ξανά έπειτα από 31 χρόνια. Καταρχήν, έχουμε ένα περιορισμένο σύνολο αυτών των στοιχείων τα οποία είναι συντεταγμένα, καταγεγραμμένα και αποθηκευμένα από τον ίδιο τον Λάππα με τρόπο αλφαβητικό. Όπως ο ίδιος ο δημιουργός αναφέρει, κατάλαβε στην πορεία ότι έκανε ένα χάρτη! Είχε μελετήσει τα ιεοργλυφικά, τις παραδόσεις των Μάγια, οπότε έκανε, ουσιαστικά, μια χαρτογράφηση των αρχαίων πολιτισμών».
«Άλλο, εμμονικό στοιχείο του Λάππα ήταν ο τρόπος που ταξινομούσε αυτόν τον “πληθυσμό από γλυπτά”. Σαν ένα είδος “αντιγραφέα” πάσχιζε κυριολεκτικά να καταγράψει ένα σύστημα κατανόησης του κόσμου. Είναι για μένα συναρπαστικό το εγχείρημα καθώς έχει να κάνει με μια προσπάθεια κωδικοποίησης κι, αντιστοίχως, αποκρυπτογράφησης του ορατού κόσμου σαν σύστημα σημείων. Σαν ένας χάρτης ιδεών, όπου μπορούμε να αναπαραστήσουμε ένα όραμα. Ένα έργο που είναι πολύ κοντά στον Μπόρχες. Είναι όμως και έργο “μήτρα”, αρχετυπικό πολλών ιδεών που συνέταξε ο Λάππας στην πορεία. Όλη η κατοπινή δουλειά του υπάρχει εδώ».
Το διαμέρισμα της Πατριάρχου Ιωακείμ με την εγκατάσταση του Λάππα – διά χειρός Λίτη, Τζιρτζιλάκη, Σπινάρη – αλλά και τη φωτιστική εγκατάσταση που επιμελήθηκε θαυμάσια η Ελευθερία Ντεκώ, παρέχει μιαν «ευρυχωρία» που τη συναντάς μοναχά σε ένα χώρο οικείο. Το σύμπαν του Λάππα δεν είναι κανένα ιλιγγιώδες κατασκεύασμα για να τρυπώσεις και να ξεφύγεις απ’ το πραγματικό. Ένα ξωκλήσι είναι, που μας κάνει να ξαποστάσουμε, μαζί με τους δικούς μας λογισμούς σε αυτό που θέλει να στεγάσει ο Λάππας, δηλαδή την άλλη, την πραγματικότητα που μας διαφεύγει.
CITRONNE - Αθήνα, Πατριάρχου Ιωακείμ, 19, 4ος όροφος, Τρ., Πε. & Παρ. 11.00 -15.00 &17.00–20.00, Τετ. 11.00-15.00, Σάβ. 11.00 –14.00, Είσοδος ελεύθερη, έως 28 Φεβρουαρίου.