“Μέσα στους αρχαίους τάφους, όσοι ανοίγονται στην Αθήνα ή στην ύπαιθρο, ανάμεσα στα ελαιόδεντρα, τα αμπέλια και τις συκιές της Αττικής, βρίσκονται, βαλμένα από τα ευλαβικά χέρια των συγγενών του νεκρού δίπλα στο άψυχο σώμα του, μικρά αγγεία. Στις περιπτώσεις που δεν το έθαβαν, αλλά το παράδιναν στις φλόγες της πυράς, έρριχναν και τα αγγεία, αφού τα έσπαζαν πρώτα, στη φωτιά κι έτσι σώζονται μισοκαμένα μαζί με τα υπόλοιπα από τα κόκκαλα του νεκρού”. Έτσι ξεκινά το προλογικό της σημείωμα η αρχαιολόγος Σέμνη Καρούζου, σε μια σπάνια καλλιτεχνική έκδοση. Πρόκειται για τις δέκα λευκές ληκύθους του Μουσείου Αθηνών, το χαρακτικό magnum opus του Γιάννη Κεφαλληνού.
Κάτι από την ατμόσφαιρα που μας μεταφέρει η σπουδαία αρχαιολόγος, σε ένα σπάραγμα γης με τα λιόδεντρα και τα φυτά της αττικής, έχει ο εσωτερικός κήπος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Κοντά στα μοναδικά ευρήματα που περιβάλλουν τον κήπο, το βιβλίο του Κεφαλληνού ξετυλίγεται φύλλο – φύλλο στο καφέ του Μουσείου.
Η έκθεση που εγκαινιάστηκε πριν από λίγες ημέρες, με τα χαρακτικά, κάποιες από τις ξύλινες μήτρες, καθώς και δύο άγνωστα έως τώρα σχέδια του δημιουργού με μολύβι επάνω σε πλάκες, συνιστά μια συμβολική επιστροφή για τον Κεφαλληνό στο πρώτο μουσείο της χώρας. Εκεί, ο δημιουργός του εργαστηρίου Χαρακτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών μαζί με άξιους μαθητές του, τη Λουΐζα Μοντεσάντου, τον Γιώργο Βαρλάμο και τον Νίκο Δαμιανάκη εργάστηκαν το 1953 επί μήνες, αντιγράφοντας δέκα ληκύθους (μυροδόχα αγγεία προσφοράς σε νεκρό των αρχαίων Ελλήνων). Διάλεξαν, λοιπόν, τις ωραιότερες από τις πολυάριθμες που βρίσκονταν εκεί εκτεθειμένες κι άλλες θαμμένες ακόμα στα κιβώτια όπου είχαν συσκευασθεί για να φυλαχτούν από τον πόλεμο.
«Πολλές φορές είχαμε σταθή με ενθουσιασμό και ευλάβεια μπροστά στις λευκές Αττικές ληκύθους του Αρχαιολογικού μας Μουσείου. Τα συναισθήματά μας δεν τα ενέπνεε μονάχα η σεβάσμια, η ιερή προέλευση των ληκύθων από τους αρχαίους τάφους. Ως καλλιτέχνες μάς εμψύχωνε η άκρα ευγένεια και τελειότης του έργου των αλλοτινών αγγειογράφων του τόπου μας. Και ως χαράκτες μάς εκέντριζε η φιλοδοξία ν’ αποτυπώσουμε πάνω στο χαρτί, με τα μέσα της τέχνης μας, τις αβρότατες αυτές παραστάσεις, για να τις φέρουμε ίσαμε τα σπουδαστήρια και τα σπίτια των συγχρόνων μας», έγραφε ο Γιάννης Κεφαλληνός (1894-1957) στον κατάλογο της έκθεσης των ληκύθων στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών την άνοιξη του 1956.
Πρόκειται για ένα εξόχως σημαντικό και πολύπλοκο στην εκτέλεσή του καλλιτεχνικό βιβλίο, που αποτελεί ορόσημο στην ελληνική χαρακτική. Τα έργα είναι δοσμένα όλα με την μεικτή τεχνική της ξυλογραφίας και της χαλκογραφίας που πρώτη φορά επιχείρησε ο δάσκαλος. Την γραμματοσειρά του βιβλίου την είχε σχεδιάσει για την έκδοση «Θεοκρίτου Ειδύλλια», γι αυτό την ονόμασε «Θεόκριτος». Η έκδοση εκείνη δεν έγινε ποτέ, και τη χρησιμοποίησε για τις ληκύθους. Εκτός από επίτευγμα τεχνικής, ο Κεφαλληνός μας διδάσκει πως το βιβλίο το ίδιο μπορεί να είναι αισθητικό γεγονός και όχι απλώς ένα μέσο. Οι λήκυθοι του σημαντικού δημιουργού είναι μια σφραγισμένη ώρα της νεοελληνικής τέχνης.
Τα πρωτότυπα έργα που παρουσιάζονται, ανήκουν στη συλλογή του εργαστηρίου χαρακτικής Ηλία Κουβέλη. Ο ίδιος εξηγεί ότι «θεωρείται αδύνατον να κάνεις σύγχρονη χαρακτική χωρίς να έχεις τη ματιά και το μυαλό σου στο παρελθόν, για διδακτικούς βέβαια λόγους. Οι λήκυθοι είναι αποτέλεσμα μιας συλλογικής εργασίας, κάτι που δεν γίνεται σήμερα σε κανένα εργαστήριο και χρειάστηκε τρία χρόνια ώσπου να ολοκληρωθεί. Συνδυάζει την τεχνική της χαλκογραφίας, της λιθογραφίας και της τυπογραφίας ταυτόχρονα. Κυρίως, όμως, απηχεί την αντίληψή του Κεφαλληνού για την χαρακτική, που είναι η πιστή μεταφορά του ζωγραφικού έργου. Αυτό το ξεπέρασε αργότερα ο Γραμματόπουλος, ίσως, η Βάσω Κατράκη και ο Τάσσος. Περισσότερο, όμως, ο Γραμματόπουλος που απελευθέρωσε το υλικό από την αναπαράσταση. Όλη η δημιουργία του Κεφαλληνού χαρακτηρίζεται από τη μεταφορά του ζωγραφικού έργου στη χαρακτική κι αυτό δίδασκε στους φοιτητές του. Πιστός μαθητής και συνεχιστής αυτής της νοοτροπίας υπήρξε ο Γιώργης Βαρλάμος».
Την Τρίτη 18 Δεκεμβρίου στις 12.00 θα πραγματοποιηθεί ειδική ξενάγηση για τις ληκύθους και το έργο του Κεφαλληνού από αρχαιολόγους του Μουσείου και τον Αναπληρωτή Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρη Παυλόπουλο. Η είσοδος για το Καφέ είναι ελεύθερη, με ωράριο λειτουργίας: Δευτέρα 13:00 – 20:00, Τρίτη – Κυριακή 09:00 - 16:00. Υπεύθυνη οργάνωσης: Αιμιλία Κουγιά, Διάρκεια έως 13 Ιανουαρίου 2019.