Ο Ιωάννης Μπουριντάν (1292-1363) Γάλλος ιερέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, σχολαστικός φιλόσοφος και σχολιαστής του Αριστοτέλη, ανέπτυξε την έννοια της ώθησης (impetus), το πρώτο βήμα προς την σύγχρονη έννοια της αδράνειας.
Διατύπωσε πολλές θεωρίες και θεωρήματα, αλλά το όνομα του παρέμεινε γνωστό στην ιστορία με το νοητικό πείραμα, γνωστό ως «Θεώρημα του όνου ή του Μπουριντάν», που αποδίδεται σε αυτόν αν και δεν σώζεται στα γραπτά του.
Λογική, έννοια που εισήγαγε πρώτος με το ομότιτλο έργο του ο Αριστοτέλης, είναι η μελέτη των τρόπων των συλλογισμών (εκείνων που ισχύουν καθώς και των εσφαλμένων) ως και η χρήση έγκυρων συλλογισμών, κοινή δε λογική (common sense) είναι η αίσθηση του σωστού ή λάθους.
Η Λογική εδιδάσκετο στις μεγάλες τάξεις του παλιού Γυμνασίου, ήδη διδάσκεται μόνο ως μάθημα επιλογής στο Λύκειο, δεν γνωρίζω όμως τους λόγους υποβιβασμού της χρησιμότητας της, αλλά δεν ήταν άδολος, γιατί σαφώς έγινε για λόγους πολιτικούς ή κομματικούς.
Η Λογική είναι το κατεξοχήν μάθημα που διδάσκεται με παραδείγματα. Στο παλιό βιβλίο της Λογικής (της εποχής μου) μεταξύ των διδακτικών παραδειγμάτων για την αξία της ωθήσεως και όχι της σκέψεως, συγκαταλέγεται και το «Θεώρημα του Όνου» του Μπουριντάν, που έχει ως εξής: Όνος που διψάει και πεινάει το ίδιο, έχει τοποθετηθεί σε ίση απόσταση μεταξύ δύο ίσων δοχείων ύδατος όπως και δέματος άχυρου, και τελικά πέθανε από πείνα και δίψα, διότι λόγω της ιδίας βαρύτητας έλξεως είχε αδυναμία εκλογής.
Φυσικά το θεώρημα είναι ένα διανοητικό πείραμα, αλλά έχει διαχρονική αξία και εφαρμογή σε πολλά πεδία ακόμη και στις ανθρώπινες συμπεριφορές.
Κλασικό παράδειγμα είναι οι αναποφάσιστοι στη πολιτική. Για διαφορετικούς λόγους ο καθένας δηλώνει στις δημοσκοπήσεις αναποφάσιστος και στις εκλογές ή ρίχνει λευκό ή απέχει και δεν ψηφίζει.
Οι αρχαίοι Έλληνες αυτούς που δεν μετείχαν στα πολιτικά δρώμενα, τους αποκαλούσαν ιδιώτες, εξ ου και η γαλλική λέξη idiot .
Στην ίδια κατάσταση του αναποφάσιστου έχουμε βρεθεί όλοι πολύ συχνά στη ζωή μας. Από τις κυρίες στα ψώνια, προπαντός ρούχων, ή στην επιλογή έργου στον κινηματογράφο ή ακόμα τι να παραγγείλουμε στο εστιατόριο, αλλά στο τέλος επιλέγουμε με τη χρήση της σκέψης και όχι με το ένστικτο (ώθηση).
Στον ερωτικό τομέα όμως είναι πλέον εμφανές όπου πολλοί και πολλές «ξεμένουν», γιατί δεν μπορούν να επιλέξουν μεταξύ δεδομένων επιλογών. Άλλωστε υπάρχει και το παλιό τραγούδι, που τραγουδιέται ακόμα, «Μα θαρρώ πως θα τα μπλέξω, την Κική ή την Κοκώ ποια να διαλέξω, την Κική την αγαπώ, μα μ’ αρέσει και η Κοκώ..».
Σήμερα το θεώρημα του Μπουριντάν εμφανίζεται στους ανεμβολίαστους, που για τους δικούς του λόγους ο καθένας, εν γνώσει των κινδύνων της πανδημίας, αρνείται ή δεν προσέρχεται να εμβολιαστεί.
Σε γενικές γραμμές αυτοί διακρίνονται ως εξής:
αυτοί που για λόγους ιατρικούς δεν επιτρέπεται να εμβολιαστούν
αυτοί που για λόγους θρησκευτικούς αρνούνται να εμβολιαστούν
οι πονηροί που περιμένουν να περάσει η πανδημία ή να εμβολιαστούν οι υπόλοιποι για να δημιουργηθεί η ανοσία αγέλης
αυτοί που φοβούνται τις παρενέργειες του εμβολίου περισσότερο από το να αρρωστήσουν από κορωνοιό, εδώ φαίνεται ότι λειτουργεί περισσότερο η ώθηση από τη σκέψη
αυτοί που πιστεύουν τις θεωρίες περί συνωμοσίας, νέας τάξης πραγμάτων κλπ.
αυτοί που αρνούνται να εμβολιαστούν νομίζοντας ότι κάνουν αντιπολίτευση στη κυβέρνηση και τέλος
οι αδιάφοροι και αναβλητικοί, που λιγοστεύουν συνεχώς.
Δεν θα κρίνω τα κίνητρα καθενός, γιατί έκαστος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και πρέπει να λύνει μόνος του το δίλημμά του. Με όλα αυτά αναπόφευκτα θυμήθηκα όταν ήμουνα Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης που μου τηλεφώνησε κάποιος για να μου πει: «το ΙΚΑ μου επιστρέφει 3.500 ευρώ, που δεν τα δικαιούμαι, αν τα πάρω θα βρω τον μπελά μου, αν δεν τα πάρω θα νιώθω μια ζωή μ….., τι να κάνω;», τότε του λέω, ότι εγώ είμαι σε αυτή τη θέση για να λύνω προβλήματα και όχι διλήμματα και σε αυτή τη στάση εμμένω.
***
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.