Ο τουρισμός 12 μήνες/χρόνο, ο four (4) season τουρισμός, ο ορεινός και εναλλακτικός τουρισμός: η ανάπτυξη και εδραίωσή τους θα επιτρέψει την ορθολογικότερη διάχυση του τουριστικού προϊόντος και των πολύτιμων πόρων του σε όλη την ελληνική επικράτεια. Θεωρητικά τουλάχιστον αυτό αποτελεί στόχο της χώρας εδώ και αρκετά χρόνια - η ανάγκη απεξάρτησης του τουριστικού, εξωστρεφούς ΑΕΠ (μόνο) από την ακτογραμμή και τις νησιωτικές περιοχές, μονοδιάστατα από το ελληνικό καλοκαίρι, μεσούσης της πανδημίας του covid-19 αναδείχτηκε περισσότερο εμφατικά από ποτέ.
Ο ίδιος ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε σε αυτό το κρίσιμο στοίχημα όταν εγκαινίασε την αναστηλωμένη Γέφυρα της Πλάκας, στην πρόσφατη επίσκεψή του στα Τζουμέρκα.
Αυτός ο ορεινός τόπος της έκπαγλης φυσικής ομορφιάς με τις οξυκόρυφες, σαν γρανιτένιες βουνοκορφές, τα πυκνά ελατοδάση, τα κρυστάλλινα, ορμητικά νερά του Αράχθου και των παραποτάμων του με τους ψηλούς καταρράκτες, τα πέτρινα γιοφύρια, τις βυζαντινές εκκλησιές και τα κεφαλοχώρια των παλιών μαστόρων αποτελεί σήμερα ένα από τα καλύτερα παραδείγματα της αειφορικής ανάπτυξης που μπορεί να επιτευχθεί με την ελάχιστη, έστω, συνδρομή της Πολιτείας. Οι σύγχρονοι οδικοί άξονες της Ολυμπίας - Ιονίας και της Εγνατίας έδωσαν το έναυσμα: μια μέχρι πρότινος απομονωμένη περιοχή κατέστη προσβάσιμη μέσα σε χρονικό διάστημα λίγων ωρών από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και εν γένει τα αστικά κέντρα της χώρας.
Κυρίως, όμως, οι προσπάθειες επιχειρηματιών με καταγωγή από τα Τζουμέρκα έδωσαν νέα πνοή στις φθίνουσες τοπικές κοινωνίες αυτών των ηπειρώτικων βουνών: οι μικρής κλίμακας, οικογενειακές στην πλειονότητά τους, τουριστικές μονάδες τους προσέλκυσαν επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό και δημιούργησαν νέες θέσεις εργασίας στην περιοχή.
Καλαίσθητα τουριστικά καταλύματα 12μηνης διάρκειας «κρατάνε» κόσμο, εργαζόμενους με τις οικογένειες τους, ως μόνιμους κατοίκους της περιοχής καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Στην τωρινή «ιδιόρρυθμη», έκτακτη συγκυρία οι μικρομεσαίες αυτές επιχειρήσεις καλούνται να ανταπεξέλθουν στους πολυεπίπεδους κραδασμούς της πανδημίας που, όμως, αργά ή γρήγορα η ανθρωπότητα θα ξεπεράσει.
Ο κορονοϊός έβαλε φρένο σε μια πορεία που τα τελευταία χρόνια ήταν διαρκώς ανοδική - όμως το ανάχωμα που προσωρινά υψώνει, μπορεί να λειτουργήσει τελικά ως νέο εφαλτήριο.
Αν η Πολιτεία δεν μείνει στα λόγια και τείνει χείρα βοηθείας το πισωγύρισμα θα είναι μικρό και η αναπόφευκτη ζημιά, αναστρέψιμη. Μετά τον φετινό «βαρύ» χειμώνα, τοπικές κοινωνίες όπως αυτές των Τζουμερκοχωρίων θα επωφεληθούν περισσότερο από ποτέ από την τουριστική ανάπτυξη και τα θετικά παρεπόμενά της. Στο χέρι μας είναι.
«Κοντεύουν σχεδόν δέκα χρόνια από τα Χριστούγεννα του 2011, οπότε εγκατασταθήκαμε στην «καρδιά» των Τζουμέρκων, την Πράμαντα, για την ακρίβεια στο συνοικισμό Τσόπελα, στα ριζά της επιβλητικής βουνοκορφής Στρογγούλας», λέει ο Άγγελος Ζώνιος, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Ανάβαση» και πρόεδρος της Ένωσης Τουριστικών Επιχειρήσεων και Συναφών Επαγγελμάτων Τζουμέρκων.
«Πόσο δύσκολη ήταν η απόφαση αυτή; Και ποια ήταν τα κίνητρα σας;», τον ρωτάω.
«Η απόφαση να εγκαταλείψουμε τη σιγουριά μιας «στρωμένης ζωής» στην πόλη για κάτι καινούργιο, με ότι ρίσκα και αβεβαιότητες συνεπαγόταν αυτό το παράτολμο εγχείρημα, πάρθηκε μάλλον αβίαστα, αλλά με πολλή σκέψη. Η Κωνσταντίνα, Σπαρτιάτισσα στην καταγωγή, εργαζόταν ως διευθύντρια σε μεγάλη επιχείρηση στα Ιωάννινα κι εγώ ως δημόσιος υπάλληλος, με αρκετή θητεία ακόμη μπροστά μου…»
«Επομένως, δεν ήταν η οικονομική ανάγκη που μας ώθησε σε αυτό το νέο βήμα, αλλά το κίνητρο της δημιουργίας, η αίσθηση του να φτιάχνεις κάτι που θεωρείς σημαντικό και χρήσιμο -και μάλιστα σε έναν τόσο όμορφο τόπο όπως τα Τζουμέρκα. Καθοριστική ήταν επίσης η βοήθεια που μάς πρόσφεραν, τα Σαββατοκύριακα, τις αργίες και τα καλοκαίρια, τα παιδιά μας που σπουδάζουνε στα Γιάννενα: Ο Χρήστος, που πλέον κάνει μεταπτυχιακό στην Πληροφορική και ο Γιώργος, που σπουδάζει στο Τμήμα Μηχανικών Επιστήμης Υλικών».
Με ποιο στόχο ξεκινήσατε;
Το στοίχημα για εμάς ήταν, να καταφέρουμε να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά με τους επισκέπτες και όχι με μία αντίληψη εφήμερης προσέγγισης. Θέλαμε να οικοδομήσουμε σχέσεις ειλικρινούς εμπιστοσύνης και εγκάρδιας φιλοξενίας μέσα σε ένα πραγματικά «οικογενειακό» περιβάλλον- να τους κάνουμε να νιώθουν σαν να βρίσκονται στο «δικό τους χωριό». Να αγαπήσουν την περιοχή μας και τους ανθρώπους τους. Να μοιραζόμαστε μαζί τους ευχάριστες στιγμές. Να στεναχωριούνται όταν φεύγουν. Και να χαίρονται σαν μας ξαναβλέπουν…
Αισθάνεσαι ότι τα καταφέρνετε;
Ήταν δύσκολο στοίχημα, αλλά θέλω να πιστεύω ότι το κερδίσαμε- από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας της μονάδας σχεδόν όλοι, έπειτα από ελάχιστες ώρες διαμονής στο χώρο, μας απευθύνονται με τα μικρά ονόματά μας. «Ντίνα, Άγγελε...». Είναι αυτό ένα αίσθημα ικανοποίησης και ευχαρίστησης που μας γεμίζει με τεράστια δύναμη. Και ίδια είναι η νοοτροπία και η συμπεριφορά θα έλεγα της συντριπτικής πλειονότητας των επαγγελματιών του τουρισμού και των ανθρώπων της περιοχής μας.
Η οικογενειακή τουριστική μονάδα που δημιούργησαν ο Άγγελος και η Κωνσταντίνα είναι πραγματικά ενταγμένη στο φυσικό περιβάλλον του τόπου τους και με ήπιο αποτύπωμα στο ανάγλυφο του βουνού. Το ξενοδοχείο, κτισμένο σε υψόμετρο 920 μέτρων, περιβάλλεται από έλατα και είναι «ντυμένο» με πέτρα, ξύλο και χαλκό. Προσφέρει στον επισκέπτη τη ζεστασιά της παραδοσιακής απλότητας των Τζουμέρκων αλλά πληροί και τις σύγχρονες προδιαγραφές για μία άνετη διαμονή καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου: έχει εσωτερική πισίνα, σάουνα, καφέ-μπαρ, εστιατόριο και από τα 15 δωμάτια αντικρίζεις τα Αθαμανικά όρη, τον Λάκμο, ακόμη και την Τύμφη. Η θέα είναι «κλασική» Τζουμερκιώτικη- απεριόριστη σαν μίας άνωθεν «θάλασσας» ορέων και ουρανού.
«Τους κοινόχρηστους χώρους φιλοτεχνούν γλυπτά καλλιτεχνών της περιοχής», λέει ο Άγγελος. «Στο “χωριό της τέχνης”, όπως αποκαλούν στην περιοχή τον Τσόπελα, υπάρχουν 8 γλύπτες και 30 μουσικοί. Κάποιοι από αυτούς ήταν που μας προέτρεψαν να ονομάσουμε το ξενοδοχείο “Ανάβαση”».
«Πότε ξεκίνησε η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής;», τον ρωτάω. «Γιατί, νομίζω ότι σαν τόπος άργησε να μπει στον τουριστικό χάρτη της χώρας».
«Η πρώτη ξενοδοχειακή μονάδα στα δυτικά Τζουμέρκα κατασκευάστηκε το 1987 και κάλυπτε κυρίως την ανάγκη των ετεροδημοτών, που είχαν εγκατασταθεί στις μεγάλες πόλεις της χώρας, όταν ήθελαν να επισκεφθούν για λίγες ημέρες τα χωριά τους, τον τόπο καταγωγής τους. Αρκετά χρόνια αργότερα, από το 2007 και μετά, άρχισαν να κατασκευάζονται νέα ξενοδοχεία, τα οποία και αυτά στην πλειονότητά τους απευθυνόταν σε αυτό που ονομάζουμε “εγχώρια τουριστική αγορά”. Οι συνθήκες της εποχής, σε πολλά επίπεδα, δεν επέτρεπαν έναν πιο εξωστρεφή προσανατολισμό».
Η επισκεψιμότητα από το εξωτερικό πότε ξεκίνησε;
Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει δειλά δειλά από το 2013, μεσούσης της οικονομικής κρίσης - όταν πια τα στοιχεία έδειχναν ότι μειώνεται αισθητά ο εσωτερικός τουρισμός στην Ελλάδα και ότι η τάση αυτή δεν θα μεταβαλλόταν για αρκετό καιρό. Τότε ήταν που, θες από ανάγκη, θες από δημιουργική επιλογή (μπορεί και από τα δύο) κάποιοι επαγγελματίες ανταλλάξαμε εμπειρίες, προβληματισμούς και ιδέες. Συζητήσαμε για το τι μπορούμε να κάνουμε όλοι μαζί, τι πρέπει να αλλάξει και πως θα μπορούσαμε να παρέμβουμε αποφασιστικά ώστε να μείνουμε στον τόπο μας, σώζοντας τις οικογενειακές -κατά βάση-επιχειρήσεις μας και βάζοντας τα θεμέλια για ένα καλύτερο μέλλον για εμάς και τα παιδιά μας.
Ποιό ήταν το αποτέλεσμα αυτής της μεταξύ σας ώσμωσης;
Ιδρύθηκε η Ένωση Τουριστικών Επιχειρήσεων & Συναφών Επαγγελμάτων Τζουμέρκων (Ε.Τ.Ε.Σ.Ε.Τ.), με έδρα την Πράμαντα, το πεδίο συνένωσης των δυνάμεών μας. Με αυτό το «λίπασμα» της δυναμικής που σου εξασφαλίζει η συνεργασία, πορευτήκαμε από την πρώτη στιγμή και συνεχίζουμε.
«Σε συνέργειες με άλλους τοπικούς φορείς, δημιουργήσαμε τα κατάλληλα σύγχρονα εργαλεία για την τουριστική ανάδειξη και προβολή των Τζουμέρκων, φιλοδοξώντας να προσελκύσουμε περισσότερους επισκέπτες, πλέον όχι μόνο από την εσωτερική τουριστική αγορά, αλλά και από χώρες του εξωτερικού. Δημιουργήσαμε έναν ολοκληρωμένο ταξιδιωτικό χάρτη της περιοχής (προσαρμοσμένο στις ανάγκες και απαιτήσεις της σημερινής εποχής) και promo/doc video films για την ανάδειξη των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των Τζουμέρκων. Συμμετείχαμε σε διεθνείς τουριστικές εκθέσεις, διευρύναμε το δίκτυο των επαφών μας με τουριστικούς πράκτορες και media και βελτιώσαμε τις υπηρεσίες που παρέχουμε ως επαγγελματίες».
«Κοντολογίς, ενισχύσαμε σημαντικά την επικοινωνιακή υποδομή μας και, σε συνδυασμό με την προώθηση άλλων σύγχρονων πρωτοβουλιών και δράσεων, προσδοκούμε πλέον τα Τζουμέρκα να καταλάβουν τη θέση που τους αρμόζει στην ανταγωνιστική τουριστική αγορά».
Είναι πολύ όμορφο και ενθαρρυντικό ότι όλες οι τουριστικές επιχειρήσεις των Τζουμέρκων είναι ενταγμένες στο φυσικό περιβάλλον του τόπου - δεν υπερβάλλουν, δεν ξενίζουν, δεν παραμορφώνουν. Υποθέτω πως μόνο τυχαίο δεν είναι αυτό...
Ναι. Θέλω να σημειώσω ότι στην περιοχή μας έχει αναπτυχθεί ο εναλλακτικός τουρισμός αλλά και η κτηνοτροφία: είναι λοιπόν δύο οι μορφές βιώσιμης ανάπτυξης, που προσφέρουν θέσεις εργασίας, ενισχύουν τη τοπική κοινωνία και κρατάνε τους κατοίκους στην ύπαιθρο. Ως επαγγελματίες του τουρισμού σκοπεύουμε σε μια ήπια, βιώσιμη ανάπτυξη, όπως υπαγορεύει η ανάγκη προστασίας της άγριας φυσικής ομορφιάς αυτών των βουνών και η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς των χωριών μας. Αυτά, άλλωστε, είναι τα δύο κυρίαρχα τοπικά χαρακτηριστικά, που προσελκύουν τους επισκέπτες στα μέρη μας. Αυτό είναι το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται η τοπική κοινωνία μας, η πραγματική πηγή άντλησης της δύναμής μας και η ασφαλής «περπατησιά» μας στο παρόν και το μέλλον, όπως διδαχθήκαμε από τους προγόνους μας. Μπορεί να ακουστεί τετριμμένο αυτό που θα σας πω, αλλά, πιστέψτε με, αυτή είναι η σημαντικότερη εντύπωση που αποκομίζουν οι επισκέπτες στα μέρη μας: βρίσκουν στα Τζουμέρκα την ξεχασμένη «παλιά Ελλάδα» της υπαίθρου, την απλή και αυθεντική Ελλάδα.
«Η «ακατέργαστη» φυσική ομορφιά των Τζουμέρκων και το ισχυρό πολιτιστικό υπόβαθρο που διαθέτει η περιοχή μας είναι το μεγάλο ανταγωνιστικό πλεονέκτημά μας. Αξίζει κάποιος να προσέξει πόσο αρμονικά «δένει» η πέτρα του τεχνίτη με το βραχώδες έδαφος, τις επιβλητικές βουνοκορφές, τις δασώδεις εκτάσεις και τα ορμητικά νερά των ποταμών».
«Γι’ αυτό και η Ένωσή μας στηρίζει τις βιώσιμες πρακτικές, όπως και κάθε προσπάθεια για τη διάσωση της χλωρίδας και της πανίδας. Για παράδειγμα, συνδράμουμε ενεργά στον καθαρισμό και την ανάδειξη των παλιών μονοπατιών και μεριμνούμε για τη χάραξη νέων».
Οσον αφορά την επισκεψιμότητα της περιοχής τα τελευταία χρόνια;
Πριν την εκδήλωση της πανδημίας του κορωνοϊού, οι επισκέπτες στην περιοχή μας προέρχονταν κατά 60% από το εξωτερικό και 40% ήταν Έλληνες. Το 70% των ξένων επισκεπτών έρχονταν από το Ισραήλ και το υπόλοιπο 30% από Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία κ.α.
«Σε γενικές γραμμές- και παρά τα διαχρονικά εμπόδια της προβληματικής οδικής πρόσβασης- το ενδιαφέρον των επισκεπτών για τα Τζουμέρκα αυξανόταν συνεχώς και όλα έδειχναν ότι επίκειται μία θεαματική τουριστική «άνθηση». Ώσπου ξέσπασε η παγκόσμια υγειονομική κρίση».
Τι συμβαίνει πλέον;
Από την περασμένη Άνοιξη τα δεδομένα έχουν ανατραπεί άρδην. Πάνω που είχαμε πειστεί ότι ξεμπερδέψαμε με την πολυετή οικονομική κρίση, διολισθαίνουμε σε νέο πισωγύρισμα. Σήμερα, η κατάσταση είναι αρκετά δύσκολη. Όχι μόνο για τους επαγγελματίες των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων και τους εργαζόμενους που δουλεύουν σε αυτές, αλλά και στον πρωτογενή τομέα της περιοχής. Γιατί σχεδόν όλα τα καταστήματα εστίασης προμηθεύονται τα κρέατα από δικές τους κτηνοτροφικές μονάδες, ενώ κάποιοι παρασκευάζουν τυροκομικά προϊόντα, μέλι, γλυκά και άλλα αγαθά που διακινούνταν στους επισκέπτες.
«Νομίζω ότι ο σημαντικότερος ανασταλτικός παράγοντας στην παρούσα φάση, είναι, η εντεινόμενη σύγχυση και η αβεβαιότητα που κυριαρχούν σε διεθνές επίπεδο. Αυτή η «θολούρα» στον ορίζοντα, δεν σε αφήνει να σχεδιάσεις με ασφαλή πρόβλεψη τα επόμενα βήματα και να χαράξεις μία αποτελεσματική τουριστική πολιτική».
«Αυτό που πρέπει να γίνει, όμως, χωρίς καμία καθυστέρηση, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος για την «επόμενη μέρα», είναι να προχωρήσουν τα απαιτούμενα έργα υποδομής για τη βελτίωση του οδικού δικτύου και η αντίληψη του τουρισμού των 365 ημερών, των τεσσάρων εποχών, να υιοθετηθεί ως επίσημη εθνική πολιτική - να συνοδευτεί με συγκεκριμένες πολιτικές και επικοινωνιακές πρωτοβουλίες προώθησης στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη αλλά και στη χώρα μας».
Τα συζητήσατε όλα αυτά με τον πρωθυπουργό στην πρόσφατη επίσκεψή του στα Τζουμέρκα;
Ναι. Ζητήσαμε από τον πρωθυπουργό και από το κυβερνητικό κλιμάκιο που τον συνόδεψε να ξεφύγουμε από το παλιό ημι-παραγωγικό τουριστικό στερεότυπο που περιορίζεται στο δίπτυχο «ήλιος και θάλασσα». Να στηριχτεί και ο εναλλακτικός τουρισμός, ο «ορεινός τουρισμός» που, εκτός από την αναλογική συμβολή του στην τοπική οικονομία και κατ’ επέκταση στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν, αποτελεί το αποδοτικότερο ανάχωμα για τη συγκράτηση του και στήριξη του πληθυσμού στην ύπαιθρο.
«Πρέπει ο “ορεινός τουρισμός” να κερδίσει το μερίδιο που του αναλογεί, και μάλιστα σε μία τόσο κρίσιμη περίοδο όπως αυτή της πανδημίας που διανύουμε. Οφείλουμε όλοι, εκπρόσωποι των επαγγελματιών, του κράτους και της αυτοδιοίκησης, να επενδύσουμε στον “τουρισμό των 365 ημερών”, με μεθοδικότητα και ειλικρινή διάθεση και βούληση».
Με ποιούς τρόπους μπορεί να λοιπόν να υποστηριχθεί ο four season τουρισμός;
Η διεθνής τουριστική προβολή της χώρας μας πρέπει να περιλαμβάνει σταθερά στο προϊόν της και τα βουνά, τα ποτάμια, τις λίμνες, τους καταρράκτες, τα δάση και την πεζοπορία. Πρέπει η πολιτεία να ενθαρρύνει με σχέδιο, ποικίλες δράσεις και ουσιαστικά κίνητρα, την ανάπτυξη των εναλλακτικών δραστηριοτήτων στην ελληνική φύση. Πρέπει, δίπλα στα μεγάλα έργα υποδομής να γίνουν πολλά μικρότερα αλλά εξαιρετικά σημαντικά: διαπλατύνσεις επαρχιακών δρόμων και κατασκευή των αναγκαίων μικρών γεφυρών.
Εσείς, ως επιχειρηματίες και κάτοικοι αυτής της περιοχής, τι περισσότερο σκοπεύετε να κάνετε;
Κάνουμε ό,τι μπορούμε και περνάει από το χέρι μας, για την επιβίωση των επιχειρήσεών μας και για να μη φύγουν τα παιδιά μας από τον τόπο τους. Οι επαγγελματίες στα Τζουμέρκα αποφασίσαμε να πάρουμε περισσότερα μέτρα από ότι ορίζουν τα υγειονομικά πρωτόκολλα για την προστασία από τον κορονοϊό. Παράλληλα, βρίσκεται σε εξέλιξη Μελέτη Στρατηγικού Σχεδίου Προώθησης και Προβολής καθώς και ενέργειες προώθησης-διείσδυσης και ανάπτυξης σε επιλεγμένες και εξειδικευμένες αγορές του εξωτερικού (nichemarkets) με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δυνατότητες. Με την διεκπεραίωση της μελέτης θα εστιάσουμε στη δημιουργία ειδικών εκδηλώσεων προβολής και παρουσίασης του τουριστικού προϊόντος.