Στις 31 Μαΐου 2020 συμπληρώθηκαν ακριβώς δέκα χρόνια από το αιματηρό επεισόδιο του Μαβί Μάρμαρα, ένα συμβάν που σημάδεψε τις διπλωματικές σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας από τη μια, και από την άλλη αποτέλεσε αφορμή για το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Κύπρο να αναπτύξουν στενότερες σχέσεις. Έκτοτε, είναι πλέον φανερός ο βαθμός αλληλοκατανόησης μεταξύ Αθήνας, Λευκωσίας και Ιερουσαλήμ, που εμβάθυναν τους δεσμούς τους στους τομείς της ενέργειας και της στρατιωτικής συνεργασίας, διαπιστώνοντας σημαντικές ομοιότητες στον τρόπο με τον οποίον αξιολογούν τις υφιστάμενες περιφερειακές ισορροπίες. Ωστόσο, από το 2010 και εντεύθεν, ανατρέχοντας στην ελληνική και κυπριακή ειδησεογραφία, τίθεται συχνά το ερώτημα εάν η ελληνοϊσραηλινή συνεργασία έχει ημερομηνία λήξεως, με βασικό επιχείρημα ότι το Ισραήλ δεν ξεχνά τους δεσμούς του με την τουρκική περιφερειακή πολιτική. Το τελευταίο διάστημα, τέτοιες εκτιμήσεις πληθαίνουν στα ΜΜΕ σε Ελλάδα και Κύπρο. Ας τις εξετάσουμε πιο προσεκτικά.
Για όσους αναρωτιούνται εάν οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας σε πολιτικό επίπεδο έχουν μπει σε μια τροχιά εξομάλυνσης, η απάντηση είναι ότι αυτό έχει συμβεί ήδη από το 2016 και κατόπιν προτροπής των ΗΠΑ. Τότε, το Ισραήλ ζήτησε συγγνώμη για το επεισόδιο του Μαβί Μάρμαρα και κατέβαλε χρηματική αποζημίωση στις οικογένειες των θυμάτων. Παρ’ όλα αυτά, οι διμερείς διπλωματικές σχέσεις δεν αποκαταστάθηκαν. Ύστερα από μια σύντομη περίοδο επανάκαμψης των Πρέσβεων σε Άγκυρα και Τελ Αβίβ (Δεκέμβριος 2016-Μάιος 2018), η αμοιβαία διπλωματική αντιπροσώπευση υποβαθμίσθηκε ξανά σε βαθμό επιτετραμμένων, όταν η Τουρκία διαμαρτυρήθηκε για την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ εκ μέρους του προέδρου Τραμπ. Έτσι, εδώ και δύο χρόνια, σε διπλωματικό επίπεδο οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας θυμίζουν το κλίμα της επομένης του επεισοδίου του Μαβί Μάρμαρα και οι τουρκικές δριμείες επικρίσεις θρησκευτικού και πολιτικού χαρακτήρα –άλλοτε με αφορμή την παλαιστινιακή διένεξη και άλλοτε για την Κυπριακή ΑΟΖ– αποτελούν σύνηθες φαινόμενο.
Από την άλλη, οι διμερείς εμπορικές σχέσεις όχι μόνο δεν επλήγησαν, αλλά ενισχύθηκαν ακόμα περισσότερο. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη δήλωση του προέδρου του Τουρκοϊσραηλινού Εμπορικού Επιμελητηρίου, İbrahim Sınan Ak, στο πρακτορείο Anadolu στις 29/5, σύμφωνα με την οποία, κατά το τελευταίο τρίμηνο της κρίσης του κορωνοϊού, και δεδομένης της σύστασης των ΗΠΑ προς το Ισραήλ να μειώσει τις εμπορικές του συναλλαγές με την Κίνα, οι τουρκικές εξαγωγές πρώτων υλών και ηλεκτρικών οικιακών συσκευών προς την ισραηλινή αγορά αυξήθηκαν κατακόρυφα. Ουσιαστικά, η δήλωση αυτή δεν προσθέτει τίποτα το καινούργιο σε όσα ήδη είναι γνωστά σε Αθήνα και Λευκωσία τα τελευταία δέκα χρόνια. Ούτως ή άλλως, η ελληνική και κυπριακή επιχειρηματικότητα δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστεί τις τουρκικές εξαγωγές.
Πρόσφατα αναπαρήχθη σε Ελλάδα και Κύπρο ένας χάρτης που φερόταν να αποδεικνύει παρασκηνιακές τουρκοϊσραηλινές διαπραγματεύσεις για την σύναψη συμφωνίας καθορισμού ορίων ΑΟΖ, κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της συμφωνίας Τουρκίας-Λιβύης. Όπως στην συμφωνία Τουρκίας-Λιβύης η ύπαρξη της Κρήτης αμφισβητείτο, στην φερόμενη συμφωνία Τουρκίας-Ισραήλ, η Κύπρος φερόταν να απουσιάζει από τον χάρτη. Παρότι η είδηση διαψεύσθηκε επίσημα από το Ισραήλ, τα ΜΜΕ σε Ελλάδα και Κύπρο την εκλάμβαναν περίπου ως ήδη ισχύουσα. Αλλά δεν έθεσαν στον εαυτό τους τα εξής απλά ερωτήματα: Γιατί άραγε το Ισραήλ δεν αναγνώρισε την «ΤΔΒΚ» στις δεκαετίες του ’80 και ’90, όταν πράγματι συντηρείτο μεταξύ τους μια περιφερειακή συμμαχία με όλη την σημασία της λέξεως, ενόσω Αθήνα και Λευκωσία εφήρμοζαν μια καθαρά φιλοαραβική πολιτική; Θα υπογραφόταν ποτέ διμερής συμφωνία ΑΟΖ με την Κύπρο σβησμένη από τον χάρτη, την στιγμή που ο ισραηλινός στρατός πραγματοποιεί κοινές ασκήσεις με την Εθνική Φρουρά στο Τρόοδος; Τι νόημα έχουν οι ισραηλινές ταξιδιωτικές οδηγίες που αποτρέπουν κάθε μετάβαση στο βόρειο τμήμα της Κύπρου;
Θεωρήθηκε ένδειξη επαναπροσέγγισης η προσγείωση αεροσκάφους της [ισραηλινής αεροπορικής εταιρείας] Ελ-Αλ στην Κωνσταντινούπολη ύστερα από δέκα χρόνια, εν μέσω κορωνοϊού, για την διαμετακόμιση νοσοκομειακού υλικού. Λησμονείται, όμως, ότι η Ελ-Αλ ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 μέχρι σήμερα εκτελεί πτήσεις από και προς την Ελλάδα, παρότι το ελληνικό κοινοβούλιο δεν επικύρωσε ποτέ την (πρώτη διακρατική ελληνοϊσραηλινή) συμφωνία αεροπορικής σύνδεσης του 1952. Από τότε και έως τον Μάρτιο του 2010 εφαρμοζόταν εθιμικά (!), και καθ’ όλη την διάρκεια των δεκαετιών που Ελλάδα και Ισραήλ διατηρούσαν υποβαθμισμένες διπλωματικές σχέσεις. Μόλις τον Απρίλιο του 2010 υπεγράφη συμφωνία αεροπορικής σύνδεσης, η οποία και επικυρώθηκε από την Βουλή.
Θεωρήθηκε ένδειξη επαναπροσέγγισης η απουσία του Ισραήλ από την πενταμερή συνάντηση για ζητήματα ενέργειας της 11/5, στην οποία συμμετείχαν η Ελλάδα, η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Γαλλία –και για πρώτη φορά, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Σε Ελλάδα και Κύπρο αναπαρήχθησαν εκτιμήσεις τουρκικών ΜΜΕ, ότι «αυτή η ισραηλινή απουσία σημαίνει πολλά». Όμως, αυτές οι εκτιμήσεις παρέβλεπαν τα εξής: Στις 11/5 στο Ισραήλ δεν είχε σχηματισθεί ακόμα κυβέρνηση. Έτι περαιτέρω, αναμενόταν η επίσημη επίσκεψη του Αμερικανού ΥΠΕΞ, Μάικ Πομπέο, που είχε ανακοινωθεί μόλις στις 7/5, με κύριο αντικείμενο να αποτραπεί το ενδεχόμενο μιας μονομερούς προσάρτησης εδαφών της Δυτικής Όχθης εκ μέρους του Ισραήλ.
Επίσης, από ενδοκομματικούς του αντιπάλους, ετίθετο θέμα εάν τελικά ο Γιουβάλ Στάινιτς θα διατηρηθεί στην θέση του Υπουργού Ενέργειας –γεγονός που ξεκαθαρίσθηκε μόλις λίγες ώρες πριν την τελετή ορκωμοσίας της νέας κυβέρνησης, η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε στις 17/5 και όχι στις 13/5, όπως είχε προγραμματισθεί αρχικά. (Ποιος, λοιπόν, θα ήταν ο αξιωματούχος που θα συμμετείχε στην πενταμερή εκ μέρους του Ισραήλ; Άδηλον).
Κι ακόμα: Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα θα ήταν η τελευταία χώρα που θα επιθυμούσε μια ισραηλινή επίσημη συμμετοχή στην πενταμερή της 11/5, όχι μόνο λόγω της (φερόμενης ως επικείμενης) μονομερούς αλλαγής συνόρων του Ισραήλ στην Δυτική Όχθη –με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε ενδοαραβικό επίπεδο- αλλά και για να μην επιβεβαιωθούν οι έντονες φήμες που έφεραν το Ισραήλ να εισάγει νοσοκομειακό εξοπλισμό από τα Εμιράτα για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Φημολογείται, μάλιστα, ότι λεπτομέρειες της συγκεκριμένης συνεργασίας Ισραήλ-ΗΑΕ τελούσαν εις γνώσιν της Κυπριακής Δημοκρατίας προτού καν αυτή τεθεί σε εφαρμογή, μιας και τα ΗΑΕ θέλουν να διατηρούν τα προσχήματα.
Τα ασφαλή συμπεράσματα περί της ποιότητας των διμερών σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας από το 2010 και εντεύθεν είναι τα εξής:
Οι εμπορικές σχέσεις διατηρούνται σε εξαιρετικό επίπεδο –δεδομένο που αντισταθμίζεται με το αυξημένο τουριστικό ισραηλινό ρεύμα προς την Ελλάδα.
Ισραήλ και Τουρκία ανταλλάσσουν πληροφορίες στον τομέα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, με τις τουρκικές Αρχές να εκδίδουν στο Ισραήλ αραβικής καταγωγής Ισραηλινούς πολίτες που έχουν στρατολογηθεί από ένοπλες οργανώσεις στην Συρία.
Η Άγκυρα απαιτεί από την Ιερουσαλήμ να συμπράξει στους τουρκικούς ενεργειακούς σχεδιασμούς και ως εκ τούτου να αγνοήσει τον κυπριακό και αιγυπτιακό παράγοντα –απαιτήσεις που η ισραηλινή πλευρά δεν αποδέχεται. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η Τουρκία να εμφανίζεται ως προστάτιδα δύναμη των παλαιστινιακών επιδιώξεων, εκθέτοντας παράλληλα τον ρόλο της Σαουδικής Αραβίας, που οι ΗΠΑ προωθούν ως διαμεσολαβητή στο Παλαιστινιακό.
Έτσι, από το 2010 έως σήμερα, το Ισραήλ αντικατέστησε την τουρκική ασπίδα προστασίας εξ Ανατολών, ως εξής: Συντονίζει με την Ρωσία την παρουσία του στον συριακό εμφύλιο. Καλλιεργεί παρασκηνιακές συμπράξεις με το Ριάντ και τις χώρες του Κόλπου. Βασίζεται στην διαμεσολάβηση της Αιγύπτου για να διαχειριστεί εστίες έντασης στην Γάζα, αξιοποιώντας κατά καιρούς την αμφιλεγόμενη περιφερειακή πολιτική του Κατάρ.
Και ποια είναι η σημερινή προοπτική των σχέσεων Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου; Ο νέος ισραηλινός Υπουργός Εξωτερικών, στρ. Γκάμπι Ασκενάζι, προτιμούσε να αναλάβει το Υπουργείο Άμυνας (κάτι που συμφωνήθηκε να συμβεί στο δεύτερο 18μηνο της τρέχουσας κυβερνητικής θητείας). Το γεγονός ότι είχε διατελέσει αρχηγός του στρατού όταν συνέβη το επεισόδιο του Μαβί Μάρμαρα δεν έχει καμία βαρύτητα σήμερα. Τότε εκτελούσε διαταγές της διακυβέρνησης Νετανιάχου. Το ίδιο αναμένεται να πράξει και τώρα, καθότι ο Βενιαμίν Νετανιάχου έχει φροντίσει να διατηρεί σε θέσεις-κλειδιά έμπιστους συνεργάτες του τόσο στο Υπουργείο Εξωτερικών, όσο και στην διπλωματική αποστολή του Ισραήλ σε Ουάσιγκτον και ΟΗΕ.
Έτσι, πέραν των όσων αναλυτικά έχουν παρατεθεί, και για όσον χρόνο επικρατεί η θεώρηση Νετανιάχου ως προς τις υφιστάμενες περιφερειακές ισορροπίες, Αθήνα και Λευκωσία δεν θα πρέπει να αναμένουν δυσάρεστες εκπλήξεις εκ μέρους του νέου Ισραηλινού ΥΠΕΞ -κάτι που συνειδητοποιούν ποικιλοτρόπως Ισραηλινοί αναλυτές, που παραδοσιακά τάσσονται υπέρ της ανανέωσης του πάλαι ποτέ ισραηλινοτουρκικού περιφερειακού δόγματος.
Κατόπιν όλων αυτών των δεδομένων, η Αθήνα καλείται να διαβάσει τον χάρτη σωστά.
Αναδημοσίευση από το Foreign Affairs The Hellenic Edition