Κέντρο (hub) φυσικού αερίου στην Τουρκία πρότειναν ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν και ο επικεφαλής της εταιρείας Gazprom, κατά τη διάρκεια του ενεργειακού συνεδρίου στην Μόσχα στα μέσα Οκτωβρίου, ώστε να συνεχιστούν οι εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη παρακάμπτοντας το έδαφος της Ουκρανίας και εκτρέποντας την ροή από τους αγωγούς Nord Stream 1 & 2, οι οποίοι έγιναν στόχος δολιοφθοράς [1]. Λίγες ημέρες μετά ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε σε βουλευτές του κόμματός του στην τουρκική Βουλή ότι συμφώνησε με τον Πούτιν για την κατασκευή του ενεργειακού κέντρου και, όπως φαίνεται από δηλώσεις, η περιοχή που προτείνεται είναι η ανατολική Θράκη [2].
Αυτές οι δηλώσεις έδωσαν ελπίδα στην τουρκική ηγεσία για την εκπλήρωση του πολυπόθητου ονείρου: να γίνει η Τουρκία ενεργειακός κόμβος. Είναι αλήθεια ότι η γεωγραφική θέση της Τουρκίας την ευνοεί, ώστε να καταστεί διεθνής ενεργειακό κόμβος που θα συγκεντρώνει τους αγωγούς μεταφοράς φυσικού αερίου και πετρελαίου από την Κασπία, την Κεντρική Ασία, τη Μέση Ανατολή [3].
Η Τουρκία θέλει να γίνει περιφερειακός ηγεμόνας και η αναβάθμισή της σ’ ενεργειακό κόμβο θα την φέρει πιο κοντά στην επίτευξη του στόχου της. Σε πρώτο στάδιο κατόρθωσε να γίνει κράτος-διαμετακομιστής (transit country), όμως έχει μεγαλύτερες φιλοδοξίες. Επιδίωξή της είναι να γίνει ενεργειακό κέντρο προμηθεύοντας τις ευρωπαϊκές οικονομίες με ενέργεια που θα παράγει από αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα και το πυρηνικό της εργοστάσιο, παράλληλα με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο που θα διέρχεται από το έδαφός της [4].
Η εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου καλύπτει μόνον το 7% των αναγκών της χώρας και τα κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν στην Μαύρη Θάλασσα υπολογίζεται ότι θα καλύψουν μόνο το 20% της ετήσιας κατανάλωσης φυσικού αερίου. Οι ετήσιες εισαγωγές της Τουρκίας σε φυσικό αέριο είναι περίπου 60 δις κυβ. μ. και κύριος προμηθευτής της είναι η Ρωσία. Τα τελευταία χρόνια η Άγκυρα έχει προχωρήσει και στην εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) σε μια προσπάθεια να μειώσει την εξάρτηση της από τη Ρωσία. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι ΗΠΑ να γίνουν ο μεγαλύτερος προμηθευτής LNG της Τουρκίας και ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής φυσικού αερίου μετά τη Ρωσία, ενώ η αξία των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου ανέρχονται περίπου σε 45 δις $ [5].Το 2021 η ημερήσια κατανάλωση πετρελαίου ήταν 939,000 βαρέλια και στη δεκαετία 2011-2021 η ημερήσια κατανάλωση πετρελαίου έχει αυξηθεί κατά 3,4% [6].
Οι ρωσικές εξαγωγές αερίου γίνονται μέσω των αγωγών Russia-Turkey Natural Gas Pipeline (West Line), Blue Stream Gas Pipeline και Turkstream Gas Pipeline Project. Η Τουρκία προμηθεύεται και από το Ιράν 10 δις κυβ. μ./ έτος φυσικού αερίου μέσω του Eastern Anatolian Natural Gas Main Transmission Line [7]. Επίσης, πετρέλαιο από το Κιρκούκ μέσω αγωγών φτάνει στο Τζεϊχάν και από ’κει στις διεθνείς αγορές. Το 2013 η τουρκική εταιρεία GENEL ξεκίνησε τις εξαγωγές πετρελαίου από κουρδικές περιοχές με αντάλλαγμα τη διύλιση του, λόγω έλλειψης δυνατοτήτων από τους Κούρδους [8]
Στην περίπτωση των αγωγών από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο δεν υπήρχαν μόνο οικονομικά συμφέροντα, αλλά και πολιτικά. Η Τουρκία ήταν από τις πρώτες χώρες που αναγνώρισαν τις χώρες στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία και την περίοδο 1991-1992 υπήρξε μια σειρά επαφών με υψηλόβαθμους αξιωματούχους των εν λόγω κρατών, κυρίως των τουρκογεννών (Αζερμπαϊτζάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιστάν).
Το υπουργείο εξωτερικών αναδιοργανώθηκε και συστάθηκε η Υπηρεσία Διεθνούς Τουρκικής Συνεργασίας, ώστε να συντονίζει τις διμερείς και πολυμερείς σχέσεις της Τουρκίας με τα τουρκόφωνα κράτη και περιοχές [9]. Επιπλέον, η μείωση της ρωσικής ισχύος στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία άνοιγε τον δρόμο για την υλοποίηση του «μεγάλου τουρκικού ονείρου» του Οζάλ, δηλαδή μια Τουρκία με επιρροή και λόγο από την Αδριατική έως το σινικό τοίχος [10].
Μάλιστα, το 1992 ο Τούρκος Υπουργός εξωτερικών Cetin πρότεινε τον επανακαθορισμό των συνόρων στον Νότιο Καύκασο. Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία ενός αρμενικού κράτους, στο οποίο θα συμπεριλαμβανόταν το Ναγκόρνο- Καραμπάχ, και ένα συνεχές μουσουλμανικό και τουρκόφωνο αζερικό κράτος με το Ναχιτσεβάν μέρος του. Στόχος ήταν η κατασκευή ενός αγωγού μεταφοράς υδρογονοανθράκων από την Κεντρική Ασία και την Κασπία προς τη Δύση, μέσω του Καυκάσου και της Τουρκίας, που θα παράκαμπτέ την Ρωσία και θα συνέδεε τις κεντροασιατικές και καυκάσιες οικονομίες με την τουρκική, ώστε η Τουρκία, με την πάροδο του χρόνου, να αναδειχθεί σε περιφερειακό ηγεμόνα και ηγέτιδα δύναμη των τουρκόφωνων κρατών [11].
Ο αγωγός Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν (BTC) μεταφέρει αζερικό πετρέλαιο στο τουρκικό λιμάνι και από εκεί στις διεθνείς αγορές. Ο συγκεκριμένος αγωγός είναι σημαντικός για την Τουρκία, γιατί έχει σημαντικά έσοδα από τα τέλη διαμετακόμισης, μείωσε τον αριθμό των τάνκερ από τα Στενά και τον κίνδυνο ατυχήματος, παρέχει σημαντικές ποσότητες πετρελαίου στην Τουρκία από ένα φιλικό κράτος και έχει συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη του πετρελαϊκού τομέα, λόγω της διύλισης που γίνεται στην Τουρκία. Οι αγωγοί Μπακού-Τιφλίδα-Ερζερούμη (BTE) και TANAP προμηθεύουν την τουρκική αγορά με φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Ο TANAP συνδέεται με τον TAP για μεταφορά αζερικού αερίου στην Ευρώπη [12].
Στη Μεσόγειο η Τουρκία μέσα από μια σειρά ενεργειών προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα, ώστε οι υπόλοιπες χώρες της περιοχής να συμβιβαστούν μ’ αυτά. Στις αρχές Οκτωβρίου Τρίπολη και Άγκυρα υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για τους υδρογονάνθρακες. Μεταξύ άλλων στο μνημόνιο αναφέρεται ότι οι δύο πλευρές θα συνεργαστούν σ’ έργα ανάπτυξης και χρήσης πετρελαίου και φυσικού αερίου, την παραγωγή και εμπορία πετρελαίου, φυσικού αερίου και λοιπών πετροχημικών προϊόντων και πως οι έρευνες και γεωτρήσεις θα γίνουν με πλοία της Τουρκικής Εταιρείας Αγωγών (BOTAŞ) και συνεργατών της [13].
Τον Αύγουστο TOTAL και ENI ανακοίνωσαν νέα κοίτασμα στην κυπριακή ΑΟΖ, τα οποία, εάν συνδυαστούν με τα κοιτάσματα της Αιγύπτου και του Ισραήλ, θα αποτελέσουν μια σημαντική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη [14]. Αυτές οι ανακοινώσεις δεν διέφυγαν της προσοχής της Άγκυρας για δύο λόγους. Πρώτον η Άγκυρα θα έχει περισσότερα να διεκδικήσει, άρα περισσότερα κέρδη και δεύτερον επανήλθε στο προσκήνιο ο αγωγός EastMed [15], τον οποίον οι ΗΠΑ μέσω της κα. Νούλαντ είχαν δηλώσει ότι δεν θα υποστήριζαν, καθώς η κατασκευή του ήταν ακριβή και χρονοβόρα [16].
Η Τουρκία, προκειμένου να υλοποιήσει τις ηγεμονικές της φιλοδοξίες, έχει κατατάξει την ενεργειακή ασφάλεια ψηλά στην λίστα με τις προτεραιότητες της εξωτερικής της πολιτικής. Μάλιστα, το πόσο σημαντική είναι η ενέργεια για την Άγκυρα επιβεβαιώνεται και από το γεγονός, ότι από το 1997 η ενεργειακή πολιτική της Τουρκίας συμπεριλαμβάνεται στην Λευκή Βίβλο Εθνικής Πολιτικής, ύστερα από απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας [17].
Οι τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις έχουν καταστήσει την εξασφάλιση σταθερής ροής ενέργειας και σε χαμηλή τιμή κεντρικό πολιτικό πρόβλημα, καθώς η ακριβή ενέργεια σημαίνει και υψηλές τιμές σε καύσιμα, τρόφιμα και υπηρεσίες. Επομένως, η Άγκυρα θα συνεχίσει την αναζήτηση νέων προμηθευτών ενέργειας και να διεκδικεί μερίδιο από τα κοιτάσματα στην Ανατολική Μεσόγειο είτε διεκδικώντας την αποκλειστικότητα αυτών είτε προτείνοντας «αμοιβαία επωφελείς» συμφωνίες, το γνωστό kazan-kazan.
Τέλος, με τη συμφωνία Ισραήλ-Λιβάνου είναι πιθανό να υπάρξουν νέα δεδομένα, τα οποία θα επηρεάσουν μελλοντικές αποφάσεις για την εξόρυξη, μεταφορά και αξιοποίηση των κοιτασμάτων στην περιοχή.
Παραπομπές και Σύνδεσμοι
[3] Ιωάννης Θ. Μάζης (επιμ), Γεωπολιτική και γεωστρατηγικές της συριακής κρίσης, εκδ. Λειμών, Αθήνα ,2016, σς. 110-111
[4] Τρούλης Μάρκος, Τουρκική γεωστρατηγική στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, εκδ. Ποιότητα, 2021
[6] BP Statistical Review of World Energy, 2022, 71st Edition
[8] Τρούλης Μάρκος, Αμερικανοτουρκικές σχέσεις, εκδ. Λειμών, Αθήνα, 2019, σ.183
[9] Μαρκέτος Ν. Θρασύβουλος, Η γεωπολιτική πρακτική της Ρωσίας στη μετασοβιετική Κεντρική Ασία, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήνα, 2008, σς. 166-167
[10] Καλεντερίδης Σάββας, Η Τουρκία σε κρίσιμο σταυροδρόμι: Από τον Κεμαλισμό στο μετριοπαθές (;) Ισλάμ, στο Το Στρατηγικό Βάθος και η Τουρκία, (επιμ) Ηλίας Ι. Κουσκουβέλης & Σπυρίδων Ν. Λίτσας, εκδ. Ποιότητα, Αθήνα, 2013, σσ. 171
[11] Μαρκέτος Ν. Θρασύβουλος, Η γεωπολιτική πρακτική της Ρωσίας στη μετασοβιετική Κεντρική Ασία, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων, Αθήνα, 2008, σς. 169-170
[12] Καραγιάννης Μάνος, Η τουρκική εξωτερική πολιτική στον Καύκασο, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2015, σς. 156-157, 159
[13 ]https://www.tovima.gr/2022/10/04/politics/tourkolivyko-mnimonio-ti-provlepei-oi-stoxoi-erntogan/
[17] Καραγιάννης Μάνος, Η τουρκική εξωτερική πολιτική στον Καύκασο, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2015, σ. 163