Από τότε που ανέβηκε στην εξουσία, ο νυν πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είχε επιδοθεί σε μια εκστρατεία με στόχο τη μείωση της δύναμης του στρατού, ο οποίος ασκούσε επί σειρά δεκαετιών μεγάλη επιρροή στην πολιτική σκηνή της χώρας. Ο Ερντογάν σε μεγάλο βαθμό πέτυχε τον σκοπό του - χάριν της ισλαμοσυντηρητικής γραμμής του- περιθωριοποιώντας τον στρατό και μειώνοντας σημαντικά την πολιτική ισχύ του, ωστόσο, όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα της Wall Street Journal, αυτό ενδεχομένως να αλλάζει, καθώς ο τουρκικός στρατός δείχνει να ανακτά τη δύναμή του, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος παραγκωνίζει τους πολιτικούς του αντιπάλους (εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι σε παρόμοια παρατήρηση/ επισήμανση προέβη και ο υπουργός Εξωτερικών, Ν. Κοτζιάς, σε πρόσφατη συνέντευξή του).
Ειδικότερα, όπως επισημαίνεται στο δημοσίευμα, οι κινήσεις του Ερντογάν για την περιθωριοποίηση/ εξουδετέρωση των πολιτικών του αντιπάλων (με πιο πρόσφατη την καρατόμηση του Αχμέτ Νταβούτογλου) έχουν ανοίξει τον δρόμο στους στρατηγούς, έτσι ώστε να παίξουν μεγαλύτερο ρόλο στις προσπάθειες του Τούρκου προέδρου- ο οποίος παραδοσιακά έβλεπε τον στρατό ως δυνάμει επικίνδυνο αντίπαλο- να επεκτείνει την διεθνή του επιρροή. Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, οι Τούρκοι στρατηγοί «μετριάζουν» τις πιέσεις του Ερντογάν για μονομερή επέμβαση του τουρκικού στρατού στη Συρία, διεξάγουν μια αμφιλεγόμενη στρατιωτική εκστρατεία εναντίον των Κούρδων ανταρτών και προστατεύουν τις σχέσεις της Τουρκίας με τους δυτικούς συμμάχους που προβληματίζονται για τις επιλογές του Τούρκου προέδρου. Κρατώντας αποστάσεις από τα πολιτικά δρώμενα, σημειώνεται στο δημοσίευμα, έχουν καταφέρει να αναδειχθούν ξανά σε βασικούς «παίκτες» όσον αφορά στη λήψη αποφάσεων που έχουν να κάνουν με την εθνική ασφάλεια της χώρας.
«Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις είναι ο μόνος πόλος ισχύος που θέλει να “πατήσει φρένο” και να δημιουργήσει δικλείδες ασφαλείας (“checks and balances”, στο κείμενο) εναντίον του Ερντογάν» λέει σχετικά ο Μετίν Γκουρσάν, Τούρκος πρώην στρατιωτικός ο οποίος πλέον εργάζεται ως αναλυτής ασφαλείας στην Κωνσταντινούπολη. Ειδικά στη Συρία, ο στρατός λειτουργεί ως «ασφάλεια» απέναντι στον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος έχει επανειλημμένα κάνει λόγο για ανάγκη αποστολής τουρκικών δυνάμεων στη Συρία για τη δημιουργία μιας «ασφαλούς ζώνης» για αυτούς που προσπαθούν να διαφύγουν από τις εμπόλεμες περιοχές: Η ηγεσία του στρατού έχει εκφράσει σοβαρούς προβληματισμούς, σύμφωνα με πρώην αξιωματούχους και συνεργάτες του Ερντογάν, με αποτέλεσμα η ιδέα να βρίσκεται- προς το παρόν- στον «πάγο» (ακόμα και δεδομένων των επιθέσεων με ρουκέτες εναντίον τουρκικής πόλης στα σύνορα).
Η αποστολή μεγάλων αριθμών στρατιωτών στη Συρία είναι δύσκολη υπόθεση για τον στρατό, υποστηρίζουν συνεργάτες του Ερντογάν και Αμερικανοί αξιωματούχοι: Εάν η Τουρκία δρούσε χωρίς τη στήριξη των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, η τουρκική στρατιωτική ηγεσία φοβάται ότι οι Τούρκοι στρατιώτες μπορεί να δεχτούν ρωσικές αεροπορικές επιθέσεις, αλλά και να δεχτούν τις επικρίσεις και την καταδίκη της διεθνούς κοινότητας. «Η τουρκική ηγεσία έχει πολύ ρεαλιστικό τρόπο σκέψης. Ξέρουν για τι είναι ικανές οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Δεν έχουν τυχοδιωκτικές τάσεις» λέει ο Καν Κασάπογλου, αναλυτής αμυντικών θεμάτων του Κέντρου Σπουδών Οικονομικών και Εξωτερικής Πολιτικής, ενός τουρκικού think tank. Ωστόσο, όπως σημειώνεται, τόσο το γραφείο Τύπου του Ερντογάν, όσο και οι υπηρεσίες δημοσίων σχέσεων του τουρκικού στρατού, δεν προέβησαν σε σχόλια.
Σε κάθε περίπτωση, η ανάκτηση επιρροής/ ισχύος από τον τουρκικό στρατό έχει «ξυπνήσει» προβληματισμούς στην τουρκική προεδρία ότι οι στρατηγοί μπορεί να δοκιμάσουν να ανατρέψουν τον Ερντογάν- μια πολωτική φιγούρα, οι επιλογές του οποίου όσον αφορά στους πολιτικούς του αντιπάλους και επικριτές έχουν προκαλέσει έντονες ανησυχίες στις δυτικές κυβερνήσεις, όπως σημειώνουν πηγές που έχουν γνώση επί του θέματος. Σημειώνεται πως ο Ερντογάν, ως πρόεδρος και αρχηγός του στρατού, επιβλέπει τις συναντήσεις του Εθνικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, επιλέγει τον επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, και εν τέλει λαμβάνει την απόφαση για τις ενέργειες του δεύτερου μεγαλύτερου στρατού του ΝΑΤΟ.
Φημολογίες σχετικά με πιθανό στρατιωτικό πραξικόπημα προκάλεσαν «πυρετό» στην τουρκική κυβέρνηση στα τέλη Μαρτίου, όταν σε τουρκικά ΜΜΕ εμφανίστηκαν δημοσιεύματα που έκαναν λόγο για προσπάθειες της κυβέρνησης Ομπάμα να ανατρέψει τον Ερντογάν. Οι φήμες αυτές οδήγησαν σε επαφές υψηλών τόνων με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όταν Τούρκος δημοσιογράφος ρώτησε τον εκπρόσωπό του, Τζον Κίρμπι, αν οι ΗΠΑ προσπαθούν να ανατρέψουν τον Ερντογάν. «Αν προσπαθούμε να ρίξουμε την κυβέρνηση της Τουρκίας; Αυτή είναι η ερώτησή σας;» είπε ο Κίρμπι. «Είναι τόσο εξωφρενικός ισχυρισμός και κατηγορία, που δεν θα του κάνω τη χάρη να τον τιμήσω με απάντηση».
Ωστόσο, η δήλωση αυτή δεν μείωσε τις φημολογίες, με συνεργάτες του Ερντογάν να αναρωτιούνται εάν υπάρχει μυστικό αμερικανικό σχέδιο ανατροπής του Τούρκου προέδρου- και τον τουρκικό στρατό, δύο ημέρες μετά το περιστατικό αυτό, να βγάζει μια ασυνήθιστη ανακοίνωση, όπου χαρακτηρίζονταν «αβάσιμα» τα περί πραξικοπήματος. Η κίνηση αυτή ερμηνεύτηκε από κάποιους ως μια ξεκάθαρη ένδειξη πως οι Τούρκοι στρατηγοί θέλουν να αποφύγουν να «στιγματιστούν» ως μια νέα γενιά πραξικοπηματιών (σημειώνεται ότι ο τουρκικός στρατός ανέτρεψε τέσσερις κυβερνήσεις από το 1960 και μετά), και να αποφευχθούν διώξεις με τέτοιο πρόσημο: Υπενθυμίζεται ότι επί Ερντογάν εκατοντάδες αξιωματικοί έχουν φυλακιστεί λόγω τέτοιων υποψιών.
Σε κάθε περίπτωση, καθώς η νεότερη γενιά Τούρκων στρατιωτικών αξιωματικών αναστηλώνει την ιεραρχία των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων, λαμβάνει ιδιαίτερη μέριμνα για τη σφυρηλάτηση ισχυρών δεσμών με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, που συνεργάζονται με την Τουρκία εναντίον του ISIS. «Η συνεργασία μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων είναι παραδοσιακά η ισχυρότερη που έχουν οι ΗΠΑ με την Τουρκία» επεσήμανε Αμερικανός αξιωματούχος. «Τώρα ίσως περισσότερο από ποτέ».
Καταλήγοντας, στο δημοσίευμα γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον κορυφαίο στρατηγό της Τουρκίας, Χουλούσι Ακάρ, στον οποίο αποδίδεται η αύξηση της επιρροής των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων. Ο Ακάρ επικεφαλής του επιτελείου, μιλά αγγλικά και έχει υπηρετήσει σε διάφορες θέσεις στο ΝΑΤΟ. Επίσης, έχει στενές σχέσεις με τον Ερντογάν.
Ανησυχία στη Δύση
Υπογραμμίζεται ότι η περίπτωση του ισλαμοσυντηρητικού Τούρκου προέδρου έχει προκαλέσει εδώ και καιρό ανησυχίες στη Δύση: Σε ανάλυση της Stratfor έν μέσω της περιόδου που κορυφώθηκε με την καρατόμηση Νταβούτογλου, τονίζεται πως ο Ερντογάν σταθερά, σε όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην εξουσία, επιδιώκει την ανατροπή του παραδοσιακού (πρωθυπουργικού) μοντέλου χάριν περισσότερων εξουσιών στον πρόεδρο, καθώς και ότι η ρήξη μεταξύ Ερντογάν και Νταβούτογλου αντικατοπτρίζει την επιδίωξη του Ερντογάν να κυριαρχήσει όχι μόνο στο κόμμα του, αλλά και στο σύνολο της χώρας. «Οι προσπάθειες του Ερντογάν να εδραιώσει τη δύναμή του αυξάνουν τα χάσματα μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων της Τουρκίας. Καθώς η χώρα πρέπει να λάβει αποφάσεις σχετικά με σημαντικά ζητήματα πολιτικής και ασφαλείας, αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει το πώς θα επιλέξει να προχωρήσει η Άγκυρα» αναφέρεται σχετικά.
Παράλληλα, σε σχετικό δημοσίευμα του Al Monitor υπογραμμίζεται η διαφαινόμενη «προτίμηση» της Δύσης (και ειδικότερα των ΗΠΑ) προς τον Νταβούτογλου αντί του Ερντογάν, στην οποία αποδίδεται (σε σημαντικό βαθμό) η καρατόμηση του Τούρκου πρωθυπουργού.
Η θέση της ελληνικής πλευράς
Όπως προαναφέρθηκε, σε παρόμοιο πλαίσιο κινούνταν και οι εκτιμήσεις του Έλληνα ΥΠΕΞ, Νίκου Κοτζιά: σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή της Κυριακής», ο κ. Κοτζιάς συνέδεσε την άνοδο των εντάσεων στο Αιγαίο με την επανεμφάνιση του στρατιωτικού κατεστημένου στην Τουρκία, η οποία αλλάζει τις ισορροπίες εντός της γείτονος, αλλά και τη συμπεριφορά της στο εξωτερικό- κάνοντας επίσης λόγο για μια «σκληρή μάχη εξουσίας» στην Τουρκία και τονίζοντας ότι η χώρα μας οφείλει να είναι προσεκτική για να μη γίνει μέρος του προβλήματος. Επίσης, ο κ. Κοτζιάς υπενθύμισε σχετικά ότι επί Ερντογάν δεν έχει σημειωθεί θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο.