Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από τη ΒΑ Συρία και να δώσει το πράσινο φως σε μια τουρκική εισβολή στην περιοχή που ελέγχεται από τις κουρδικές δυνάμεις, ανάβει μια ακόμη φωτιά στη χώρα που διανύει τον ένατο χρόνο σε εμπόλεμη κατάσταση. Παράλληλα μοιάζει να θέτει σε κίνδυνο τις πολυετείς προσπάθειες για την πάταξη του Ισλαμικού Κράτους και πιθανότατα να αλλάξει τις συμμαχίες στην περιοχή.
Το «πισώπλατο μαχαίρωμα», όπως λένε οι ίδιοι οι Κουρδοι, απότους συμμάχους τους στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους προκάλεσε και σφοδρές αντιδράσεις στην Ουάσινγκτον ενώ η διεθνής κοινότητα αδυνατεί να κατανοήσει τι έχει στο μυαλό του ο Τραμπ.
Μέσα σε ένα 24ωρο, έκανε ένα μεγάλο δώρο στον Ερντογάν, μετά φάνηκε να του «τρίζει» τα δόντια με απειλές να καταστρέψει την οικονομίας της Τουρκίας εάν πλήξει τους Κούρδους και την ίδια στιγμή έκλεινε ραντεβου με μαζί του στις ΗΠΑ (για τις 13 Νοεμβρίου) επισημαίνοντας την σπουδαιότητα της Τουρκίας ως εμπορικού εταίρου. Και όλα αυτά ενώ η Άγκυρα ανακοίνωνε τους πρώτους βομβαρδισμούς κουρδικών θέσεων στο Βόρειο Ιράκ προκειμένου να αποκόψει τους Κουρδους της Συρίας. Μέσα σε όλα αυτά βέβαια ο Τραμπ δηλώνει: «Οι ΗΠΑ δεν έχουν εγκαταλείψει τους Κούρδους».
Φυσικά ο Τραμπ, πέραν του σόου που μπορεί να δίνει, γνωρίζει πολύ καλά ποιες είναι οι επιδιώξεις της Τουρκίας στην περιοχή και αν και η Άγκυρα δεν έχει ανοίξει πλήρως τα χαρτιά είναι ξεκάθαρη η βασικής της στόχευση. Αυτό όμως που δεν μπορεί κανείς να προεξοφλήσει είναι πώς θα αντιδράσουν οι Κούρδοι και πώς άλλες δυνάμεις που δρουν στην περιοχή και είναι σε κόντρα με τις ΗΠΑ όπως το Ιράν και η Ρωσία.
Τι θέλει να κάνει η Τουρκία στη Συρία;
Επισήμως, στόχος της Τουρκίας είναι να δημιουργήσει μια «ασφαλή ζώνη» σε βάθος 32χλμ εντός των εδαφών της βορειοανατολικής Συρίας.
Στη περιοχή αυτή το καθεστώς Ερντογάν υποστηρίζει πως θα επιστρέψουν τουλάχίστον 2εκατ Σύροι πρόσφυγες -από τα συνολικά 3,5 εκατ που φιλοξενούνται σήμερα στην Τουρκία - εκτονώνοντας και τις εντάσεις που υπάρχουν για το προσφυγικό σε μια χώρα η οικονομία της οποίας βρίσκεται σε παρατεταμένη οικονομική ύφεση. Δεν αποκλείεται δε να ζητηθεί και οικονομοική βοήθεια από την διεθνή κοινότητα ή την ΕΕ.
Όσο ευγενής όμως και εάν φαντάζει αυτός ο στόχος δεν είναι διόλου αθώος.
Με προκάλυμμα την δημιουργία αυτής της ασφαλούς ζώνης η Τουρκία είναι σαφές πως σκοπεύει να «καθαρίσει» την συγκεκριμένη περιοχή από τους Κούρδους μαχητές του YPG, που είναι και η βασική συνιστώσα των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων και σύμμαχοι των ΗΠΑ στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους. Παράλληλα ο επαναπατρισμός των Σύρων προσφύγων θα λειτουργήσει ως έναν τρόπος αλλοίωσης των πληθυσμιακών χαρακτηριστικών στην περιοχή όπου μέχρι σήμερα κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο.
Για τον Ερντογάν το YPG και το σύνολο των Κούρδων μαχητών που ήταν οι πρώτοι που ρίχτηκαν στη μάχη κατά των τζιχαντιστών όταν οι δυνάμεις της Δύσης «σφύριζαν» αδιάφορα, δεν είναι παρά ένα παρακλάδι του Kουρδικού Εργατικού Κόμματος (ΡΚΚ) που απειλεί την εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας και είναι χαρακτηρισμένο ως «τρομοκρατική οργάνωση» τόσο από την Τουρκία όσο και από τις ΗΠΑ. Εξ ου και η μόνιμη επωδός περί «μάχης κατά των τρομοκρατών» και οι συνεχείς δηλώσεις περί ζωτικής σημασίας στρατιωτική επιχείρηση για την ασφάλεια της Τουρκίας.
Γιατί η Τουρκία αισθάνεται τόσο μεγάλη απειλή από τους Κούρδους της Συρίας;
Οι Κούρδοι σήμερα συνιστούν τέσσερις συμπαγείς εθνικές μειονότητες που αριθμούν περί τα 30 εκατ. ανθρώπους και ζουν διαιρεμένοι σε ισάριθμα κράτη της Μέσης Ανατολής όπου η πολιτική κατάσταση είναι ρευστή για ποικίλους λόγους. Στόχος τους είναι η δημιουργία του Κουρδιστάν, ως ανεξάρτητου κράτους ενώ στο Ιράκ έχει παραχωρηθεί καθεστώς ημι-αυτονομίας στην περιοχή όπου ζουν και η ΒΑ Συρία έχει αυτοανακηρυχθεί σε αυτόνομο κουρδικό κράτος εντός της Συρίας. Η Τουρκία όμως έχει στο έδαφός της τον μεγαλύτερο πληθυσμό Κούρδων και η δημιουργία ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν περνά μέσα από την απόσχιση εδαφών από την Τουρκία.
Τουρκία: Οι Κούρδοι αποτελούν το 18% του πληθυσμού της χώρας, ζουν κυρίως στις ΝΑ περιοχές και πιέζουν εδώ και δεκαετίες για την εκχώρηση καθεστώτος αυτονομίας. Το PKK έχει εμπλακεί σε ένοπλες συγκρούσεις με τους τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις ενώ τελευταία μέσω της δημιουργίας του αριστερού, φιλοκουρδικού κόμματος HDP οι πιέσεις προς την Άγκυρα αυξήθηκαν. Τελικά οι βουλευτές και πλήθος δημάρχων που είχαν εκλεγεί με το κόμμα όπως και στελέχη του βρέθηκαν στη φυλακή. Η μάχη όμως των Κούρδων κάθε άλλο παρά έχει λάβει τέλος. Η Άγκυρα χρησιμοποιεί κάθε πρόσφορο μηχανισμό άσκησης βίας και καταστολής σε βάρος της κουρδικής μειονότητας που όμως παραμένει ανυπότακτη, ένα αγκάθι στο «μαλακό υπογάστριο της χώρας.
Συρία: Οι Κούρδοι της Συρίας ανέρχονται στο 8% περίπου του πληθυσμού της χώρας και ζουν κυρίως στα ΒΑ της χώρας. Εν μέσω του πολυετούς πολέμου, πάνοπλοι και μακριά από το κέντρο εξουσίας του Μπασάρ αλ Άσαντ, τη Δαμασκό, οι Κούρδοι ανακήρυξαν ως αυτόνομο-ομόσπονδο κράτος την περιοχή της Rojava που στη γλώσσα τους σημαίνει «δυτικό Κουρδιστάν» και αποτελεί περίπου το 1/4 της χώρας.
Ιράκ: Επίσης ένα 16% των Τούρκων ζουν στο ΒΑ Ιράκ και απολαμβάνουν καθεστώς ημί-αυτονομίας από το 1991 διατηρώντας το δικαίωμα ανάδειξης τοπικής κυβέρνησης και διατήρησης ένοπλων δυνάμεων αλλά η οικονομία της περιοχής συνεχίζει να εξαρτάται από την Κεντρική Κυβέρνηση. Το 2017 διενεργήθηκε δημοψήφισμα ώστε η περιοχή να κηρυχθεί ανεξάρτητο κράτος. Ωστόσο, η απόφαση δεν υλοποιήθηκε.
Ιράν: Επίσης το 8% του πληθυσμού της χώρας είναι Κούρδοι αλλά τα περιθώρια κινήσεων και δράσεων της εθνικής μειονότητας είναι εξαιρετικά περιορισμένα όπως και οι ειδήσεις για τις συνθήκες υπό τις οποίες ζουν στη χώρα της Ισλαμικής Επανάστασης.
Πόσο μακριά μπορεί να φτάσει η Τουρκία;
Τα σύνορα που μοιράζεται η Τουρκία με την βορειανατολική Συρία, τα οποία μέχρι τώρα ελέγχονταν από δυνάμεις υπό την καθοδήγηση των Κούρδων, έχουν έκταση 480χλμ. Από τον Ευφράτη ποταμό στα δυτικά μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ προς τα ανατολικά.
Η άμεση εστίαση των στρατιωτικών σχεδίων της Τουρκίας φαίνεται να είναι γύρω από ένα τμήμα των συνόρων μεταξύ των πόλεων Ρας αλ Αϊν και Τελ Αμπιγιάντ τα οποία απέχουν περίπου 100 χιλιόμετρα και σίγουρα η κατάληψη μεγάλων κουρδικών πόλεων.
Ιστορικά, σε αυτή την περιοχή είναι έντονη η αραβική παρουσία. «Είναι μια περιοχή όπου ο πληθυσμός είναι αραβικός και όπου η Τουρκία έχει ισχυρούς δεσμούς», δήλωσε ο Οζγκούρ Ουνλουχισαρτσικλί, του Γερμανικού Ταμείου Marshall. Αν το YPG προσπαθήσει να διατηρήσει τον έλεγχο της περιοχής «θα χυθεί πολύ αίμα».
Η Τουρκία πάντως δεν έχει διευκρινίσει το πεδίο εφαρμογής ή την αρχική εστίαση της προγραμματισμένης επιχείρησης.
Πώς επηρεάζονται οι Κούρδοι της Συρίας;
Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), ραχοκοκαλιά των οποίων είναι οι Κούρδοι του YPG ήταν ο σύμμαχος-κλειδί των στρατιωτικών επιχειρήσεων των ΗΠΑ κατά του Ισλαμικού Κράτους σε συριακό έδαφος.
Η απόφαση των ΗΠΑ να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από την περιοχή της ΒΑ Συρίας δημιουργεί συνθήκες απομόνωσης για τους 60.000 περίπου κατοίκους που φαίνεται πως θα βρεθούν σε έλεος της Άγκυρας και δηλώνουν πως θα υπερσπιστούν με τα κορμιά τους την πατρίδας τους.
Το SDF χαρακτήρισε την απόφαση των ΗΠΑ να δώσει ελευθέρας στον Ερντογάν ως «πισώπλατη μαχαιριά» και ορκίστηκε: «Θα υπερασπιστούμε την πατρίδα μας με κάθε κόστος».
Υπενθυμίζεται πως ο Τραμπ μέχρι και πριν από λίγο καιρό αποκαλούσε τους Κούρδους της Συρίας «μεγάλους μαχητές» και επαινούσε τις θυσίες που είχαν κάνει στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους και τόνιζε: «Προσπαθούμε να τους βοηθήσουμε, μην ξεχνάτε ότι είναι η περιοχή τους, πολέμησαν μαζί μας, πέθαναν μαζί μας, χάσαμε δεκάδες χιλιάδες Κούρδους που παλεύουν το ISIS, είναι σπουδαίοι άνθρωποι και δεν τουςο ξεχνάμε» (Ντόναλντ Τραμπ Σεπτέμβριος 2018).
Ο Ερεβάν Σάιντ, αναλυτής στην think-tank του Ινστιτούτου Έρευνας Μέσης Ανατολήλς σχολίασε πως η κίνηση της Ουάσινγκτον θα μπορούσε να οδηγήσει την SDF στην αγκαλιά των κύριων αντιπάλων των ΗΠΑ, δηλαδή τη Ρωσία και το Ιράν και μιλώντας στο Al Jazeera παρατήρησε πως η «η εγκατάλειψη των Κούρδων αυτή τη στιγμή δεν συνάδει με άσκηση πίεσης (από την ΗΠΑ) προς το Ιράν».
Το σίγουρο είναι πως αν και οι Κούρδοι μέχρι σήμερα θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς πως ήταν οι μόνοι «νικητές» αυτού του πολυετούς πολέμου, τώρα κινδυνεύουν να δουν όλες τις θυσίες τους να χάνονται. Το δε Δημοκρατικό Συμβούλιο της Συρίας, που συνδέεται με την SDF, δήλωσε ότι μια τουρκική επίθεση θα προκαλέσει ένα νέο κύμα μαζικών μετακινήσεων κατοίκων της περιοχής.
Σημειώνεται πως ήταν πέρυσι οι Κούρδοι αντιμετώπισαν μια ακόμη πιθανή αποχώρηση των ΗΠΑ από την περιοχή ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις με τη Δαμασκό και συζητούσαν την διευκόλυνση ανάπτυξης δυνάμεων του Άσαντ και της Ρωσίας στα σύνορα. Οι συνομιλίες δεν σημείωσαν πρόοδο, αλλά αυτές οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να είναι μια επιλογή και πάλι σε περίπτωση μιας ευρύτερης απόσυρσης των ΗΠΑ.
Τι θα γίνει με τους κρατούμενους τζιχαντιστές;
Το SDF συνεχίζει να κρατά φυλακισμένους 5.000 άνδρες Συριακής και Ιρακινής καταγωγής που πολεμούσαν για το Ισλαμικό Κράτος καθώς και περί τα 1.000 από συνολικά 55 χώρες που είχαν είχα προστεθεί στις δυνάμεις του αυτοαποκαλούμενου χαλιφάτου. Υπάρχουν ωστόσο καί αναφορές για συνολικά 12.000 κρατούμενους.
Σύμφωνα δε με την Ουάσινγτκον, η Τουρκία θα αναλάβει την ευθύνη για αυτούς όσο και τις οικογένειές τζιχαντιστών που ανέρχονται σε περί τα 58.000 άτομα.
Βέβαια, μια τουρκική εισβολή, θα μπορούσε να προκαλέσει τέτοια προβλήματα στην περιοχή που κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει ακόμη και το ενδεχόμενο κάποιοι να βρεθούν και πάλι ελεύθεροι με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό.
Βασικό ερώτημα επίσης είναι το τι θα συμβεί με τους μη Ιρακινούς και Σύριους κρατούμενους τους οποίους αρνούνται να τους δεχθούν πίσω οι χώρες από τις οποίες κατάγονται.
Οι δε ΗΠΑ δηλώνουν ότι η κάθε χώρα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της και δεν είναι δυνατόν να επιβαρυνθεί η αμερικανική οικονομία αναλαμβάνοντας την κράτησή τους ενώ σίγουρα οι Κούρδοι δεν μπορούν επίσης να τους κρατήσουν για πολύ ακόμη.
Αποσύρονται από τη Συρία τα αμερικανικά στρατεύματα;
Μετά την αρχική σύγχυση που προκάλεσαν οι ασαφείς δηλώσεις από πλευράς των ΗΠΑ τώρα κυβερνητικός αξιωματούχος διευκρινίζει πως τα αμερικανικά στρατεύματα δεν αποσύρονται πλήρως από τις περιοχές της εμπόλεμης Συρίας. Ωστόσο ο Τραμπ κάνει λόγο για το πρώτο βήμα μιας σταδιακής αποχώρήσης.
Σε σχετική ανεπίσημη ενημέρωση πάτνως προς τους δημοσιογράφους, κυβερνητικός αξιωματούχος υποστήριξε πως 50 έως 100 στρατιώτες και αξιωματικοί απλά θα αναδιπλωθούν εντός συριακού εδάφους, δηλαδή θα απομακρυνθούν από περιοχές τις οποίες θα στοιχοθετήσει η Τουρκία.
Διευκρίνισε βέβαια πως η Ουάσινγκτον δεν σκοπεύει να συγκρουστεί ανοικτά με την Τουρκία για «οποιαδήποτε ενέργεια κάνει στη Συρία» αν και ο Τραμπ έχει προειδοποιήσει, όπως είπε, τον Ερντογάν να μην κινηθεί κατά των Κούρδων συμβουλεύοντας τον να μην πραγματοποιήσει μια «κανονική εισβολή».
Θα προστατέψουν οι ΗΠΑ τους Κούρδους συμμάχους τους;
Μετά τις έντονες αντιδράσεις που προκάλεσε στην Ουάσινγκτον, από Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς, η απόφαση του αμερικανού προέδρου να δώσει το πράσινο φως στην Τουρκία να εισβάλλει στη Συρία, έτερος αμερικανός αξιωματούχος δήλωνε στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων (DPA) πως οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ έχουν λάβει μέτρα για να περιορίσουν τη δράση της Πολεμικής Αεροπορίας της Τουρκίας στη βορειοανατολική Συρία.
Στα μέτρα αυτά συμπεριλαμβάνεται ο αποκλεισμός της Τουρκίας από τον κατάλογο των σχεδιαζόμενων συμμαχικών αεροπορικών αποστολών (air-tasking order, ATO), που χρησιμοποιείται από το Πεντάγωνο για τον συντονισμό των αεροσκαφών διαφόρων δυνάμεων που κάνουν εξόδους σε περιοχές επιχειρήσεων, καθώς και η διακοπή της ενημέρωσης της Άγκυρας για τη συλλογή πληροφοριών, επιτήρηση και αναγνώριση (intelligence, surveillance, and reconnaissance, ISR) των αμερικανικών δυνάμεων που μάχονται εναντίον της τζιχαντιστικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος (ΙΚ).
Τα μέτρα που έλαβε το Πεντάγωνο μοιάζουν να είναι σχεδιασμένα προκειμένου ουσιαστικά να «κλείσουν» την τουρκική ΠΑ έξω από τον εν λόγω εναέριο χώρο.
Υπέρ ή κατά ο Άσαντ;
Αν και οι αποφάσεις των ΗΠΑ και οι επιχειρήσεις της Τουρκίας αφορούν τη χώρα την οποία επέλεξε να βυθίσει σε έναν αιματηρό, πολυετή εμφύλιο προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία, ο πρόεδρος Άσαντ δεν παρεμβαίνει στις εξελίξεις. Η περιοχή της ΒΑ Συρίας είναι εκτός του ελέγχου των κυβερνητικών δυνάμεων αλλά η τουρκική εισβολή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα αφού από εκεί που η περιοχή ελεγχόταν τουλάχιστον από τις μη-εχθρικές (αν και όχι πλήρως φιλικές) Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις τώρα θα περάσει στα χέρια της Τουρκίας και ομάδων ανταρτών που επιζητούν την ανατροπή του Άσαντ.
Σημειώνεται πως η Δαμασκός εδώ και αρκετό καιρό θεωρεί την Τουρκία κατοχική δύναμη με σχέδια για τη βόρεια Συρία ενώ προς αποφυγή μιας τέτοιας εξέλιξης προσπάθησε να έρθει σε συμφωνία με τους Κούρδους αλλά τελικά οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν.
Η στάση Ιράν και Ρωσίας;
Δύο ακόμη ισχυροί παίχτες στο αιματοβαμμένο έδαφος της Συρίας είναι φυσικά το Ιράν και η Ρωσία που παρέχουν πλήρη στήριξη στον Άσαντ σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και την Τουρκία που του είχαν ζητήσει να παραιτηθεί και είχαν υποστηρίξει τους αντικαθεστωτικούς.
Η πρώτη αντίδραση πάντως της Ρωσίας ήταν μάλλον χλιαρή, με τον εκπρόσωπο Τύπου του Κρεμλίνου να δηλώνει πως θα πρέπει να διασφαλιστεί η εδαφική ακεραιότητα της Συρίας και να αποχωρήσουν όλες οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις «με παράνομη παρουσία» στη χώρα. Γενικότερα όμως η στάση της Ρωσίας είναι πως η Τουρκία έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
Ο δε ιρανός υπουργός Εξωτερικών Μοχαμάντ Τζαβάντ Ζαρίφ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον τούρκο ομόλογό του Μεβλούτ Τσαβούσογλου και εξέφρασε την αντίθεσή του στην ανάληψη στρατιωτικής δράσης από την Τουρκία ενώ εισέπραξε τη δέσμευσή του Τσαβούσογλου πως η τουρκική παρουσία στην περιοχή θα είναι προσωρινή. Πιο σημαντική όμως ίσως έιναι η αναφορά του Ζαρίφ περί ανάγκης «καταπολέμησης της τρομοκρατίας» αφού με τον όρο αυτό δεν χαρακτηρίζονται μόνο οι δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους αλλά και οι δυνάμεις των Κούρδων, η παρουσία των οποίων δεν είναι σημαντική μόνο στην Τουρκία και τη Συρία αλλά και στο Ιράν.
Πηγές: BBC, Reuters, Al Jazeera, DPA