Πολύς λόγος γίνεται πάλι για την έκδοση ενός ομόλογου από την Ζώνη του Ευρώ το οποίο θα αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων που ανέκυψαν και θα ανακύψουν από την πανδημία COVID-19. Η γενική ιδέα όπως αναμεταδίδεται από τα ΜΜΕ είναι ότι τα κεφάλαια που θα συγκεντρωθούν θα διαμοιραστούν ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωζώνης – ίσως και σε μέλη της ΕΕ που δεν έχουν το Ευρώ -, ενώ την φερεγγυότητα του ομολόγου θα την εγγυηθούν τα οικονομικώς πιο εύρωστα κράτη με πρώτη φυσικά την Γερμανία.
Οι υποστηρικτές του κορωνο-ομόλογου ισχυρίζονται ότι θα μπορέσουν να διαθέσουν στην παγκόσμια αγορά ένα ελκυστικό επενδυτικό εργαλείο, το οποίο θα αποφέρει οπωσδήποτε ένα πιο ελκυστικό επιτόκιο από τα σημερινά κατά πλειοψηφία αρνητικά επιτόκια των ομολόγων των μεμονωμένων κρατών, διατηρώντας παράλληλα ένα αρκετά χαμηλό επίπεδο ρίσκου και παρέχοντας την ευχέρεια στα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, και ίσως και της υπόλοιπης ΕΕ, να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της πανδημίας με ευέλικτο τρόπο.
Διαβάστε επίσης: Οι «Δαίμονες» της Ευρώπης
Όλα αυτά ακούγονται εκ πρώτης όψεως ελκυστικά και καθιστούν δυσνόητη την προς το παρόν αρνητική στάση των μελλοντικών «εγγυητών», επισύροντάς τους την κατηγορία ότι δρουν εγωιστικά και διαβρώνουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
Η αντιπρόταση των «εγγυητών» να χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια που κατέχει ο ESM, το όργανο το οποίο ιδρύθηκε ειδικά για την στήριξη κρατών μελών που θα βρεθούν σε οικονομική κρίση, απορρίπτεται από τους υποστηρικτές του κορωνο-ομολόγου με το επιχείρημα ότι ο ESM, το «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο», θα παράσχει την βοήθειά του μόνο υπό όρους αυστηρής επιτήρησης, κάτι που κράτη όπως η Ιταλία και η Ισπανία αρνούνται να δεχτούν, επειδή θεωρούν ότι δεν ευθύνονται αυτά για την σημερινή δεινή τους κατάσταση.
Δεν είμαι οικονομολόγος και δεν μπορώ να κρίνω κατά πόσον ένα κορωνο-ομόλγο είναι από καθαρά οικονομική σκοπιά κάτι χρήσιμο. Από την άλλη μεριά δεν με ικανοποιεί το κύριο επιχείρημα των «εγγυητών», ότι το κορωνο-ομόλογο θα τους περιορίσει την άσκηση της «εθνικής κυριαρχίας» τους.
Διαβάστε επίσης: Πανδημία: Χαριστική βολή κατά της ΕΕ;
Όμως, όπως έλεγε ένας μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος, δεν χρειάζεται να είναι κανείς παπουτσής για να καταλάβει αν του κάνει ένα ζευγάρι παπούτσια. Με άλλα λόγια, μπορεί κανείς να αξιολογήσει την χρησιμότητα της έκδοση ενός κορωνο-ομολόγου, αναλογιζόμενος τις πρακτικές συνέπειές της. Και κατά την γνώμη μου αυτές συνηγορούν περισσότερο υπέρ του συμπεράσματος ότι το κορωνο-ομόλογο δεν είναι μια τόσο καλή ιδέα. Με αυτό δεν θέλω να πω ότι γενικά και για λόγους αρχής είμαι κατά μιας κοινής οικονομικής πολιτικής που θα συμπεριλαμβάνει και μια κοινή διαχείριση του δημοσίου χρέους των κρατών μελών της Ευρωζώνης – το αντίθετο, είμαι αναφανδόν υπέρ της ομοσπονδιοποίησης της ΕΕ και της δημιουργίας μιας πραγματικής κοινής οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής που θα απαιτεί την αποποίηση της επι μέρους εθνικής κυριαρχίας και σε αυτόν τον τομέα. Όμως υπό τις παρούσες συνθήκες η έκδοση ενός κορωνο-ομολόγου δεν είναι ούτε χρήσιμη ούτε και το πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση για τους εξής λόγους:
1) Η έκδοση ενός κοινού κορωνο-ομολόγου απαιτεί μια εκδούσα αρχή, η οποία θα αναλάβει την οργάνωση της έκδοσης, τον διαμοιρασμό των κεφαλαίων που θα συγκεντρωθούν και φυσικά την περαιτέρω διαχείριση του χρέους που θα δημιουργηθεί. Είναι προφανές ότι μια τέτοια αρχή δεν θα πάρει την ευθύνη της συγκέντρωσης ενός τεράστιου ποσού χωρίς να έχει θεσπίσει κανόνες για τον διαμοιρασμό και την ορθή χρήση του – όποια και να είναι αυτή —, και φυσικά χωρίς να έχει φροντίσει να έχει τα μέσα για την επιτήρηση των συμπεφωνημένων. Με άλλα λόγια, κανένα κράτος δεν θα μπορέσει να κάνει χρήση του μεριδίου που θα του αναλογεί από το κεφάλαιο του κορωνο-ομολόγου χωρίς να υπογράψει ένα είδος μνημονίου, κάτι που υποτίθεται ότι θέλουν μερικά κράτη μέλη να αποφύγουν με κάθε τρόπο.
2) Ας υποθέσουμε ότι τα διαδικαστικά και θεσμικά προβλήματα λύνονται και τα βιβλία εγγραφών για το κορωνο-ομόλογο ανοίγονται. Τίθεται τώρα το ερώτημα των δυνητικών επενδυτών. Ποιός θα είναι σε θέση και για ποιο λόγο θα θελήσει να επενδύσει τα χρήματά του σε αυτό το χρεόγραφο; Το κύριο επιχείρημα είναι το ελκυστικό επιτόκιο λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης. Όμως το επιχείρημα αυτό παραβλέπει το γεγονός ότι η κρίση δεν είναι μόνο ευρωπαϊκή, είναι παγκόσμια. Όλοι χρειάζονται χρήματα, όλοι εκδίδουν ομόλογα, παντού οι κεντρικές τράπεζες παρέχουν ρευστότητα σε επίπεδα που ήταν μέχρι χθες αδιανόητα. Οι επενδυτές κατακλύζονται από προσφορές ενώ η αγορά πλημμυρίζει με φθηνό χρήμα. Επιπλέον η κατάρρευση των αξιών των μετοχών τις κάνει για όσους έχουν ακόμα διαθέσιμα επενδυτικά κεφάλαια μια πολύ πιο ελκυστική επένδυση από κάθε ευρωπαϊκό ομόλογο – ήδη εκφράζονται φόβοι στην Γερμανία ότι επενδυτικοί σχηματισμοί ετοιμάζονται για «εχθρική εξαγορά» των διαμαντιών της γερμανικής βιομηχανίας. Οπότε δε είναι και πολύ σίγουρο ότι το κορωνο-ομόλογο θα καταφέρει να συγκεντρώσει το ποσό που θα το έκανε να αξίζει τον κόπο.
3) Αλλά ας υποθέσουμε ότι η έκδοση του ομολόγου βαίνει κατ’ ευχήν, ότι το ποσό συγκεντρώνονται, διαμοιράζεται με σωστό και δίκαιο τρόπο, έχει την βέλτιστη εφαρμογή και απόδοση, και ότι σε εύλογο χρόνο η υγειονομική και οικονομική κρίση θα είναι πια μια οδυνηρή ανάμνηση. Και ότι έρχεται η εποχή όπου το κορωνο-ομόλογο θα διαπραγματεύεται στις αγορές με αποδόσεις που πλέον θα εξαρτώνται από την επίδοση των ευρωπαϊκών οικονομιών. Εδώ υπενθυμίζω ότι η βασική προϋπόθεση της επιτυχίας του κορωνο-ομολόγου είναι ότι θα στηρίζεται στην ευρωστία κυρίως της γερμανικής οικονομίας, που θα είναι και ο κύριος εγγυητής της φερεγγυότητάς του. Αυτό σημαίνει όμως πως στην μετά την πανδημία φάση η ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας — και των οικονομιών των υπόλοιπων «εγγυητών» — θα πρέπει να έχει προτεραιότητα από την ανάπτυξη των οικονομιών εκείνων των κρατών, που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση και έτσι δεν ήταν κατ’ αρχήν σε θέση να χρηματοδοτηθούν με ίδιες δυνάμεις, κάτι που κατέστησε αναγκαία την έκδοση του κορωνο-ομολόγου.
Αυτό όμως σημαίνει ότι αυτές οι οικονομίες θα εξαρτηθούν ακόμα περισσότερο από τις οικονομίες της Γερμανίας και των υπόλοιπων «εγγυητών», κάτι που τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα θα διευρύνει την οικονομική ανισότητα ανάμεσα στα κράτη της Ευρωζώνης και θα επιβραδύνει ακόμα περισσότερο την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Όπως είπα πιο πάνω, οι σκέψεις μου βασίζονται σε πρακτικές προϋποθέσεις και όχι σε οικονομετρικούς υπολογισμούς και θεωρίες, και δεν στηρίζουν με κανένα τρόπο μια αντι-ευρωπαϊκή θέση. Στο ερώτημα ποια λύση θα πρότεινα, η απάντησή μου είναι ότι ήδη υπάρχουν οι μηχανισμοί που μπορούν να εγγυηθούν μεσοπρόθεσμα την ομαλή χρηματοδότηση των απαιτούμενων μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας και της διαφαινόμενης οικονομικής κρίσης, ώστε να δημιουργηθούν οι σωστές βάσεις για μια κοινή ευρωπαϊκή οικονομική και δημοσιονομική πολιτική. Φυσικά κάθε επιπλέον θετική εξέλιξη, δηλαδή η πιθανότητα της συμφωνίας στην έκδοση ενός κοινού ομολόγου, το οποίο θα έδινε ένα σήμα αισιοδοξίας και ενότητας προς τις παγκόσμιες αγορές και τις τρίτες δυνάμεις, θα με βρει σύμφωνο και θερμό υποστηρικτή της. Όμως είμαι της γνώμης ότι η δογματική προσκόλληση σε ένα οικονομικό μέτρο, και η αυθαίρετη σύνδεσή του με τις αξίες που θεμελιώνουν αυτήν την Ένωση της ειρήνης το μόνο που καταφέρνουν είναι να υποδαυλίζουν αυτές τις αξίες.
Γιατί όπως βλέπουμε η κρίση που προκλήθηκε από τον κορωνοϊό είναι σε πρώτη γραμμή κρίση αξιών.