Η λέξη «χειροποίητο» τριγυρίζει στο νου καθώς ξεφυλλίζει κανείς τις 397 σελίδες που κλείνει μέσα του αυτός ο μικρός, λευκός τόμος με το σκληρό εξώφυλλο. Μαρτυρά φροντίδα κι εκπέμπει αισθητική απλότητας το νέο αυτό βιβλίο των εκδόσεων Καστανιώτη με τίτλο «Βαγγέλης Χρόνης. Ποίηση 1999 - 2020», κάτι στο οποίο συμβάλλουν ιδιαίτερα οι αδρές γραμμές του Αλέκου Φασιανού, ο οποίος το εικονογραφεί.
Και με το που ξεκινά κανείς την ανάγνωση πέφτει σε ποίημα ανώνυμου Αγγλου του 19ου αιώνα που, ούτε λίγο, ούτε πολύ, λέει πώς «τα πολλά λόγια είναι φτώχεια». Αναπάντεχο για ένα βιβλίο ποίησης; Ισως στην αρχή. Στην συνέχεια, όμως, καθώς ο αναγνώστης εντρυφεί εν τω συνόλω στην γραφή του ποιητή, δεν αργεί να αντιληφθεί ότι αυτή η ίδια η γραφή είναι εύγλωττος μάρτυρας του «ουκ εν τω πολλώ...». Οι ποιητικές συλλογές που φιλοξενούνται, από τον «Σύμμαχο Χρόνο» του 1999 ως την «Μελλοντική Ελευθερία» του 2020 αποτελούνται από μικρά ποιήματα τα οποία πάνω σε αρχή λιτότητας μιλούν, μεταξύ άλλων, για φυσική ομορφιά και μεταφυσική σκέψη, για ιστορία, πολιτισμό και ταξίδια, για ανησυχίες, αγωνίες κι αναζητήσεις, για τα μικρά και τα μεγάλα του κόσμου ετούτου.
Δεν θα μπορούσε να μην σταθεί, ωστόσο, κανείς στο τελευταίο κομμάτι του βιβλίου που ξεχωρίζει από το υπόλοιπο σώμα, κατά τον ίδιο τρόπο που αποδείχθηκε μοναδική σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο η συνθήκη που το γέννησε: Τα ποιήματα της «Μελλοντικής Ελευθερίας» είναι έργα που γέννησε η πανδημία και μάλιστα, όπως αποκαλύπτει ο ίδιος ο ποιητής στην συνέντευξη που ακολουθεί, κατόπιν παραγγελίας στον ίδιο του τον εαυτό.
- Κύριε Χρόνη. γιατί αποφασίσατε, αντί άλλης εισαγωγής, να «ανοίξετε» το βιβλίο «Βαγγέλης Χρόνης. Ποίηση 1999 - 2020» με ένα ποίημα ανώνυμου Αγγλου του 19ου αιώνα - ... «με άλλα λόγια, πες αυτό που εννοείς σκέψου αυτά που λες και μην λες μεγάλες κουβέντες»;
Η εισαγωγή αυτή κυρία Λυμπεροπούλου δεν έχει επιλεγεί ειδικά για αυτή την συγκεντρωτική έκδοση αλλά είχε χρησιμοποιηθεί ως εισαγωγή στην πρώτη μου ποιητική συλλογή το 1999 που έφερε τον τίτλο «Ο Σύμμαχος Χρόνος». Η κυρία Brooks, μία Βρεττανίδα γηραιά κυρία, στην προσπάθειά μου ίσως να την εντυπωσιάσω ως νεαρός με ασυνήθιστες λέξεις του αγγλικού λεξιλογίου, αναφέρθηκε σε αυτόν τον ανώνυμο Άγγλο ποιητή(;) των μέσων του 19 αιώνα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ποίημα του οποίου την φιλοσοφία έχω ενστερνιστεί και βεβαίως έχω επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό. Θα έλεγα πως συγγενεύει με την δική μας ρήση «όπου ακούς πολλά κεράσια κράταγε μικρό πανέρι». Τα στολίδια οπωσδήποτε ομορφαίνουν την ζωή μας αλλά τα υπερβολικά και δίχως μέτρο πιστεύω πως δεν κάνουν καλό.
- Τι ήταν αυτό που σας έδωσε το έναυσμα να συγκεντρώσετε σε έναν τόμο τα ποιητικά σας έργα από το 1999 ως το 2020;
Υπήρξε πρωτοβουλία από τον εκδότη μου τον Θανάση Καστανιώτη και τους συνεργάτες του και δεν σας κρύβω, μου άρεσε σαν ιδέα. Τώρα δε που έχω αυτόν τον τόμο στα χέρια μου κάπου νοιώθω μία ικανοποίηση μαζί και χαρά.
- Στο διάστημα που καλύπτει αυτή η «καμπύλη» των 21 ετών, τι άλλαξε για εσάς ως ποιητή και λογοτέχνη; Είναι ορατή αυτή η αλλαγή, πιστεύετε, καθώς οι συλλογές αναπτύσσονται σε χρονολογική σειρά στο βιβλίο;
Ο χρόνος είναι αυτός που παίζει σημαντικότατο ρόλο στην ζωή μας που και αυτή η ζωή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα κομμάτι χρόνου σύντομου ή μεγαλύτερης διάρκειας. Μέσα σε αυτή την καμπύλη, όπως την χαρακτηρίζεται, βλέπω και αισθάνομαι τον χρόνο να παρελαύνει με γρήγορους βηματισμούς άλλοτε με γενναία εμβατήρια και άλλοτε με νωχελικούς ρυθμούς. Σίγουρα έχουν επέλθει αλλαγές άσχετα αν δεν τις αναγνωρίζουμε γιατί οι αλλαγές έρχονται σταδιακά και δίχως να τις αντιλαμβανόμαστε αλλά όπως και να το κάνουμε μία ύπαρξη αλλαγών σαφώς υφίσταται είτε είναι προσδιορισμένες είτε όχι. Ως ποιητής δεν θα μπορούσα να αποτελέσω εξαίρεση. Ο χρόνος κατά την πορεία του μου έδωσε και μου δίνει περισσότερα ερεθίσματα, εικόνες και γνώσεις ας πούμε. Ο χαρακτήρας δεν πιστεύω πως αλλάζει αλλά υπάρχει αναμφίβολα μία μεγαλύτερη ευκολία όχι τόσο στην σύλληψη μιάς ιδέας αλλά όσο στην σύνθεση της γραφής. Η εμπειρία σε κάνει να επιλέγεις τις σωστές λέξεις με μεγαλύτερη ευκολία και το κέντημά τους να έχει μία τεχνική ίσως περισσότερο περίτεχνη κάποιες φορές. Το κέντημα είναι σπουδαία υπόθεση και δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να υποτιμηθεί. Η κεντήστρα αν δεν έχει φαντασία, ευαισθησία και τεχνική εμπειρία ποτέ δεν θα μπορεί να δημιουργήσει ένα σωστό εργόχειρο. Η αλλαγή για μένα θεωρώ πως είναι ορατή περισσότερο κατά την διάρκεια της δημιουργίας ενός ποιήματος παρά όταν το συγκρίνω με προγενέστερα και για να είμαι ειλικρινής, ποτέ δεν έχω μπει στην διαδικασία αυτού του είδους συγκρίσεων. Σίγουρα ξεχωρίζω κάποια αλλά δεν το ομολογώ για να μην στενοχωρήσω τα υπόλοιπα, όπως κάνουν και οι γονείς άλλωστε με τα παιδιά τους.
- Μιλήστε μας λίγο για την τελευταία ενότητα του βιβλίου και τα ποιήματα της «Μελλοντικής Ελευθερίας»; Είναι μια ενότητα που γέννησε η πανδημία; Και πώς συνέβη αυτό;
Απόλυτα υπεύθυνη είναι πράγματι η πανδημία. Η πανδημία που άφησε άφωνη ολόκληρη την ανθρωπότητα μετρώντας ανθρώπινες απώλειες από την πρώτη στιγμή.
Κατά την έναρξή της είχαμε τρομοκρατηθεί και το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν να ελπίζουμε εφαρμόζοντας αυστηρά τους κανονισμούς της πολιτείας που συνεργάζονταν αδιαλείπτως με τις υγειονομικές αρχές.
Κάποια στιγμή σε τηλεφωνική επικοινωνία ο Κωνσταντίνος Μπούρας μου πρότεινε να συνεργαστούμε γράφοντας κάτω τις σκέψεις μας σαν ποιήματα. Ήδη είχα γράψει τρία ποιήματα τις προηγούμενες ημέρες. Συμφώνησα μαζί του να του στέλνω κάθε ημέρα μέχρι τα μεσάνυχτα το ποίημα της ημέρας πάνω στο οποίο έγραφε και εκείνος το δικό του.
Χρειάστηκε μεγάλη πειθαρχία γιατί ποτέ μέχρι τώρα δεν έγραψα ποιήματα σε αυτή την συχνότητα ή κατόπιν «παραγγελίας» στον εαυτό μου. Έτσι κάθε ημέρα ανελλιπώς από την 21η Μαρτίου του 2020 μέχρι και την 3 Μαΐου που έληξε η καραντίνα γράφαμε τα ποιήματά μας και τα οποία εκδόθηκαν τον Ιούνιο του 2020 από τις εκδόσεις Καστανιώτη με επίμετρο του Θανάση Νιάρχου και με τον τίτλο «Μελλοντική Ελευθερία».
- Ποιο είναι το κλειδί της αγαστής συνύπαρξης ενός επιτελικού στελέχους ενός μεγάλου επιχειρηματικού ομίλου κι ενός ποιητή όπως συμβαίνει στην δική σας την περίπτωση;
Αυτό το κλειδί είναι απροσδιόριστο και δημιουργείται με έναν αδιόρατο αυτόματο μηχανισμό αλλά δίχως κανόνες και συνταγές. Δεν γνωρίζω ποιος είναι εκείνος που ωφελείται ή επωφελείται. Ο Όμιλος Λάτση στον οποίο εργάζομαι τα τελευταία 50 χρόνια ή η ποίηση μου; Με την πάροδο των ετών διαπιστώνεις πως η κάθε δραστηριότητα επιδρά ωφέλιμα στην άλλη. Ο ποιητής όμως όπως και να το κάνουμε ζει τον δικό του μοναχικό δρόμο και χαράζει τα δικά του μονοπάτια χρησιμοποιώντας και τις εμπειρίες που απέκτησε από την επαγγελματική του δραστηριότητα. Είμαι τυχερός που αγαπώ και τα δύο. Ίσως να είμαι η εξαίρεση στον κανόνα. Δεν ξέρω.
- Ποια τα συναισθήματα και οι σκέψεις σας για τον εκδοτικό θεσμό του «Κύκλου των Μουσείων» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Λάτση και το πώς εξελίσσεται μέσα στο χρόνο;
Ένας συναισθηματισμός είναι λογικό να υπάρχει όταν διαπιστώνεις πως μετά την σύλληψη της αρχικής ιδέας ήδη η σειρά του κύκλου των μουσείων μετρά 20 τόμους.
Αυτή η σειρά που δημιουργήθηκε με την πρωτοβουλία και υποστήριξη του Γιάννη Λάτση αναγνωρίστηκε όχι μόνον από την επιστημονική κοινότητα αλλά και από το αναγνωστικό κοινό γενικώς και θεωρώ πως είναι μία μικρή προσφορά στον πολιτισμό μας. Στην σειρά αυτή ο Όμιλος Λάτση συνεργάστηκε αρχικά με την τράπεζα Eurobank, στην συνέχεια με το Ίδρυμα Λάτση και την Lamda Development και από την φετινή χρονιά η Lamda θα υποστηρίζει αποκλειστικά την έκδοση της σειράς αυτής.
- Πώς θα σχολιάζατε τον Νίκο Καρούζο που έχει γράψει: «Ο ποιητής κύριοι περισσεύει!»;
Ο Νίκος Καρούζος με τον στίχο αυτό βεβαίως και δεν πιστεύει ή ακόμη δεν υπονοεί πως οι ποιητές περισσεύουν. Υπάρχει ένας έντονος αυτοσαρκασμός και μία αγωνία τόσο για την ατομική του ποίηση αλλά όσο και για την ποίηση εν γένει διεθνώς.
Όπως έχω ξαναπεί, βεβαίως και η ποίηση δεν σώζει τον κόσμο αλλά τουλάχιστον προσπαθεί να τον κάνει καλλίτερο.
Λίγα λόγια για τον Βαγγέλη Χρόνη
Ο Βαγγέλης Χρόνης γεννήθηκε το 1947 στη Σταυρούπολη Ξάνθης. Σπούδασε Αγγλική Γλώσσα στο Oxford School of English και Ναυτιλιακά στο City of London Polytechnic. Είναι υψηλό στέλεχος του Ομίλου Λάτση από το 1971 και μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Λάτση. Το 1999 δημοσιεύονται για πρώτη φορά ποιήματά του (Ο σύμμαχος χρόνος, Εκδόσεις Στοχαστής). Από τότε έχουν εκδοθεί άλλες έντεκα ποιητικές του συλλογές από τις Εκδόσεις Καστανιώτη, καθώς και κείμενά του σε συλλογικά έργα, ενώ το βιβλίο του Νέοι στον Άδη απέσπασε το Βραβείο Ποίησης της Ακαδημίας Αθηνών τον Δεκέμβριο του 2007 (το 2008 κυκλοφόρησε σε CD από τη Minos EMI – απαγγελία Βαγγέλη Χρόνη, μουσική Θάνου Μικρούτσικου, εξώφυλλο φιλοτεχνημένο από τον Αλέκο Φασιανό). Το 2016 τιμήθηκε με το Α΄ βραβείο Odysseus Awards, στον διεθνή διαγωνισμό ποίησης στο πλαίσιο του 9ου ετήσιου London Greek Film Festival. Τον Σεπτέμβριο του 2017 το μονόπρακτό του Και τώρα τι κάνουμε παρουσιάστηκε στο Θέατρο Τέχνης, στο πλαίσιο του Θεατρικού Αναλογίου – Analogio Festival, με πρωταγωνιστή τον Αντώνη Καφετζόπουλο και σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη. Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στην αγγλική γλώσσα. Ποιήματα και κείμενά του έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και στον ημερήσιο τύπο. Είναι Άρχων Μαΐστωρ του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως τιμηθείς για την κοινωφελή του δράση.
Στις 20 Μαΐου 2019, στην έκθεση «Αλέκος Φασιανός – Βαγγέλης Χρόνης: 30 χρόνια φιλίας. Ζωγραφική και ποίηση», που εγκαινιάστηκε στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη και διήρκεσε έως τις 27 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, παρουσιάστηκε το πολύτιμο αρχείο του ποιητή, με χειρόγραφα, επιστολές, ανέκδοτες φωτογραφίες και πρώτες εκδόσεις, παράλληλα με σημαντικά έργα του μεγάλου καλλιτέχνη, που αποκαλύπτουν το προσωπικό ζωγραφικό του ύφος, τη βαθιά του αναζήτηση για το ωραίο και τη σχέση του με τον ποιητικό κόσμο του Βαγγέλη Χρόνη και φανερώνουν τον κοινό χρόνο της συνεχούς και αμείωτης δημιουργικής τους δράσης –τριάντα χρόνια στη διάρκεια των οποίων οι δυο τους εναλλάσσουν λέξεις με εικόνες– δείχνοντας, για πρώτη φορά στο σύνολό της, την πολυεπίπεδη εποικοδομητική τους συνεργασία.
Ποιητικές Συλλογές
Σύμμαχος χρόνος (Στοχαστής, 1999)
Μη ρωτάς για το αύριο. Σήμερα είσαι μια εικόνα του χθες, λεύκωμα 6 ποιημάτων από τον Σύμμαχο χρόνο. (Μίμνερμος, 2003, εικονογράφηση Αλέκου Φασιανού)
Νέοι στον Άδη (2005). Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, Δεκέμβριος 2007
Νέοι στον Άδη / Youth in Hades (μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, 2008)
Ένα χωνάκι θλίψη (2010)
Η ευθύνη του Μαΐου (2014)
Ένα χωνάκι θλίψη / A cornet of sorrow (μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, 2016)
Τα αγάλματα και οι ψυχές (2016)
Τα κορόμηλα δεν θέλουν ζέσταμα (2017)
Το αρχαίο κεραμίδι (2018)
Το φως της σκιάς (2019)
Μελλοντική ελευθερία (2020)
ΠΗΓΗ (βιογραφικού): kastaniotis.com