Ο «Νέστορας» της μουσικής μας ζωής, επιστρέφει στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στις 2 Φεβρουαρίου με έργα Ντβόρζακ, Μπραμς και Σμέτανα.
Λίγο πριν την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, μιλά για τη συναυλία, τη νέα γενιά των Ελλήνων συνθετών και όσα τον εμπνέουν.
*
- Μεταξύ άλλων, διευθύνετε το Διπλό Κοντσέρτο για βιολί, βιολοντσέλο και ορχήστρα του Γιοχάνες Μπραμς. Πιστεύετε ότι το γεγονός ότι είστε τσελίστας έχει επηρεάσει τον τρόπο που προσεγγίζετε το έργο ως αρχιμουσικός;
Έχω μελετήσει το μέρος του βιολοντσέλου παλιότερα, το έχω ερμηνεύσει ως μουσικός ορχήστρας και το έχω διευθύνει επανειλημμένως. Όλα με έχουν επηρεάσει, φυσικά. Η γνώση των τεχνικών δυσκολιών με έχει βοηθήσει στον τρόπο που θα συνοδεύσω τους σολίστ, αλλά και στην κατανόηση του κομματιού.
- Πώς σκοπεύετε να καθοδηγήσετε τους δύο σολίστ;
Αρχικά, θα ακούσω προσεκτικά τη δική τους ανάγνωση. Ο μαέστρος συνοδεύει τους σολίστ σε μια κατά το δυνατόν αρμονική συνεργασία ώστε οι αντιλήψεις για το έργο να ενωθούν, προκειμένου να γίνει μια κοινή ερμηνεία.
- Με αφορμή των επέτειο των 200 χρόνων από τη γέννησή του, διευθύνετε τρία συμφωνικά ποιήματα του Μπέντριχ Σμέτανα. Πιστεύετε ότι ο Σμέτανα κατάφερε να αποτυπώσει το φαντασιακό των Τσέχων μέσα στη μουσική του;
Διάλεξα τρία συμφωνικά ποιήματα από τον κύκλο που παρουσιάζουν σε κάποια σημεία ένα κοινό μουσικό μοτίβο. Το αρχικό μοτίβο του Βίσεχραντ στο οποίο ο ραψωδός ψάλλει το έπος του λαού του εμφανίζεται και στο τέλος του Μολδάβα και στο τέλος του Μπλανίκ που είναι το έκτο συμφωνικό ποιήμα. Κατά κάποιον τρόπο έτσι δημιουργείται μια ενότητα που έτσι κι αλλιώς υπονοείται από τον τίτλο, αλλά και την όλη αντίληψη του έργου. Από όσο γνωρίζω δεν υπάρχει σημαντικός Τσέχος αρχιμουσικός που να μην έχει αφήσει μια ερμηνεία για αυτό το ιδιαίτερο έργο. Κι αυτό σημαίνει πολλά.
- Έχετε πει ότι μεγαλώσατε μέσα στη μουσική. Πιστεύετε ότι είναι δυσκολότερο για τα παιδιά σήμερα να συγκεντρωθούν στην ακρόαση ενός μουσικού έργου;
Το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε η δική μου γενιά δεν έχει καμία σχέση με το σημερινό. Να φανταστείτε αν θέλαμε να ακούσουμε κάποιο κομμάτι του διεθνούς ρεπερτορίου ψάχναμε να βρούμε ένα άτομο που θα είχε πικάπ, μετά αναζητούσαμε τον δίσκο, κλπ. Σήμερα αυτό είναι αδιανόητο. Πολλές διαφορετικές ερμηνείες είναι εύκολα προσβάσιμες για όποιον ενδιαφέρεται. Το θέμα είναι τι είδους κριτήριο έχει αναπτύξει η νέα γενιά έναντι των ποιοτήτων. Πώς σχηματίζει την αξιολογική της κλίμακα με όλη την υπερπληροφόρηση και παραπληροφόρηση. Αλλά και τη γενικότερη κοινωνική και πνευματική κατάσταση που επικρατεί. Καταλαβαίνω ότι είναι δύσκολο να συγκεντρωθούν σε έργα που ενδεχομένως απαιτούν μια προπαιδεία και μια αφοσίωση. Για να καταλάβεις την ποιότητα ενός έργου που διαρκεί τρεις ώρες, θα πρέπει να το ακούσεις παραπάνω από μια φορά. Αυτό με τα σημερινά δεδομένα δεν είναι τόσο απλό. Απαιτεί μεγάλο βαθμό συγκέντρωσης και αυτοσυγκέντρωσης. Πιστεύω, όμως, ότι υπάρχουν νέοι που ψάχνουν.
- Εσείς χρησιμοποιείτε τα νέα μέσα για τη δουλειά σας;
Ναι, βέβαια, στον βαθμό που μου το επιτρέπουν οι μικρές τεχνικές μου ικανότητες. Είναι πλούτος να έχεις πρόσβαση σε είκοσι διαφορετικές εκτελέσεις ενός κομματιού.
- Αν και έχετε δίπλωμα βιολοντσέλου, σας κέρδισε η μουσική διεύθυνση. Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε στην τελική σας επιλογή;
Με το βιολοντσέλο είχα μια μακρόχρονη σταδιοδρομία. Έπαιξα όλο το βασικό ρεπερτόριο του οργάνου κι επειδή με ενδιέφερε μια ευρύτητα στη μουσική αντίληψη στράφηκα προς τη μουσική διεύθυνση που σου δίνει πρόσβαση σε όλο το φάσμα της μουσικής. Αυτό ήταν το βασικό μου κίνητρο να ασχοληθώ με τη διεύθυνση. Επίσης, το γεγονός ότι πιστεύω πως ένας ερμηνευτής αφήνει πίσω του μια μεγαλύτερη προσφορά όταν αναδεικνύει μια μουσική παράδοση πέραν των γνωστών και καθιερωμένων έργων ενός κλασικού ρεπερτορίου. Ένας αρχιμουσικός κατά τη γνώμη μου πρέπει να έχει άποψη για όλα τα είδη της συμφωνικής μουσικής και της όπερας.
- Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα, την οποία έχετε ιδρύσει, αν και μετρά μόλις 8 χρόνια λειτουργίας, καταγράφει ήδη μια αξιοθαύμαστη πορεία. Το εγχείρημα ίδρυσης μιας συμφωνικής ορχήστρας πέρα από τολμηρό και φιλόδοξο είναι εξαιρετικά δύσκολο πολλώ δε περισσότερο εν μέσω οικονομικής κρίσης… Πώς γεννήθηκε η ιδέα και ποια ήταν τα μεγαλύτερα εμπόδια που υπερπηδήσατε;
Η ιδέα υπήρχε αρκετά χρόνια αλλά ήταν πολύ δύσκολο να υλοποιηθεί. Η δημιουργία οφείλεται στον Νίκο Μαλιάρα, που είχε την πρόθεση να την υλοποιήσει. Συνεργαστήκαμε εξαρχής και η πορεία της, θεωρώ, δικαίωσε τις προσπάθειες και των δύο μας.
- Τι ονειρεύεστε για την Φιλαρμόνια και ποια είναι τα άμεσα σχέδια σας;
Είμαι ρεαλιστής. Τα άμεσα σχέδια είναι να συνεχίσουμε τη δραστηριότητά μας στο βαθμό που το επιτρέπουν οι συνθήκες. Είναι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα το ότι μια ιδιωτική ορχήστρα συνεχίζει επιτυχώς τον όγδοο χρόνο λειτουργίας της. Αυτό είναι σημαντικό από μόνο του.
- Ως έμπειρος αρχιμουσικός και μάνατζερ μπορείτε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια μυστικά επιτυχίας;
Δεν υπάρχουν μυστικά. Ένα είναι το «μυστικό». Εργασία και μελέτη. Το όποιο ταλέντο το έχει ο καθένας από τη φύση του. Σημασία έχει η διεύρυνση του πνευματικού ορίζοντα. Υπάρχουν μουσικές που είναι δυσπρόσιτες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχουν αξία. Ο αρχιμουσικός είναι κατά κάποιον τρόπο διαχειριστής ενός τεράστιου μουσικού παρελθόντος. Μέσω των δικών του οδηγιών η μουσική πάει στο κοινό. Γι’ αυτό δεν πρέπει οι επιλογές του να είναι μόνο τα «τετριμμένα», αλλά να διευρύνει τη μουσική θεώρηση των ακροατών με αυτές.
- Συχνά, οι επιλογές των προγραμμάτων επηρεάζονται και από τη δημοφιλία των έργων.
Βέβαια, υπάρχουν έργα που είναι πολύ αγαπητά στο κοινό και υπάρχει λόγος: είναι υπέροχα. Αλλά δεν πρέπει να παίζονται μόνο αυτά. Εγώ, μιλώντας και από την εμπειρία μου ως μουσικός αναλογίου, έχω να πω ότι όταν παίζεται συνέχεια ένα έργο, προκύπτει ένας κορεσμός. Αν υπάρξει ένα διάστημα αποχωρισμού από τη σύνθεση, τότε μπορείς να την ξαναδείς με άλλη ματιά. Και εσύ ο ίδιος έχεις διαφορετικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος και προσεγγίζεις το έργο διαφορετικά. Πιστεύω ότι αυτή η εναλλαγή είναι χρήσιμη και για το κοινό και για τον μουσικό.
- Ασχολείστε με την ανάδειξη της νέας ελληνικής λόγιας μουσικής εδώ και περίπου εξήντα χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, ποιες ήταν οι πιο εντυπωσιακές σας ανακαλύψεις;
Έκρινα ότι 200 χρόνια ελληνικής μουσικής δημιουργίας άξιζαν την προσπάθεια καταρχήν μιας διερεύνησης των ποιοτήτων. Διότι τη μουσική ποιότητα την αντιλαμβάνεται κανείς μόνο όταν μελετήσει και ακούσει το έργο. Από την απλή ανάγνωση δεν μπορεί να βγάλει κάποιο συμπέρασμα. Συνεπώς, έπρεπε ένα πολύ μεγάλο μέρος αυτής της μουσικής αρχικά να το αναζητήσω και ύστερα να προσπαθήσω να το εκτελέσω, να το καταλάβω και να το παρουσιάσω στο ευρύτερο κοινό. Πιστεύω ότι ήταν μια προσπάθεια που άξιζε τον κόπο. Κάποιες σημαντικές στιγμές για εμένα ήταν όταν διηύθυνα τις όπερες του Σαμάρα, τους χορούς του Σκαλκώτα, τις τρεις Συμφωνίες του Καλομοίρη, οι οποίες αποτελούν μια σημαντική πνευματική κληρονομιά, αλλά και έργα συνθετών που ήταν τελείως χαμένοι. Πχ ο Λιάλιος, ο Αξιώτης. Νομίζω ότι η ανταπόκριση του μουσικού κόσμου δικαίωσε αυτή την προσπάθεια.
- Εξακολουθείτε να παρακολουθείτε με το ίδιο πάθος τη σύγχρονη ελληνική μουσική δημιουργία; Τι διαπιστώνετε για τη νέα γενιά Ελλήνων συνθετών;
Βεβαίως. Η νέα γενιά των συνθετών βρίσκεται σε ένα οριακό σημείο ανάγνωσης του παρελθόντος, ανάγνωσης των σημερινών τάσεων και ανάγνωσης των δικών τους εκφραστικών επιθυμιών. Πώς θα εκφράσουν τον εαυτό τους σύμφωνα με τις δικές τους εμπειρίες και σύμφωνα με όσα έχουν προηγηθεί. Εγώ στον βαθμό που μπορώ, παρακολουθώ τα νέα έργα και προσπαθώ να τα παρουσιάζω.
- Πώς αισθάνεστε όταν διευθύνετε την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, της οποίας υπήρξατε Καλλιτεχνικός Διευθυντής για επτά χρόνια;
Στην Ορχήστρα έχω υπάρξει με διάφορες μορφές πάνω από πενήντα χρόνια, οπότε καταλαβαίνετε τη συγκίνηση και την τρυφερότητα που έχω για αυτόν τον μουσικό οργανισμό.
- Τι σας εμπνέει;
Με εμπνέουν μορφές ανθρώπων που παρόλες τις δυσκολίες - και τις αντιδράσεις πολλές φορές - προσπαθούν να πετύχουν κάτι στην τέχνη και στη ζωή. Εμπνέουν και δυναμώνουν τους ανθρώπους τέτοιες μορφές, οι οποίες ευτυχώς πάντα υπάρχουν ανάμεσά μας.