Στην εποχή της αυτο-θεματοποίησης (ο καθένας νιώθει τον εαυτό του ως επίκεντρο του σύμπαντος) παιδιά και έφηβοι λυγίζουν κάτω από το ανυπόφορο άγχος της χαμηλής αυτοεκτίμησης. Στην εποχή του δικαιωματισμού και του ναρκισσισμού, λυγίζει η κοινωνία κάτω από το βάρος της απροκάλυπτης και επιθετικής βιαιότητας. Στην εποχή των απεριορίστων δυνατοτήτων διασύνδεσης και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων σε όλα τα σημεία της γης, αφανίζεται η έννοια του σεβασμού στην κοινότητα και την θέση της παίρνει το «ανήκειν» σε ομάδες ασφυκτικού οπαδισμού, φανατικές μάζες γύρω από πολιτικές, αθλητικές ή μουσικές περσόνες, ηγέτες κινημάτων βίας με στόχο την επιβεβαίωση ότι η συγκεκριμένη «σέκτα» «τρέχει» την γειτονιά, έχει το «respect» (σεβασμό από φόβο) των υπόλοιπων και διαφημίζει την υπεροχή της πάνω από τον θεσμικό νόμο. Συχνά σε μια ανώριμη ανταπόκριση θεσμικοί φορείς μοιάζει να διεκδικούν την εμπιστοσύνη του κοινού με μια αντίστοιχη «σκοτεινή» υπεροχή ή προκαλώντας φόβο.
Στην εποχή που η κεντρική αξία είναι η πρόσβαση στην επιθυμία της απόλαυσης, ο τρόπος σχέσης των ανθρώπων παρουσιάζει μια παράδοξη εξέλιξη:
-η αγάπη στην διαφορετικότητα του άλλου έδωσε τη θέση της στην επιβολή της μοναδικότητας της δύναμης
-η αγάπη στην συνεργασία έδωσε τη θέση της στον έλεγχο του άλλου με κάθε δυνατό «guilt trip» (ενοχικό παιχνίδι)
-η αγάπη στην έκφραση του συναισθήματος μέσα από την συγκίνηση του μοιράσματος και την κοινή συμμετοχή στην τέχνη, έδωσε τη θέση της στην ένταση του πόνου μέσα από τη βία που μπορούμε να νιώσουμε και να δώσουμε!
Όταν ανέλαβε καθήκοντα ο νέος μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος, κινήθηκε άμεσα προς την κατανόηση και ενίσχυση των ζητημάτων που αφορούν παιδιά και νέους και έθεσε στην διεπιστημονική ομάδα συμβουλευτικής της Ιεράς Μητροπόλεως σε ζητήματα Νεότητας την ερώτηση: τι είναι αυτό που μπορούμε να κάνουμε άμεσα για την μείωση της βίας μεταξύ και προς τα παιδιά και τους εφήβους. Πως μπορούμε να γίνουμε φορείς της βιωμένης αγάπης που πρεσβεύει η Πίστη και της αποδοχής του Άλλου; Η ομάδα με υπεύθυνο τον γνωστό για την δράση του στην νεότητα, ηγούμενο της Ιεράς Μονής Αγίας Θεοδώρας Θεσσαλονίκης, π. Βαρνάβα Γιάγκου και τη συμμετοχή ειδικών ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικών σε διαφορετικές βαθμίδες, εμψυχωτών και ανθρώπων με χρόνια δράσης στο κατηχητικό έργο και τις κατασκηνώσεις πρότεινε και ενεργοποίησε πολλές διεργασίες με κατεύθυνση ταυτόχρονα την έγκαιρη ενεργοποίηση όσων έχουν κοινό καημό την παιδική και εφηβική φροντίδα αλλά και την μακροχρόνια στήριξη της Γονεϊκότητας και των Εκπαιδευτικών. Η ενέργεια ωστόσο της προσωπικότητας και η αυθεντικότητα του ενδιαφέροντος του νέου επισκόπου έδωσε την δυνατότητα για την έκφραση του πιο ρηξικέλευθου εργαλείου: την Ομαδική Συμμετοχή σε μια Εμπειρία Συνύπαρξης.
Βασιζόμενοι στα εφαρμοσμένα εργαλεία σχολικού εκφοβισμού, το απόλυτο εργαλείο αντικατάστασης του φόβου για τον άλλον από το συναίσθημα της συμπόνιας, είναι η δημιουργία μιας βάσης συνεργασίας όλων των εμπλεκομένων ενηλίκων πάνω στην οποία δημιουργείται χώρος για την κοινή συνάντηση με συναισθηματική αναγνώριση των εμπλεκομένων παιδιών. Αν τα παιδιά βιώσουν μια εμπειρία στην οποία έγινε αναγνώριση της δικής τους συναισθηματικής κατάστασης με ταυτόχρονη ενσυναισθηματική αναγνώριση του συναισθήματος του άλλου, βιώνουν μια μοναδική παραδεισένια εμπειρία: όλοι χωρούν κι όλοι είναι αποδεκτοί.
Εμπόδιο τα ανεπεξέργαστα αρνητικά συναισθήματα. Το μίσος, η οργή, η αίσθηση αδικίας, η ενόρμηση εκδίκησης, η επιθυμία αφανισμού του άλλου, η αγωνία επανατραυματισμού και επαναθυματοποίησης. Όταν αυτά τα συναισθήματα συνηχούν με τα συναισθήματα των γονιών και των εκπαιδευτικών που είτε επιθυμούν την αποφυγή εμπλοκής τους είτε την καταγγελία ενός «αποδιοπομπαίου τράγου» (ως την ή τον «κακό») τότε δημιουργείται ένα «διακρότημα» ανεπεξέργαστης βίαιης ενέργειας, ένα «κύμα» επιθετικότητας που απειλεί όποιον τολμήσει να επενδύσει με λογική και συναίσθημα επεξεργασμένο. Η επένδυση όλων των αρνητικών συναισθημάτων στον «κακό» οδηγεί σε μια πρόσκαιρη ανακούφιση μέσω της πρόσκαιρης εκτονωτικής τιμωρίας του «κακού», παρά την επεξεργασμένη και ανθρωποκεντρική ενσωμάτωσή όλων πίσω στην κοινότητα. Ειρήνη με ανθρώπους-απόβλητα δεν υπάρχει!
Παιδιά και Έφηβοι όταν βιώσουν μια επιτυχημένη εμπειρία συνύπαρξης μέσα σε ένα σταθερό πλαίσιο, αναπτύσσουν δεσμούς φιλίας! Από όλους τους τρόπους εκπαίδευσης η βιωματική εμπειρία είναι αυτή που κινητοποιεί περισσότερο, καθώς συμμετέχουν όχι μόνο οι ανώτερες γνωσιακές λειτουργίες (λογική, μνήμη, μάθηση) αλλά κινητοποιούνται βαθύτεροι μηχανισμοί ενδοψυχικού μετασχηματισμού, σωματικής μνήμης και συναισθηματικής ανατροφοδότησης της διαδικασίας.
Η ομάδα ειδικών της Ιεράς Μητρόπολης συνάντησε στο πρόσωπο του Περιφερειακού Διευθυντή Εκπαίδευσης κ. Κόπτση και της ομάδας συνεργατών του της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, μια λειτουργούσα συνεργατικά ομάδα εκπαιδευτικών, με καημό για την ουσιαστική δράση που αλλάζει ζωές πάνω και πέρα από χρόνους ωραρίων, γραφειοκρατικών δυσκολιών και του σύντομου χρονικού διαστήματος διαθέσιμου για την δράση. Είναι σημαντικό αυτή η εμπειρία να αποτελέσει πρότυπο και να αξιοποιηθεί Πανελληνίως σε όλα τα βήματα. Ο σχεδιασμός, η στοχοπροσήλωση στην οπτική του μαθητή που θα συμμετέχει, η συνεργατικότητα σε όλα τα επίπεδα: επίσκοπος και διευθυντής, ομάδες διεπιστημονικές και εκπαιδευτικών και ομάδες εθελοντών μαθητών και συνεργαζόμενων σχολείων.
Μελετήθηκαν οι χρόνοι και η μεταδοτικότητα των εισηγητών, το σενάριο και η σκηνική παρουσία, η αμεσότητα των μηνυμάτων, συνεργασία με σχολεία σε επίπεδο δημιουργικών βίντεο που προβλήθηκαν, ερωτήσεις που προέκυψαν από διάλογο εντός τάξεων. Η παρουσία και ο συντονισμός από τον έμπειρο σε δράσεις εφήβων, καθηγητή ΜΕ Ζαχαρία Σπανό, αποτέλεσε το σημείο συνάντησης των εντός σχολείων και εκτός σχολικής κοινότητας ειδικών και προσωπικοτήτων που συμμετείχαν.
Δεν είναι απλώς η ιστορικότητα της συνύπαρξης 842 μαθητών (900 άτομα μαζί με τους καθηγητές τους) στην κεντρική αίθουσα του Βελλίδειου το πρωινό της Δευτέρας 1 Απριλίου 2024. Οι μαθήτριες και μαθητές Α και Β Λυκείου προέρχονταν από σχολεία τόσο του κέντρου όσο και γειτονιών. Συμμετείχαν τόσο Γενικά Λύκεια όσο και ΕΠΑΛ. Συμμετείχαν σχολεία δημόσια αλλά και από ένα ιδιωτικό. Συμμετείχαν σχολεία που είχαν γευτεί ήδη κινητοποίηση από καθηγητές και εισηγητές πριν την κεντρική εκδήλωση αλλά και σχολεία χωρίς προηγούμενη επαφή. Σημαντικό ήταν επίσης ότι συμμετείχαν μαθητές με αναγνωρισμένες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, έφηβοι με εμπειρία στην παραβατικότητα και συνυπήρξαν έφηβοι οργανωμένοι σε συνδέσμους οπαδών και των τριών κεντρικών ποδοσφαιρικών ομάδων της Θεσσαλονίκης.
Τι συνέβη:
Για το σύνολο της δράσης το σύνολο των μαθητών συμμετείχε χωρίς «απώλειες», αίτημα φυγής ή αποφυγή. Να σημειωθεί ότι ο συντονισμός των σχολείων (ταξιθέτες), συντονισμός ερωτήσεων, συνοδεία για ανάγκη διαλείμματος, γινόταν από τους εθελοντές μαθητές!
Η διαδραστικότητα παρέμεινε για όλη τη διάρκεια της δράσης, όπου για σχεδόν 3 ώρες αποδείχθηκε πως οι έφηβοι και της σύγχρονης εποχής μπορούν και να συγκεντρωθούν και να συμμετέχουν όταν νιώσουν ασφαλείς και φροντισμένοι από ενήλικες που κυρίως τους σέβονται με θεματολογία που είναι δύσκολη αλλά τους αφορά.
Οι έφηβοι διψάνε για αυθεντικότητα. Η εκδήλωση άνοιξε με τον κ. Κόπτση και έκλεισε με τον Μητροπολίτη που κινήθηκαν ανάμεσα και όχι από «έδρας» στην εξέδρα μεταξύ των μαθητών.
Οι έφηβοι παρακολούθησαν με ενθουσιασμό και υπερβαίνοντας τις προσδοκίες των διοργανωτών, αναλυτική εισήγηση από τον χαρισματικό ψυχολόγο και αστυνομικό κ. Κανάκη σπάζοντας μύθους και αναδεικνύοντας τους τρόπους συνεργασίας που μπορούν να αξιοποιήσουν για την ασφάλεια τους οι έφηβοι.
Τα πρόσωπα που επιλέχθηκαν να μιλήσουν ως εκπρόσωποι του χώρου του αθλητισμού ήταν η πρώτη ελληνίδα γυναίκα ολυμπιονίκης κα Πατουλίδου, ο διεθνής και εθνικός ποδοσφαιριστής κ. Χαριστέας που έχει ενισχύσει με την παρουσία του πολυάριθμες προσπάθειες μαθητών και σχολείων για την βία και τον αθλητισμό και ο νεότερος «DK» παγκόσμιος πρωταθλητής «παρκούρ» κ. Κυρσανίδης που μίλησε για τα όνειρα της εφηβείας που μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Με βιντεοσκοπημένο του μήνυμα παραβρέθηκε και ο κωμικός και γνωστός στα παιδιά από τα social media Τσουβέλας.
Συγκλονιστικότερη είναι η στιγμή που στην εισήγηση του κ. Σπανού «7 συγγνώμη και 4 μπράβο» προς τους μαθητές του, εκπροσωπώντας κάθε εκπαιδευτικό, ζήτησε να σηκωθούν και να κοιταχτούν στα μάτια οι μαθητές που είχαν βιώσει και ένοιωσαν ως «αληθινές» έστω και μια από τις φράσεις που ξεστόμισε ο καθηγητής. Ήταν αδύνατο για τους ενήλικες να μην συγκινηθούν από την δύναμη της παγκοσμιότητας του συναισθήματος που άντεξαν να σηκώσουν με τέτοια άσκηση έκθεσης έφηβοι 15 έως 17 ετών, καθώς ο ένας σηκωνόταν και κοιτούσε τους υπόλοιπους που σηκώθηκαν μαζί του.
Ο κ. Λάππας, ψυχίατρος παιδιών και εφήβων απάντησε σε ερωτήσεις που είτε είχαν προετοιμαστεί εντός των σχολικών τάξεων ή προέκυπταν από την κατάθεση ερωτήσεων με ψηφιακό πρόγραμμα (που χρησιμοποιούσε QR code)από τις ίδιες τις μαθήτριες και τους μαθητές, σε πραγματικό χρόνο, προσπαθώντας να αναδείξει την πολυτιμότητα της εφηβικής φωνής και την δύναμη να συγκροτούν ομάδα για συνεργατικούς και όμορφους λόγους.
Στα πλαίσια της εκδήλωσης διενεργήθηκε και μία αδρή άτυπη έρευνα από τους μαθητές που μοίραζαν κονκάρδες που έφεραν μια από τις τρεις λέξεις «Νιώσε! Μίλα! Δράσε!», όπου ανεξάρτητα της κονκάρδας που λάμβαναν απαντούσαν στην ερώτηση «ποια από τις 3 λέξεις είναι για εσένα η πιο σημαντική»; Σε σύνολο 842 μαθητών οι 492 (58,4%) επέλεξε την «ΔΡΑΣΕ», 289 (34,3%) «ΜΙΛΑ» και μόλις 61 (7,2%) το «ΝΙΩΣΕ». Υπάρχουν πολλοί τρόποι να ερμηνευτεί και να αξιοποιηθεί αυτό το αποτέλεσμα. Παραμένει σημαντικό ότι η ποιότητα των ερευνών στους ανήλικους πληθυσμούς σπανίζει καθώς η ίδια ερώτηση από ενήλικες δεν είναι σίγουρο ότι θα επιτύγχανε τέτοιο απόλυτο ποσοστό συμμετοχής.
Ως ειδικός ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων αποτολμώ μια προσέγγιση. Η πλειοψηφία των εφήβων επέλεξε την Δράση, κάτι κοντά στην παρορμητική φύση της εφηβείας. Ταυτόχρονα αυτό είναι και ένα μήνυμα πως ενήλικες και διαμορφωτές σχολικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων οφείλουν να σέβονται την ανάγκη για ζωή, την ανάγκη για κίνηση. Στην απουσία θετικής δράσης, οι έφηβοι εμφανίζονται ευάλωτοι στο να ακολουθήσουν όποιον υπόσχεται δράση και περιπέτεια, ο οποίος συχνά δεν διακατέχεται από παιδαγωγικά και ηθικά κίνητρα, αλλά από ανάγκη για ενέργεια και εκμετάλλευση της εφηβικής ορμής.
Η ομάδα των εφήβων που επιλέγει το «Μίλα» μοιάζει να είναι η ελπίδα για μια βάση διαλόγου και συνεργασίας με βάση την ικανότητα να βρεθούν λέξεις για τις εμπειρίες και τα βιώματα. Παραμένει τρομακτική η διαπίστωση ότι το σχολικό μας σύστημα επειγόντως οφείλει να αναρωτηθεί πως μπορεί να γοητεύσει περισσότερους εφήβους στην καλλιέργεια του λόγου και της σκέψης και να αρνηθεί να απολέσει αυτήν την βασική ευθύνη και δυνατότητα ως θεσμικό κοινωνικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα αναρωτιέμαι πόσο τρομακτικό πρέπει να είναι ακόμα το βήμα να μιλήσει κάποια ή κάποιος έφηβος και πόση ανάγκη ταυτόχρονα υπάρχει στην κοινωνία των εφήβων μας για «αυτιά» που έχουν χώρο, χρόνο και σεβασμό στην εφηβική φωνή.
Ως ειδικός ψυχικής υγείας η απάντηση που αφορά το «Νιώσε» αποτελεί ταυτόχρονα «χαστούκι» και «κινητήριο μοχλό». Όταν λιγότεροι από 1 μαθητής στους 10 αντέχει να αναγνωρίσει την πολυτιμότητα των συναισθημάτων, η κοινωνία της Βίας θα αργήσει να βρει τον δρόμο προς την Ειρήνη. Η αναγνώριση του συναισθήματος από τον ίδιο τον έφηβο (εναισθησία) και του άλλου (ενσυναίσθηση) είναι προϋπόθεση για την δημιουργία μιας βάσης συνεργασίας ώστε να κατανοηθεί η βία που ασκούμε ή μας ασκείται! Μη-συναισθηματικά ενήμερα όντα δημιουργούν προϋποθέσεις ψυχρών χρηστών. Μη-συναισθηματικοί ευαισθητοποιημένοι έφηβοι δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τον έρωτα από την σεξουαλική εκμετάλλευση. Μη-συναισθηματικά κινητοποιημένοι έφηβοι μπορούν να αποτελέσουν τους στρατιώτες κρούσης και επίθεσης κάθε φανατικής ομάδας που θα τους εργαλειοποιήσει.
Τα αποτελέσματα αυτά οφείλουν να τα αξιοποιήσουν άμεσα όσοι επιθυμούμε να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην εφηβεία και γιατί τα πρότυπα τους γίνονται βίαιοι τραγουδιστές ραπ υποκουλτούρας, γιατί ανέχονται οι στίχοι να εξυμνούν τον φόνο και την εκμετάλλευση των γυναικών. Τα αποτελέσματα αυτά έχουν να ενημερώσουν κάθε απόπειρα εθνικής στρατηγικής στην παιδεία εντός και εκτός σχολείων.
Ταυτόχρονα έχουμε όλοι μας να εμπνευστούμε από τα «μυστικά» αποτελέσματα αυτής της διαδραστικής και επιτυχημένης εκδήλωσης ενάντια στη βία: όταν οι έφηβοι αποκτούν ρόλους γίνονται υπεύθυνοι συνεργάτες. Όταν οι μαθητές νιώθουν σεβασμό από τους μεγαλύτερους καθρεφτίζουν πίσω αυτόν τον σεβασμό. Και όταν οι ενήλικες απευθύνονται με τρυφερότητα στους νεότερους, τότε γίνονται τέτοια μικρά ιστορικά θαύματα, 842 μαθητές να γνωρίζουν ότι υπήρξαμε μαζί, ότι χωράμε στην ίδια αίθουσα έφηβοι με διαφορετικές κουλτούρες και επιλογές και μπορούμε να γεννήσουμε τόσο δημιουργικά αποτελέσματα.
Στον σύνδεσμο μπορείτε να παρακολουθήσετε το σύνολο της εκδήλωσης: