Στην εποχή της παντοδυναμίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με τις ιστοσελίδες να μάχονται για την προσέλκυση όσο το δυνατόν περισσότερων επισκεπτών από ένα σύνολο χρηστών που βλέπουν έναν τεράστιο όγκο αναρτήσεων καθημερινά, ο όρος «clickbait» είναι γνωστός λίγο πολύ στους περισσότερους: Πρόκειται για αναρτήσεις με προκλητικούς, ιντριγκαδόρικους τίτλους, που σκοπό έχουν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη, κάνοντάς τον να μπει να δει το περιεχόμενο- και δίνοντας το πολυπόθητο κλικ στα νούμερα της ιστοσελίδας. Ειδικά στην εποχή των fake news, το «clickbait» (δόλωμα για κλικ) αποτελεί τεράστιο φαινόμενο- και όσο υποψιασμένο και αν είναι το κοινό, πάντα το «clickbait» αποφέρει αποτελέσματα.
Όσον αφορά στις πηγές των fake news και του clickbait, μπορούν να ειπωθούν πολλά: Από το 2016 (αμερικανικές προεδρικές ΗΠΑ) και μετά, γίνεται πολύς λόγος για σκιώδεις ρωσικές επιχειρήσεις προπαγάνδας, επιχειρήσεις πληροφοριακού πολέμου. Ωστόσο, όπως αναφέρεται σε εκτενές ρεπορτάζ του BBC, στην περίπτωση του Κοσόβου, όπου «ανθεί» η βιομηχανία clickbait, τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά (κάτι που πολλοί τείνουν να ξεχνούν): Χρήματα για κλικ.
Όπως σημειώνει ο δημοσιογράφος, Καρλ Μίλερ, αρχικά είχε πάει στο Κόσοβο έναν χρόνο πριν, στο πλαίσιο έρευνάς του για βιβλίο πάνω στο πώς αλλάζουν τα δεδομένα της ισχύος στην ψηφιακή εποχή. «Ο “Μπούριμ” μου έδειξε ότι η παραπληροφόρηση ήταν μια ανθούσα βιομηχανία. Κάποια από αυτά που περιέγραψε ήταν πολιτικά, πολύ περισσότερα είχαν σκληρό περιεχόμενο. “Κάτοχος σκύλου που κλώτσησε το ζώο μέχρι να σπάσουν τα πλευρά του παραμένει ελεύθερος” ήταν μια εξ αυτών. “Αγόρι βγαίνει από κώμα μετά από 12 χρόνια και ψιθυρίζει σκοτεινό μυστικό στους γονείς του” ήταν ένα άλλο. Πολλά ήταν ψέματα. Και αν και κάποια από αυτά έμοιαζαν με ειδήσεις, επρόκειτο για περιεχόμενο με έναν και μόνο στόχο: Τα κλικ».
Για να βγάλει χρήματα κάποιος από το Ίντερνετ, πρέπει να έχει κοινό: Ο έμπορος που μίλησε στον δημοσιογράφο του BBC έχει γύρω στη μια ντουζίνα σελίδες στο Facebook, με διάφορα θέματα- από τον Ευαγγελικό Χριστιανισμό μέχρι τα ταξίδια. Ανεξαρτήτως θέματος, τα κοινά ήταν μεγάλα: 90.000 likes, 240.000 likes, 26.000 likes κ.ο.κ. Ο «Μπούριμ» διέθετε το περιεχόμενό του σε περίπου ένα εκατομμύριο χρήστες, και μετέτρεπε αυτά τα κλικ σε έσοδα, τόσο εντός της πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης, όσο και σε εξωτερικά site- κερδίζοντας μέχρι και 600 ευρώ την ημέρα, πολύ περισσότερο από ό,τι θα του έδινε οποιαδήποτε «κανονική» δουλειά.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν δεσμευτεί να ενεργήσουν για την αντιμετώπιση του φαινομένου- και, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, οι προσπάθειες αυτές έχουν φέρει αποτελέσματα, με πολλές σελίδες να κλείνουν και τα έσοδα να μειώνονται- οπότε και η «βιομηχανία» μεταλλάσσεται, αφήνοντας τα πολιτικά θέματα και επικεντρώνοντας σε ιστορίες για διάσημους, θέματα σεξουαλικής φύσης κ.α.
Παρόλα αυτά, παραμένει μεγάλη σε έκταση: «Το 40% των νέων του Κοσόβου το κάνουν» είπε στο BBC ένας «έμπορος». «Χιλιάδες επί χιλιάδων». Αυτό, όπως υπογραμμίζεται, είναι αναμενόμενο, καθώς 100 ευρώ την ημέρα (ακόμα και με όλα τα μέτρα του Facebook και των άλλων μέσων) είναι πάρα πολλά χρήματα για ανθρώπους που μέχρι τότε έβγαζαν επτά ευρώ την ημέρα.
Ως προς το πώς λειτουργούν, υπάρχουν δίκτυα κλειστών ομάδων, με μέλη που μπαίνουν μόνο κατόπιν πρόσκλησης. Αυτά τα δίκτυα αποτελούν κατά κάποιον τρόπο «αγορές», όπου οι «έμποροι» κάνουν συναλλαγές οι ίδιοι, αγοράζοντας σελίδες με εκατοντάδες χιλιάδες likes, ψεύτικους λογαριασμούς, ψεύτικα likes, συμβουλές για αποφυγή των μέτρων του Facebook κλπ. «Βρήκαμε ακόμα και ένα “fake news starter pack” για αρχαρίους, μαζί με μια συλλογή σελίδων του Facebook για συγκέντρωση κοινού, καθώς και ιστοσελίδες για οικονομική αξιοποίηση της online δραστηριότητας. Επρόκειτο για μια οικονομία υπηρεσιών για την παραπληροφόρηση» αναφέρεται στο ρεπορτάζ. Επίσης, πέρα από το Facebook, προσαρμόζονται και οι «έμποροι»: Κάποιοι εξειδικεύονται στη δημιουργία και εξέλιξη σελίδων, τις οποίες πουλάνε. Άλλοι πωλούν περιεχόμενο, και άλλοι επικεντρώνονται στην αντιμετώπιση των μέτρων ασφαλείας του Facebook.
«Ανά τον κόσμο, υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι όπως αυτοί στους οποίους μίλησα. Συνήθως νέοι, άνδρες και ψηφιακά καταρτισμένοι, είναι πρόθυμοι να μοιραστούν οποιοδήποτε περιεχόμενο για τα κλικ. Και στο κυνήγι για τα online κλικ, το τρομακτικό, το σοκαριστικό, το υπερβολικό ή το διχαστικό κερδίζουν ξανά και ξανά. Έχω αρχίσει να σκέφτομαι αυτό το είδος των fake news, του περιεχομένου που εξάγεται σε δυτικές αγορές για έσοδα, σαν κάτι παρόμοιο με την καλλιέργεια παπαρούνας (για όπιο). Είναι συγκομιδή ρευστού. Δεν είναι χρήσιμο σε αυτούς που του κάνουν. Δεν κάνει καλό στις ξένες αγορές που το καταναλώνουν. Αλλά είναι, μακράν, ο ευκολότερος και πιο προσβάσιμος τρόπος για να βγάλουν κάποιοι χρήματα. Αν θέλεις να το σταματήσεις, δεν καις απλά τις φυτείες. Πρέπει και να τους δώσεις να καλλιεργήσουν κάτι άλλο» καταλήγει το ρεπορτάζ.