Η ηθική βάση της αρχής της βιωσιμότητας είναι η δικαιοσύνη μεταξύ των διαδοχικών ανθρωπίνων γενεών: κάθε γενεά, μολονότι δικαιούμενη να ικανοποιήσει τις εύλογες ανάγκες της, οφείλει κατά τη χρήση των φυσικών πόρων να λάβει υπ’ όψιν της και τις ανάγκες των μελλουσών γενεών. Η αντίληψη αυτή θέλει να αποτρέψει ή να απομακρύνει την εξάντληση των φυσικών πόρων.
Στο ερώτημα αν ο τουρισμός μπορεί να συμβάλει στη διασφάλιση τη βιωσιμότητας του προορισμού, ΜΠΟΡΕΙ σύμφωνα με τα συμπεράσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών στο πλαίσιο του Διεθνούς Έτους 2017.
Στην Ελλάδα μπορούμε να μιλάμε για βιώσιμο τουρισμό;
Στην Ελλάδα, ο τουρισμός αποτελεί μια από τις βασικότερες παραγωγικές διαδικασίες όμως το τουριστικό μοντέλο ανάπτυξης που υπερισχύει , δηλ ο μαζικός τουρισμός σίγουρα δεν συμπορεύεται με τους στόχους για μια βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη.
Εν’ όψει της έναρξης της νέας τουριστικής περιόδου θα θέσω κάποιους προβληματισμούς σε σχέση με την βιωσιμότητα των προορισμών στην Ελλάδα και την ανάγκη για την προτεραιοποίηση πολιτικών που θα συμβάλλουν προς την κατεύθυνση ενός τουρισμού με χαρακτηριστικά βιωσιμότητας.
Η Ελλάδα, τις τελευταίες δεκαετίες προσπαθεί να οικοδομήσει μια νέα εικόνα ως προς την ταυτότητα της στις διεθνείς αγορές, με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών , της καινοτομίας και της ανάδειξης της πολιτιστικής της κληρονομιάς και της περιβαλλοντικής ‘προίκας’ της. Όμως την πράξη ο δρόμος προς τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι μακρύς καθώς σε επίπεδο θεσμών και υποδομών δυστυχώς υπολείπεται κατά πολύ της ανάλογης ευρωπαϊκής και διεθνούς εμπειρίας σε αυτόν τον τομέα.
Ζητούμενο στην άσκηση της τουριστικής πολιτικής, είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικής ικανότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, όμως όχι σε βάρος των οικοσυστημάτων και των τοπικών εισοδημάτων. Ένα δύσκολο και σίγουρα κοστοβόρο εγχείρημα για τους δρώντες του τουρισμού. Κι αυτό σίγουρα δημιουργεί ανασταλτικό παράγοντα στην εφαρμογή πολιτικών φιλικών στο περιβάλλον.
Αυτό σημαίνει πως η επένδυση σε νέες υποδομές και τεχνολογίες είναι αναγκαία, όμως με κανόνες που θα προβλέπονται στο Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο για τον Τουρισμό, στο Περιφερειακό Χωροταξικό Σχεδιασμό (Π.Χ.Σ) και σε επίπεδο δήμου, σε επικαιροποιημένο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (Γ.Π.Σ). Αναγκαία συνθήκη είναι η φέρουσα ικανότητα του κάθε προορισμού, η δημιουργία επιστημονικών δομών σχεδιασμού και παρακολούθησης του τουριστικού προϊόντος με ακρογωνιαίο λίθο τη λήψη γενναίων πολιτικών αποφάσεων για τη βιωσιμότητα του προορισμού.
Πολλά μπορούν να ειπωθούν για το θέμα της βιωσιμότητας των προορισμών στην Ελλάδα και σίγουρα αποτελεί ένα μεγάλο πεδίο συζήτησης, διαβούλευσης, προτάσεων και πολιτικών επιλογών. Όμως αν θέλουμε να μιλάμε για Εθνική Τουριστική Πολιτική, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η λειτουργία Υπουργείου Τουρισμού!
Ένα μεγάλο πρόβλημα στη χώρα μας είναι η απουσία διαχρονικά ενός Υπουργείου Τουρισμού, που αποτελούσε πάγιο αίτημα αλλά και αναγκαιότητα της αγοράς για να μπορεί ο τουρισμός να διαμορφώσει μια εθνική στρατηγική για τον τουρισμό ανταποκρινόμενος στις συνεχείς προκλήσεις και προκλήσεις της παγκόσμιας αγοράς και των σύγχρονων πολιτικών διακυβευμάτων.
Η οδύσσεια του υπουργείου τουρισμού στην Ελλάδα
Κάνοντας μιας ιστορική αναδρομή θα διαπιστώσουμε πως στην Ελλάδα η δημιουργία Υπουργείου Τουρισμού θυμίζει τον θρύλο για το «γεφύρι της Άρτας».
Η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια δημιουργίας ήταν το 1989 με την ίδρυση αυτοτελούς Υπουργείου Τουρισμού (Ν.1835/1989 (ΦΕΚ 76/Α)), στην εποπτεία του οποίου υπαγόταν ο ΕΟΤ που καταργήθηκε το 1991 (ΠΔ 417/1991 (ΦΕΚ 153/Α), επαναφέροντας την εποπτεία του επανέρχεται στο Υπουργείο Οικονομίας. Το 1993 έχουμε εκ νέου την επανασύσταση του Υπουργείου Τουρισμού (ΠΔ 459/1993 (ΦΕΚ 193/Α)) και την εκ νέου μεταβίβαση της εποπτείας του ΕΟΤ σε αυτό και το 1996 τη μεταφορά της εποπτείας στο Υπουργείο Ανάπτυξης, στο οποίο συγχωνευτήκαν τα Υπουργεία Τουρισμού, Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και Εμπορίου (ΠΔ 27/1996 (ΦΕΚ 19/Α)). Με το ΠΔ 122/2004 (ΦΕΚ 85/Α) ανασυστήθηκε πάλι το Υπουργείο Τουρισμού, με αρμοδιότητες της ΓΓ Τουρισμού του Υπουργείου Ανάπτυξης, και στη συνέχεια με τον Ν.3270/04 (ΦΕΚ 187/Α), συστήνεται το Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης και η εποπτεία του ΕΟΤ μεταβιβάζεται σ’ αυτό. Το 2009 δημιουργήθηκε το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού με τη συγχώνευση των Υπουργείων Πολιτισμού και Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΔ 186/2009 (ΦΕΚ 213/Α)) και το 2010 συστήθηκε η Γενική Γραμματεία Τουρισμού στο νέο Υπουργείο (ΠΔ 15/2010 ( ΦΕΚ 35/Α)). Το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού καταργήθηκε το 2012 (Π.Δ. 85/2012 (ΦΕΚ 141/Α)) καθώς ανασυστάθηκε το Υπουργείο Τουρισμού. Το 2015, συγχωνεύθηκε το Υπουργείο Τουρισμού με το Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, με το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου και το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων, σε Υπουργείο Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού. (Π.Δ 25/2015 ( ΦΕΚ 181/Α)). Τέλος, το Νοέμβριο του 2016 με το Π.Δ 123/2016 (ΦΕΚ 208/A) συστάθηκε εκ νέου το Υπουργείο Τουρισμού από το σύνολο των Υπηρεσιών που ανήκαν στο Υπουργείο Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού. Εν κατακλείδι, από το 1989 έως σήμερα, το υπουργείο τουρισμού δημιουργήθηκε και καταργήθηκε 6 φορές, όπου είτε καταργήθηκε τελείως, είτε συγχωνεύτηκε με άλλα υπουργεία.
Από την ανωτέρω σύντομη ιστορική ανασκόπηση του Υπουργείου για τον Τουρισμό, παρατηρείται, διαχρονικά ένα «πινγκ-πονγκ» αρμοδιοτήτων αφενός ως προς την λειτουργία Υπουργείου Τουρισμού και αφετέρου ως προς την εποπτεία του ΕΟΤ που σημειωτέον πρωτοιδρύθηκε το 1929, όπου ιδρύεται ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ), ως αυτοτελές ΝΠΔΔ, υπαγόμενο στην εποπτεία του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας.
Στο πλαίσιο της οικονομίας χρόνου, καταθέτω κάποιες προτάσεις που θεωρώ πως μπορούν να συμβάλλουν στην αλλαγή στόχευσης της τουριστικής πολιτικής στην Ελλάδα και στην ανάγκη εδραίωσης δομών και μηχανισμών με διάρκεια στο χρόνο και όχι με μεταβολές και αλλαγές ανά κυβερνητική θητεία.
Προτάσεις:
Υπουργείο Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης: Δημιουργία ενός αυτόνομου υπουργείου Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης και τη σταθερή και διαχρονική λειτουργία των δομών και μηχανισμών του, όπου ενδεικτικά αναφέρω, π.χ. τις θέσεις των Γενικών Γραμματέων, που πρέπει να στελεχώνονται από έμπειρους τεχνοκράτες μέσα από διαγωνιστική διαδικασία και να έχουν διάρκεια στο χρόνο, τη δομή ενός κεντρικού φορέα στρατηγικού σχεδιασμού που θα συμπληρώνεται με αποκεντρωμένες επιχειρησιακές δομές, εκσυγχρονισμό του ΕΟΤ κα.
Εθνική Στρατηγική για τον Τουρισμό- 2030: Εκπόνηση της Εθνικής Στρατηγικής για τον Τουρισμό- 2030, τη Βίβλο του τουρισμού, ως προϊόν δημόσιας διαβούλευσης, συνεργασίας όλων των δημοκρατικών πολιτικών δυνάμεων του τόπου μας, των παραγωγικών δυνάμεων και των κοινωνικών εταίρων.
Δημιουργία ενός νέου Αναπτυξιακού Τουριστικού Μοντέλου Διακυβέρνησης, όπου όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς έχουν ένα συγκεκριμένο ρόλο να επιτελέσουν, με ξεκάθαρους τους κανόνες του παιχνιδιού από την αρχή που θα συνάδουν με τις αρχές του Στρατηγικού Οράματος κάθε προορισμού.
Τουριστική Διπλωματία: Αξιοποίηση του τουρισμού ως μέσο ήπιας μορφής ισχύος με την ανάδειξη του ως μια μορφή διπλωματίας (Τουριστική Διπλωματία), κάτι που θα προσδώσει πολλαπλά οφέλη στη χώρα μας .
Οδικό Χάρτη για την Στρατηγική στον Τουρισμό: Ανάπτυξη Οδικού Χάρτη για την ανάπτυξη των δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής μέσα από οριζόντιες και κάθετες συνεργασίες του Υπουργείου Τουρισμού με συναρμόδια Υπουργεία, όπως είναι το Υποδομών και Μεταφορών, Οικονομίας και Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού-Αθλητισμού, και Εξωτερικών και τους δυο βαθμούς αυτοδιοίκησης -δήμοι και περιφέρειες-, ως μια αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία του εγχειρήματος, όπου το συντονισμό θα έχει το υπουργείο τουρισμού.
Νέες Μορφές Τουρισμού: Ανάδειξη νέων μορφών τουρισμού με την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε προορισμού. Αυτό απαιτεί νέα τουριστικά προϊόντα, στοχευμένα και πολύ καλά ανεπτυγμένα. Σε αυτή τη διαδικασία τον κυρίαρχο ρόλο πρέπει να έχουν οι δήμοι, όπου σε συνεργασία με τις περιφέρειες θα αναπτύξουν αυτά τα προϊόντα. Το υπουργείο τουρισμού μπορεί να δώσει τις κατευθυντήριες γραμμές και να δημιουργήσει ένα κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη αυτών των μορφών τουρισμού, (όπως π..χ. ο πολιτιστικός, γαστρονομικός, καταδυτικός, θρησκευτικός, προσκυνηματικός, οικο-τουρισμός, θαλάσσιος τουρισμός, κα).
Εκπαιδευτική Τουριστική Πολιτική: Αναγκαιότητα ’ύπαρξης ενός ξεκάθαρου θεσμικού πλαισίου ως αναφορά στην τουριστική εκπαίδευση, με στοχοθέτηση και ευκρίνεια στα προγράμματα μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων εκπαίδευσης (ΙΕΚ, ΑΣΤΕ, ΤΕΙ, ΑΕΙ). Πρέπει να κατανοήσουμε πως η τουριστική εκπαίδευση αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη ποιοτικών υπηρεσιών υψηλού επίπεδου σε όλους τους κλάδους της τουριστικής διαδικασίας.
Διοικητικές Διαδικασίες: Ένα ρυθμιστικό πλαίσιο διακυβέρνησης με τη διασφάλιση κανόνων, πάταξη της γραφειοκρατίας, ψήφιση ενός Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό με όρους βιωσιμότητας, η δημιουργία ενός φιλικού περιβάλλοντος για τις επενδύσεις στον κλάδο, η παροχή ποιοτικών υπηρεσιών, η δημιουργία μηχανισμών παρακολούθησης και ελέγχου, εφαρμογή των νόμων και επιβολή προστίμων στη λογική ο ρυπαίνων πληρώνει, και άλλα πολλά.
Αντί συμπερασμάτων
Η συμπόρευση των τριών πυλώνων της Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Τουρισμό: στην Οικονομία, στο Περιβάλλον και στην Κοινωνία, δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο να επιτευχθεί.
Για την επίτευξη τους απαιτούνται:
• Συνδυασμένες σταθμίσεις πολλών παραγόντων σε διαφορετικά επίπεδα, συχνά μεταξύ αντιτιθέμενων ενδιαφερόντων και συμφερόντων, σε συνάρτηση και με τον παράγοντα χρόνο.
• Ειλικρινής, τεκμηριωμένος και εποικοδομητικός διάλογος και διαβούλευση μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, που προϋποθέτει τη δημιουργία πλαισίων και τη θέσπιση κανόνων μέσα στα οποία να μπορούν τα ενδιαφερόμενα μέρη να συνομιλούν και να συνδιαλέγονται.
• Συντονισμένες, Συνέργειες , Συμμετοχή (3 Σ) με την ενεργοποίηση όλων όσοι εμπλέκονται: Πολιτεία, Τ.Α., επιχειρήσεις, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, σύλλογοι , παραγωγικοί φορείς, κοινωνικοί εταίροι, κα που εκπροσωπούν γενικότερα την κοινωνία των πολιτών
Πρέπει να κατανοήσουμε πως ο τουρισμός δεν είναι αποτελεί μόνο μια παραγωγική διαδικασία, αλλά το αντικείμενο μιας σύνθετης και ολοκληρωμένης πολιτικής διεργασίας, της τουριστικής πολιτικής. Για να μπορέσει να γίνει μια win2win κατάσταση για τους ελληνικούς προορισμούς και να επιτύχει τους στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης για το 2030, σίγουρα θα πρέπει να επέλθουν ριζικές αλλαγές ως προς την αντιμετώπιση του από τους διοικούντες και ως προς τη λειτουργία του από τους επιχειρηματίες. Η ποσότητα δεν θα πρέπει να λειτουργεί σε βάρος της ποιότητας και οι ετήσιοι στόχοι δεν θα πρέπει να αντιβαίνουν τους στόχους αειφορίας 2030.
Για τα νησιά μας, στόχος μας θα πρέπει να είναι η λειτουργία των Προορισμών διαχρονικά, όμως με όρους βιώσιμης Ανάπτυξης , Αειφορίας και Αυτοδιαχείρισης ( 3 Α).
Η αειφορία πρέπει να είναι το μέλλον του τουρισμού. Σήμερα πλέον ο ταξιδιώτης αποζητά την εμπειρία και όχι την απλή κατανάλωση τουριστικών προϊόντων που μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις έχουν ξεπεραστεί. Επιλέγουν «ταξίδια εμπειριών» που συνάδει με την κουλτούρα του σύγχρονου ανθρώπου που έχοντας ήδη καλύψει τις ανάγκες του για επιβίωση και ασφάλεια, αναζητεί υψηλότερους στόχους και βαθύτερο νόημα στη ζωή του, επιδιώκει το ευ ζην, την αριστοτέλεια αυτοπραγμάτωση!
Έχει έλθει πλέον ο καιρός να διαμορφώσουμε στη χώρα μας ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο τουριστικής διακυβέρνησης…