O όρος «υπερτουρισμός» μπαίνει σχεδόν βίαια στη ζωή μας, καθώς το 2024 άρχισε με ιλιγγιώδη αύξηση στις αφίξεις ξένων επισκεπτών στην Ελλάδα (31,2% το α′ τρίμηνο του έτους) και με τα έσοδα να αυξάνονται αντίστοιχα.
Αυτά τα data προμυνύουν ένα καλόκαίριο με αφίξεις - ρεκόρ και θέτουν εκ των πραγμάτων μία σειρά ζητημάτων: Πως συμβιβάζεται η έκρηξη στον τουρισμό με την έννοια της βιωσιμότητας και της αειφορίας; Τι γίνεται με τις υποδομές σε νησιά - κορυφαίους προορισμούς και με την αλλοίωση του φυσικού τοπίου; Πως επιδρά ο υπερτουρισμός στην πολιτιστική και ιστορική ταυτότητα ελληνικών νησιών; Πότε επιβάλλεται να μπει ένα «φρένο» στην άναρχη δόμηση και στην «νομιμοφανή» δόμηση;
Bιώσιμες Κυκλάδες: Μία πρώτη, σοβαρή προσέγγιση, σε συνεργασία με την Πρωτοβουλία για τη Δημοσιογραφία (Journalism Initiative)
Με τη συμμετοχή θεσμικών παραγόντων, δημοσιογράφων, εκπροσώπων της τοπικής κοινωνίας των Κυκλάδων και κοινού, μία ανοιχτή εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (27 Μαϊου) έριξε φως στα κρίσιμα ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα νησιά. Οι ομιλητές, παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, αναφέρθηκαν στην εκτόξευση των τιμών σε όλα τα μέτωπα (ακτοπλοϊκά εισιτήρια, διαμονή, εστίαση), το διαρκώς επεκτεινόμενο βασίλειο της ξαπλώστρας και του beach bar, την κυκλοφοριακή συμφόρηση από την απόβαση των ΙΧ, τις υποδομές που αυξανόμενα αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο τσουνάμι των επισκεπτών και την αδυσώπητη επέκταση του τσιμέντου εις βάρος χωραφιών, βοσκοτόπων και μέχρι πρότινος άθικτης φύσης.
Πρώτο μέρος: οι νησιώτες ανακρίνουν τους πολιτικούς
Στο πρώτο πάνελ της εκδήλωσης, νησιώτες έθεσαν ερωτήματα στα οποία κλήθηκαν να δώσουν απαντήσεις η Διονυσία Αυγερινοπούλου, πρόεδρος της Επιτροπής Περιβάλλοντος της Βουλής και βουλευτής Ηλείας, ο Σωκράτης Φάμελλος, πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, και ο Παναγιώτης Δημόπουλος, καθηγητής Βοτανικής και Οικολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών και υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.
Ξεκινώντας από το φλέγον ζήτημα του χωροταξικού σχεδιασμού, η δήμαρχος Σίφνου Μαρία Ναδάλη εξέφρασε ανησυχία από την πλευρά της για την εξέλιξη της δόμησης στα νησιά στην περίοδο έως ότου ολοκληρωθούν τα υπό κατάρτιση Ειδικά και Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια.
Απαντώντας, ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ μίλησε για την έλλειψη ειδικού χωροταξικού για τον τουρισμό και ειδικών περιβαλλοντικών μελετών για την προστασία της φύσης (για το δεύτερο, όπως ανέφερε, έχει ήδη καταδικαστεί η Ελλάδα από την ΕΕ). Σύμφωνα με τον κύριο Φάμελλο, ο χώρος στις Κυκλάδες, όπως και στην υπόλοιπη χώρα, είναι «αθωράκιστος» και «υπάρχει πολιτική επιλογή της κυβέρνησης να μην έχουμε ρυθμίσεις του χώρου για να εξυπηρετούνται κατά περίπτωση - και φωτογραφικά - διάφορα συμφέροντα, όπως γίνεται στα νησιά».
Τόνισε ότι «χρειαζόμαστε ένα ειδικό καθεστώς προστασίας μέχρι να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός, αλλιώς δεν θα μείνει τίποτα που να θυμίζει Κυκλάδες». Πρότεινε μάλιστα να υπάρξει ευρύτερη συμφωνία των πολιτικών δυνάμεων «για τον περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης για επαγγελματικές δραστηριότητες πέρα από κάποιο όριο κατάληψης χώρου» μέχρι την ολοκλήρωση των τοπικών πολεοδομικών σχεδίων και των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών. «Το αν θα έχουμε 5 ή 10 υπόσκαφα πρέπει να είναι καθορισμένο. Δεν μπορεί να είναι στο χέρι του καθενός να αδειοδοτεί. Τώρα είναι σαν την Άγρια Δύση. Δεν υπάρχει κανένας κανόνας και καταστρατηγούνται όλα. Ο τουρισμός θέλει κανόνες και σχεδιασμό».
Στην ενότητα σχετικά με το ολοένα και περισσότερο επείγον ζήτημα της επάρκειας νερού στα νησιά, τον λόγο πήρε ο Φρειδερίκος Κρόσμαν - Νασιόπουλος, πολιτικός μηχανικός από την Αμοργό, ο οποίος ανέδειξε τα υφιστάμενα αδιέξοδα (μείωση βροχοπτώσεων, σαθρό ρυθμιστικό πλαίσιο για τις γεωτρήσεις, ενεργοβόρες αφαλατώσεις, ελλείψεις για τους αγρότες και πριμοδότηση πισινών) και διερωτήθηκε, σχετικά με το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η δυστοπική πραγματικότητα.
Στην απάντησή της, η κυρία Αυγερινοπούλου αναφέρθηκε στην ανακοίνωση του πρωθυπουργού αναφορικά με την ενεργοποίηση του Ταμείου Απανθρακοποίησης για τα Νησιά, το οποίο χρηματοδοτείται από τα έσοδα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και θα περιλαμβάνει δράσεις όπως τη δημιουργία δεξαμενών πολλαπλών δράσεων, όχι μόνο στην ύδρευση, αλλά και στην κατάσβεση πυρκαγιών. Συμπλήρωσε ακόμη, ότι εντός του καλοκαιριού το υπουργείο Περιβάλλοντος θα ανακοινώσει το σχέδιο δράσης για την ύδρευση στα άνυδρα νησιά, ενώ μέσα από τα προγράμματα «Ύδωρ» η κυβέρνηση στοχεύει στη δημιουργία υποδομών και για την άρδευση, αλλά και για άλλου είδους υποδομές με έμφαση στο νησιωτικό χώρο.
Ο Παναγιώτης Δημόπουλος εστίασε στην ανάγκη για συνδυασμένες λύσεις, με υποδομές όπως αφαλάτωση, συντηρήσεις του δικτύου και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης προς τους πολίτες και τους τουρίστες για τη χρήση του νερού.
Περισσότερα από 400 άτομα παρακολουθούσαν την εκδήλωση για τη βιωσιμότητα των Κυκλάδων.
Ο Σωκράτης Φάμελλος αναφέρθηκε σε καλά παραδείγματα αειφόρου διαχείρισης υδάτινων πόρων στις Κυκλάδες, όπως αυτό της Απειράνθου στη Νάξο με την ολοκληρωμένη υδρονομία της, σημειώνοντας όμως ότι τέτοιες πρακτικές τείνουν να εκλείψουν. Ανέδειξε επίσης τα οφέλη από μικρά υδρολογικά έργα για την αντιμετώπιση της υφαλμύρινσης.
Η δήμαρχος Σίφνου έθεσε στη συνέχεια το θέμα της διαχείρισης των ογκωδών απορριμμάτων, τα οποία χρόνο με τον χρόνο αυξάνονται λόγω της έντονης οικοδομικής και τουριστικής δραστηριότητας. Ο κύριος Δημόπουλος τόνισε ότι η έλλειψη εγκαταστάσεων διαχείρισης απορριμμάτων, τα χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης και τα προβλήματα μεταφοράς έχουν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, που λειτουργούν συνδυαστικά με τις ανεξέλεγκτες χωματερές και την καύση των απορριμμάτων. Τόνισε δε ότι διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν εξαγγείλει σχέδια δράσης για το χρόνιο αυτό πρόβλημα, τα οποία «δεν εφαρμόζονται σχεδόν ποτέ».
Ο Σωκράτης Φάμελλος σημείωσε ότι «οι νησιώτες μεγάλωσαν έχοντας την κυκλικότητα και άρα την αειφορία στη ζωή τους, ενώ δεν είχαν απόβλητα γιατί ανακύκλωναν και επαναχρησιμοποιούσαν τα πάντα». Η Ελλάδα, είπε, θα πρέπει νομοθετικά και συνταγματικά να προστατέψει την κυκλικότητα, καθώς είναι το μόνο εργαλείο απέναντι στην κλιματική κρίση – με ειδική μέριμνα για την εφαρμογή της στη νησιωτική Ελλάδα.
Η τελευταία θεματική ενότητα αφορούσε τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας στα νησιά. Σύμφωνα με τον κύριο Κρόσμαν-Νασιόπουλο, στην Αμοργό υπάρχει μόνο ένας γιατρός για 2.000 άτομα το χειμώνα και για 15.000 το καλοκαίρι. Όπως σημείωσε, σε περίπτωση επείγοντος περιστατικού, ο ασθενής πρέπει να περιμένει ταχύπλοο να τον μεταφέρει σε κάποιο μεγαλύτερο νησί, ή αν είναι πολύ τυχερός, να είναι διαθέσιμο το ένα και μοναδικό ελικόπτερο για όλες τις Κυκλάδες, που βρίσκεται στη Σύρο.
Αναγνωρίζοντας ότι τα οικονομικά κίνητρα είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, η Διονυσία Αυγερινοπούλου αναφέρθηκε στην απόφαση που υπέγραψε η κυβέρνηση για διπλασιασμό των μισθών των γιατρών κατά τη θερινή περίοδο, υπογραμμίζοντας συγχρόνως την ανάγκη στήριξης των γιατρών από την τοπική αυτοδιοίκηση. Τέλος, ανέφερε την απόφαση της κυβέρνησης για την ίδρυση σταθμών ΕΚΑΒ στα νησιά, ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα της διακομιδής.
Με τη σειρά του, ο Σωκράτης Φάμελλος τόνισε ότι δεν υπάρχει άλλη απάντηση στον τομέα της υγείας πέρα από προσλήψεις και πόρους. Κατέληξε ότι υπάρχει ανάγκη για αυξημένες αμοιβές στους γιατρούς συνολικά στην Ελλάδα και πως το θέμα της υγείας είναι εν τέλει πολιτικό ζήτημα, που δεν βρίσκει ανταπόκριση στις σημερινές συνθήκες. Ανάλογες διαπιστώσεις έκανε και ο Παναγιώτης Δημόπουλος.
Σε δική του τοποθέτηση, ο ευρωβουλευτής Πέτρος Κόκκαλης τόνισε ότι στο Ευρωκοινοβούλιο η πολιτική βούληση είναι προς μια νέα νησιωτική στρατηγική για όλα τα νησιά της Ευρώπης - συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών - μέσα από το Ταμείο Συνοχής. Οι ερωτήσεις του κοινού ανέδειξαν το δημογραφικό ζήτημα με το οποίο είναι αντιμέτωπα τα νησιά και την ανάγκη ενδυνάμωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης, ώστε να μπορεί να προστατεύει πιο αποτελεσματικά τον κάθε τόπο από την αυθαίρετη δόμηση.
Δεύτερο μέρος: υπερτουρισμός και διεθνής Τύπος
Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης, τοποθετήθηκαν τρεις δημοσιογράφοι - ανταποκριτές Διεθνών ΜΜΕ στην Ελλάδα, που έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το πρόβλημα του υπερτουρισμού: η Νίκη Κιτσαντώνη (New York Times), η Νεκταρία Σταμούλη (Politico Europe) και ο Νταν Χάουντεν (Lighthouse Reports) συζήτησαν με τον Γιάννη Παλαιολόγο για τη ματιά του διεθνούς Τύπου στον υπερτουρισμό στις Κυκλάδες, αλλά και τον υπερτουρισμό ως παγκόσμιο φαινόμενο.
Η Νίκη Κιτσαντώνη στα ρεπορτάζ της σε νησιά των Κυκλάδων έχει καταγράψει τη δυσαρέσκεια τόσο των ντόπιων όσο και των τουριστών για την κατάληψη των παραλιών από ομπρέλες και ξαπλώστρες. Όπως ανέφερε χθες, της προξένησε εντύπωση το καθεστώς φόβου στη Μύκονο, που έκανε τους κατοίκους ιδιαίτερα απρόθυμους να μιλήσουν επωνύμως.
Η Νεκταρία Σταμούλη εξήγησε πως ο διεθνής Τύπος, έχοντας καλύψει επί σειρά ετών τις αρνητικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, στράφηκε μετά το πέρας της στην οικονομική επιτυχία του ελληνικού τουρισμού. Όμως, τα τελευταία χρόνια ασχολείται και με τα προβλήματα που προκαλεί ο υπερτουρισμός στην Ελλάδα και τη νότια Ευρώπη γενικότερα. Η ίδια έχει γράψει στο Politico για τις κακές συνθήκες εργασίας των εποχιακών εργαζομένων, αλλά και για το ζήτημα της έλλειψης υποδομών υγείας στα νησιά, που οδηγούν ακόμα και σε αποφεύξιμους θανάτους επισκεπτών.
Από τη μεριά του, ο Νταν Χάουντεν μίλησε για τις ριζικές αλλαγές που παρατηρεί τα τελευταία 20 χρόνια στην Τήνο, όπου διαθέτει κατοικία, τις οποίες αποδίδει κυρίως στη ραγδαία εξάπλωση του Airbnb, καθώς στην έλλειψη καταλυμάτων στο νησί.
Τρίτο μέρος: Η δόμηση και τα όρια αντοχής
Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, ο δημοσιογράφος Τάσος Τέλλογλου συντόνισε ένα ντιμπέιτ, ανάμεσα στον γενικό διευθυντή της WWF Ελλάδος Δημήτρη Καραβέλλα και τον γενικό γραμματέα του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) Γιώργο Βερνίκο.
Βασικό ερώτημα ήταν: Είναι το τουριστικό real estate μηχανή της ανάπτυξης ή παράγοντας διάβρωσης της ταυτότητας ευαίσθητων οικοσυστημάτων όπως οι Κυκλάδες;
Ο Δημήτρης Καραβέλλας ξεκίνησε λέγοντας πως ο υπερτουρισμός και η ανεξέλεγκτη δόμηση απειλούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν οι Κυκλάδες ως τουριστικός προορισμός. «Μιλάμε για τη χήνα που γεννά τα χρυσά αυγά, αλλά την ξεπουπουλιάζουμε», είπε χαρακτηριστικά. Υποστήριξε επίσης πως πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε για την έννοια της βιωσιμότητας, η οποία είναι άπιαστο όνειρο στις σημερινές συνθήκες, και να επικεντρωθούμε στο να μετριάσουμε τη ζημιά και το αρνητικό αποτύπωμα του υπερτουρισμού.
Από τη μεριά του, ο ΓΓ του ΣΕΤΕ ισχυρίστηκε πως «τα θέματα ανάπτυξης και περιβάλλοντος είναι σε μια διαρκή σύγκρουση» και πως, δυστυχώς, κερδίζει η ανάπτυξη. Ταυτόχρονα τόνισε πως η κοινωνία απαρτίζεται από συγκρουόμενα συμφέροντα και δεν είναι όλοι υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος, γιατί ειδικά οι Έλληνες είναι αρκετά ιδιοτελείς και προτάσσουν το ατομικό συμφέρον. Μίλησε εγκωμιαστικά για τη δράση και το νομοθετικό έργο του Στέφανου Μάνου και του Νίκου Σηφουνάκη (αμφότεροι παρόντες στην εκδήλωση) υπέρ της προστασίας του τοπίου και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Με αφορμή την παρατήρηση αυτή, ο Τάσος Τέλλογλου διερωτήθηκε αν τελικά το πρόβλημα μπορεί να λυθεί μόνο από την κεντρική κυβέρνηση, αφού οι θεσμικές παρεμβάσεις του Νίκου Σηφουνάκη και του Στέφανου Μάνου αποτελούσαν αποφάσεις της κεντρικής διοίκησης και ίσως δεν υπάρχει πλέον αυτό που φανταζόμαστε ως «τοπική κοινωνία» στα νησιά, όπως μπορεί να υπήρχε τη δεκαετία του ’60.
Ο κύριος Καραβέλλας απάντησε πως αυτές οι πρωτοβουλίες μαρτυρούσαν όραμα και πολιτικό θάρρος. «Ειδικά για τις Κυκλάδες θα θέλαμε πολύ να ακούσουμε κάποιον με το πολιτικό θάρρος πως φτάνει πια με το ζήτημα της εκτός σχεδίου δόμησης. Να την καταργήσουμε και να δούμε πώς μπορούμε να προχωρήσουμε», είπε. Στο ερώτημα του Τέλλογλου για τις τοπικές κοινωνίες απάντησε με το θετικό παράδειγμα της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής στη Γυάρο, μια πρωτοβουλία του WWF Ελλάς για την οποία έχουμε γράψει αναλυτικά. Για να θεσπιστεί η προστατευόμενη περιοχή στη Γυάρο, δημιουργήθηκε μια Επιτροπή Συνδιαχείρισης με τη συμμετοχή όλων των τοπικών φορέων από τη Σύρο και την Άνδρο, με μια διαδικασία διαβούλευσης που διήρκησε τρία χρόνια, αλλά απέφερε τελικά καρπούς.
Ο Βερνίκος σημαίωσε απαντώντας: «Τα μικρά νησιά χωρίς τον τουρισμό θα είχαν ερημώσει. Το νότιο Αιγαίο είναι η μόνη περιοχή στην Ελλάδα που από το 2011 μέχρι το 2021 παρουσίασε αύξηση του πληθυσμού, και δεν είναι τυχαίο. Θα σας σοκάρω αν σας πω ότι ο τουρισμός είναι ευλογία· ο υπερτουρισμός είναι πάθηση». Ανέφερε επίσης πως η κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης είναι προς το συμφέρον των μεγάλων επιχειρηματιών, οι οποίοι μπορούν να αναπτύξουν τουριστική δραστηριότητα στο πλαίσιο σχεδίων ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης, και εις βάρος των μικρών, που μπορεί να επένδυσαν σε ένα οικόπεδο λίγων στρεμμάτων και δεν θα μπορούν να το χτίσουν.
Στην εκδήλωση παρέστησαν επίσης, η πρώην Ευρωπαία επίτροπος Μαρία Δαμανάκη, η πρώην υπουργός και Ευρωπαία Επίτροπος Άννα Διαμαντοπούλου, ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νίκος Αλιβιζάτος, ο πρώην υπουργός Στέργιος Πιτσιόρλας και πολλά επιφανή μέλη της επιχειρηματικής και της ακαδημαϊκής κοινότητας.
πηγή: https://www.sustainablecyclades.gr/