Εάν αμφισβητείτε ότι οι πολύ έξυπνοι δεν μπορεί παράλληλα να είναι και πολύ ανόητοι, απλά θυμηθείτε την εποχή που ο πιο έξυπνος άνθρωπος στην Αμερική, ο Benjamin Franklin προσπάθησε να θανατώσει μια γαλοπούλα με... ηλεκτροπληξία.
Ναι, ακόμη και οι πιο έξυπνοι άνθρωποι μπορεί κάποιες φορές να γίνονται ηλίθιοι. Όμως το BBC και ο David Robson δεν σας αφήνουν έτσι.
Ο Benjamin Franklin είχε προσπαθήσει να αιχμαλωτίσει την «ηλεκτρική φωτιά» σε γυάλινα βάζα ως μια μορφή πρωτόγονης μπαταρίας. Αφού το έκανε, σκέφτηκε ότι θα ήταν πολύ καλή ιδέα να το χρησιμοποιήσει για να σκοτώσει και να ψήσει το δείπνο του. Σύντομα έγινε το συνηθισμένο του τρικ για τα πάρτι του, εντυπωσιάζοντας τους επισκέπτες του με αυτή τη «μαγική» του ικανότητα.
Κατά τη διάρκεια μιας εξ αυτών των εκδηλώσεων, ωστόσο, ο Franklin έγινε έξαλλος, και έκανε ένα στοιχειώδες λάθος - άγγιξε ένα από τα βάζα κρατώντας μια μεταλλική αλυσίδα με το άλλο χέρι. «Ένα χτύπημα σε όλο μου το σώμα από το κεφάλι μέχρι τα πόδια που φαινόταν τόσο εντός όσο και εκτός, μετά το οποίο το πρώτο πράγμα που πρόσεξα ήταν μια βίαιη γρήγορη ανακίνηση του σώματός μου», έγραψε ο ίδιος αργότερα.
Το πρόβλημα, λέει ο Robert Sternberg από το Πανεπιστήμιο Cornell, είναι ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν είναι σχεδιασμένο να μας διδάξει να σκεφτόμαστε με έναν τρόπο που να είναι χρήσιμος για το υπόλοιπο της ζωής μας. «Βλέπεις ανθρώπους που παίρνουν πολύ καλούς βαθμούς, και στη συνέχεια να αποδεικνύονται ηγετικά ανάξιοι. Είναι καλοί στη διεκπεραίωση χωρίς κοινή λογική και χωρίς ηθική. Τείνουν να είναι πρόεδροι ή αντιπρόεδροι επιχειρήσεων και κοινωνιών και είναι μαζικά ανίκανοι».
Και τι μπορεί να συμβεί γι' αυτό; Ο Sternberg προωθεί μια καμπάνια για ένα νέο είδος εκπαίδευσης που μας βοηθά όλους μας να σκεφτόμαστε πιο αποτελεσματικά και να είμαστε λιγότερο.... ηλίθιοι:
1. Αναγνωρίστε τις αδυναμίες σας
Όπως ο Yogi η αρκούδα της Hanna-Barbera, πιστεύετε και εσείς ότι «είστε πιο έξυπνοι από μια συνηθισμένη αρκούδα»; Όλοι μας. Είναι κάτι που ονομάζεται «απατηλή υπεροχή», και, όπως δείχνει ο Yogi, είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο μεταξύ των λιγότερο ικανών. Προς υπεράσπισής σας, μπορείτε να ισχυριστείτε ότι ξέρετε ότι είστε έξυπνοι λόγω των καλών επιδόσεών σας στα παιχνίδια και τα κουίζ. Αν είναι έτσι, ίσως να υποφέρετε από «πόλωση επιβεβαίωσης» - η τάση να λαμβάνετε υπόψη σας μόνο τα στοιχεία που θα υποστηρίξουν την άποψή σας. Ακόμα δεν έχετε πειστεί; Τότε οι ψυχολόγοι θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι πάσχετε από «τυφλή προκατάληψη » - μια τάση να αρνείστε ατέλειες στον τρόπο σκέψης σας. Το γεγονός είναι ότι όλοι υποφέρουμε από κάποιες υποσυνείδητες προκαταλήψεις, που δυσκολεύει τα πάντα, από την απόφαση να αγοράσουμε ένα σπίτι μέχρι τις απόψεις μας για τη σύγκρουση στην Κριμαία. Ευτυχώς, οι ψυχολόγοι διαπιστώνουν ότι οι άνθρωποι μπορούν να εκπαιδευθούν.
2. Να είστε έτοιμοι να παραδεχτείτε τα λάθη σας
«Ένας άνθρωπος δεν πρέπει να ντρέπεται για τα λάθη που έκανε, καθώς έτσι γίνεται σοφότερος», έγραφε τον 18ο αιώνα ο ποιητής Alexander Pope. Για τους ψυχολόγους σήμερα, αυτό το είδος της σκέψης χαρακτηρίζεται απλά ως «ανοικτόμυαλος». Μεταξύ άλλων, μετρά πόσο εύκολα αντιμετωπίζετε την αβεβαιότητα, και πόσο γρήγορα και πρόθυμα θα αλλάξετε την άποψή σας βάσει νέων στοιχείων. Είναι ένα γνώρισμα που μερικοί άνθρωποι βρίσκουν δύσκολο να καλλιεργήσουν, μακροπρόθεσμα αποδίδει καρπούς. Για παράδειγμα, ο Philip Tetlock του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια ζήτησε από απλούς ανθρώπους να προβλέψουν την πορεία πολύπλοκων πολιτικών γεγονότων σε βάθος τεσσάρων ετών. Βρήκε λοιπόν ότι η δυνατότητα για καλύτερη πρόβλεψη εξαρτάται από το πόσο «ανοιχτά μυαλά» είναι, αλλά και από το υψηλό IQ.
3. Αμφισβητήστε τις απόψεις σας αλλά μην αυτοτιμωρείστε
Επιλέξτε ακριβώς την αντίθετη άποψη και αρχίστε να επιχειρηματολογείτε κατά των πεποιθήσεών σας. Αυτό το εσωτερική «μάχη» μπορεί να «ξεφουσκώσει» πολλές από τις πιο ανθεκτικές προκαταλήψεις - όπως η υπερβολική αυτοπεποίθηση, και η «αγκίστρωση» - η τάση να πείθεστε από το πρώτο πράγμα που βλέπετε μπροστά σας. Μια παρόμοια τακτική θα ήταν να βάλετε τον εαυτό σας στη θέση κάποιου άλλου και να προσπαθήσετε να στεφτείτε τις απόψεις του. Αυτό θα μπορούσε να είναι ιδιαίτερα χρήσιμο όταν αντιμετωπίζετε προσωπικά προβλήματα. Κάτι σαν τον Σολομώντα, γινόμαστε πολύ σοφότεροι όταν συμβουλευόμαστε τους άλλους.
4. Φανταστείτε: «Τι θα συνέβαινε εάν...»
Ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα για τον Sternberg με το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ότι δεν έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε την εξυπνάδα μας δημιουργικά ή πρακτικά. Ένα πρόβλημα είναι η «παπαγαλία» και το γεγονός ότι πολλοί εκπαιδευτικοί εξακολουθούν να μαθαίνουν στα παιδιά την ευελιξίας που απαιτείται στην πραγματική ζωή. Ένας τρόπος για να αναπτύξετε αυτές τις δεξιότητες θα ήταν να ξανασκεφτείτε σημαντικά γεγονότα. Οι μαθητές Ιστορίας θα μπορούσαν να γράψουν ένα κείμενο «Πως θα ήταν ο κόσμος αν η Γερμανία είχε κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο» ή «Τι θα είχε συμβεί αν η Βρετανία είχε καταργήσει οριστικά τη μοναρχία τον 17ο αιώνα». Αν η ιστορία δεν είναι το ατού σας, γράψτε μια ιστορία του τύπου «Η μέρα που εξαφανίστηκε η γυναίκα μου». Τα μικρά παιδιά «ακονίζουν» αυτό που λέγεται «αντίστροφη σκέψη» όταν παίζουν με ρόλους, όταν προσποιούνται ότι είναι άλλοι, κάτι που τους βοηθά να μάθουν τα πάντα, από τους νόμους της φυσικής μέχρι τις κοινωνικές δεξιότητες. Οι ενήλικες δεν έχουν την τάση εφαρμόζουν αυτή την τακτική σκόπιμα - αλλά θα διαπιστώσετε ότι βοηθά στη διεύρυνση τους ορίζοντες του μυαλού σας, όταν έχετε να αντιμετωπίσετε το απροσδόκητο.
5. Μην υποτιμάτε τα checklist
Όπως αποδεικνύει το ατύχημα του Benjamin Franklin, η απόσπαση της προσοχής και η αφηρημάδα μπορεί να είναι η αχίλλειος πτέρνα για πολλούς από εμάς. Παλεύοντας με πολύπλοκες καταστάσεις, είναι εύκολο να ξεχάσουμε τα βασικά - το οποίο είναι και ο λόγος που ο Gawande λατρεύει και υποστηρίζει τα checklists ως τακτική υπενθύμισης. Στο νοσοκομείο Johns Hopkins, για παράδειγμα, μια λίστα με πέντε κουκκίδες υπενθυμίζει στους γιατρούς τους βασικούς κανόνες υγιεινής. Το αποτέλεσμα; Μειώθηκαν τα ποσοστά μόλυνσης από 11% σε 0%.
Εξασκηθείτε σε αυτά τα βήματα, και ίσως ανακαλύψετε ταλέντα που δεν είχατε φανταστεί.
Σκεφτείτε το παράδειγμα του Sternberg. Σαν παιδί στο δημοτικό, κόπηκε σε ένα τεστ IQ. «Όλοι οι καθηγητές μου νόμιζαν ότι ήμουν ηλίθιος - και εγώ ο ίδιος νόμιζα ότι ήμουν ηλίθιος».
Αργότερα όμως βρήκε έναν μέντορα ο οποίος τον υποστήριξε και σήμερα είναι καθηγητής στο Cornell.
«Η εξυπνάδα δεν είναι ένα σκορ σε τεστ IQ - είναι η ικανότητα να καταλάβετε τι θέλετε στη ζωή σας και να βρίσκεται τρόπους για να το επιτύχετε», λέει ο ίδιος - ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να «ανακαλύψετε» κάποιες «σκληρές αλήθειες».