Διαβάζοντας το άρθρο του κ. καθηγητή Παναγιώτη Νικολόπουλου για το συμφέρον του παιδιού περίμενα να μνημονεύσει το τι ισχύει στο νόμο και στη συνέχεια να εκθέσει τις απολύτως σεβαστές προσωπικές γνώμες του. Ας δούμε τι ισχύει :
Από το 1989 και το 1992 στην Ελλάδα, ο νομικός κανόνας είναι η κοινή ανατροφή του παιδιού και από τους δύο γονείς του είτε αυτοί είναι παντρεμένοι είτε όχι, είτε ζουν μαζί είτε όχι.
Το 2013, η επιτροπή του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού ως αρμόδιο όργανο για τη τήρηση της διεθνούς σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού χρειάστηκε να δώσει τον ορισμό της έννοιας συμφέρον του παιδιού: η ανατροφή του από τους δύο γονείς. Κανένας γονιός δεν μπορεί ν’ απομακρυνθεί από την ανατροφή του παιδιού χωρίς τη θέληση του ίδιου του γονιού. Αντίστοιχα εγχειρίδια έχουν εκδώσει το Συμβούλιο της Ευρώπης και η Ε.Ε.
Το 2015 νέες επιστημονικές ανακαλύψεις οδήγησαν την Επιτροπή Ισότητας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης (όρα αιτιολογική έκθεση με αναφορά σε επιστημονικές έρευνες) στο ψήφισμα Res. 2079 2015. Κοινές γονικές ευθύνες, ισότητα των γονέων, κοινωνικοί μηχανισμοί προστασίας, εναλλασσόμενη κατοικία, φιλική δικαιοσύνη είναι μερικές από τις καλές πρακτικές που τα κράτη οφείλουν να εξασφαλίσουν στους πολίτες.
Από τις αρχές του 2000 παγκόσμια μιλάμε για shared parenting – κοινή ανατροφή και για parental responsibilities– γονικές ευθύνες που είναι κοινές και αδιάσπαστες. Ο νέος αυτός όρος έχει αντικαταστήσει τον ξεπερασμένο όρο επιμέλεια.
Συνεπιμέλεια σημαίνει κοινή γονική μέριμνα/επιμέλεια και φροντίδα - “share the care”. Και share δε σημαίνει διαμοιράζω αλλά ασκώ από κοινού.
Είναι σαφές ότι έχουμε ένα νέο μοντέλο οικογενειακής ζωής που λειτουργεί και εφαρμόζεται όχι πλέον σε χώρες αλλά σε ηπείρους : Γαλλία, Βέλγιο, Δανία, Σουηδία κλπ Βόρειες χώρες, γερμανόφωνες χώρες, Καταλονία, Αγγλία, Αυστραλία, Βραζιλία, Μεξικό περισσότερες από 19 πολιτείες στις ΗΠΑ, χώρες της πρώην ανατολικής Ευρώπης και πιθανώς και αλλού. Γνωρίζουμε από επιστημονικές έρευνες ότι αυτό το νέο μοντέλο λειτουργεί ευεργετικά για τα παιδιά και τους γονείς αφού τα παιδιά μεγαλώνουν σχεδόν όπως τα παιδιά με τους δύο γονείς στο σπίτι ενώ λειτουργεί και με σύγκρουση των γονέων την οποία μάλιστα κατευνάζει.
Το 2020, ο Συνήγορος του Πολίτη η δημόσια αρχή που μεταξύ άλλων είναι αρμόδια για την εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης Δικαιωμάτων του Παιδιού, με επιστολή που απεύθυνε στην νομοπαρασκευαστική επιτροπή του οικογενειακού δικαίου αναφέρει την αλλαγή παραδείγματος (paradigm) και κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια.
Υπέρ της συνεπιμέλειας στην Ελλάδα είναι η Εκκλησία της Ελλάδος, ο συνήγορος του πολίτη, ακαδημαϊκοί όλων των τομέων του πανεπιστημίου (και ορισμένοι της νομικής), επιστημονικές ενώσεις κοινωνικών λειτουργών, κοινωνιολόγων, ψυχολόγων. Κατά είναι το δικαστικό σύστημα και η Εταιρεία Οικογενειακού Δικαίου η οποία συστάθηκε από τη Μιλένα Αποστολάκη. Πρόεδρος της ΕΟΔ είναι ο σημερινός προέδρος της νπ επιτροπής. Β Αντιπρόεδρος της ΕΟΔ είναι ο κ. καθηγητής.
Ο ιστορικός νομοθέτης του 1983 ονειρεύτηκε, στη θέση της πατρικής εξουσίας και της γυναίκας που «διοικούσε τα του οίκου», τη κοινή γονική μέριμνα επιμέλεια και φροντίδα τόσο μέσα στο γάμο όσο και στο διαζύγιο. Αν διαφωνούσαν οι γονείς, τότε το δικαστήριο θα ρύθμιζε την άσκηση της γονικής μέριμνας (1512 και1513 ΑΚ).
Ο δικαστής ήταν ανήμπορος να επιτελέσει αυτό το έργο χωρίς δικαστικές κοινωνικές υπηρεσίες και χωρίς ειδικές γνώσεις. Άλλωστε ήταν έργο ξένο σε μια νομική παράδοση δύο χιλιετιών. Έτσι επέλεξε την απόδραση από το πρόβλημα.
Από το 1983 μέχρι σήμερα το δικαστήριο πάντα αφαιρεί την επιμέλεια από ένα γονέα, συνήθως τον πατέρα. Ο έχων την επιμέλεια γονέας παίρνει τις αποφάσεις και μεγαλώνει μόνος του το παιδί ενώ ο άλλος μετατρέπεται σε επισκέπτη στη ζωή του, δύο Σάββατα βράδυ το μήνα. Ο δικαστής δεν χρειάζεται να ξανασχοληθεί με το πρόβλημα ενώ μεταθέτει την ευθύνη λέγοντας ότι φταίνε οι γονείς που χώρισαν.
Για να δικαιολογήσει το νομολογιακό έθιμο η νομολογία έπλασε το δόγμα της βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας στην ανατροφή του παιδιού που συνοδεύεται από τις θεωρίες της σύγκρουσης των γονέων, της προσκόλλησης του παιδιού, της προσαρμογής του παιδιού και τελικά της γνώμης του παιδιού. Και ενόψει αυτών η αφαίρεση της επιμέλειας είναι δήθεν προς το συμφέρον του παιδιού.
Βέβαια όλ’ αυτά είναι προσχηματικά γιατί ούτε νομικά ούτε επιστημονικά υπάρχει υπεροχή κανενός γονιού. Τη σύγκρουση, προσκόλληση και προσαρμογή του παιδιού τη προκαλεί το ίδιο το δικαστήριο με μια απόφαση προσωρινής διαταγής, κυριολεκτικά στο πόδι, με την οποία ξεριζώνεται ένας γονέας που ήταν μέχρι τότε στη ζωή του παιδιού.
Τη κατά συστήματος, στερεότυπη αφαίρεση της επιμέλειας επέβαλε το νομολογιακό έθιμο, δεν τη προβλέπει ο νόμος.
Η αφαίρεση της επιμέλειας είναι ψυχική κακοποίηση παιδιού και γονιού με την έννοια που δίνει στον ιατρικό όρο η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας και αυτό το γνωρίζει ο νομικός κόσμος. Για να δικαιολογήσει τη καλή εικόνα που θέλει να έχει για τον εαυτό του ο νομικός κόσμος έχει προχωρήσει σε μια ψυχολογιοποίηση και μάλιστα μαζική ψυχολογιοποίηση. Υποστηρίζει με κάθε μέσο το δόγμα ενώ όσοι το αμφισβητούν είναι αντίπαλοι, ανήθικοι, κακοί, ιδιοτελείς.
Τελικά, αντί το Δικαστήριο να προστατεύσει το παιδί, προστατεύει τον Αστικό Κώδικα!
Το Δικαστήριο, αντί να τιμωρήσει τους γονείς γιατί χώρισαν, όπως έκανε παλαιότερα, τους τιμωρεί γιατί περιμένουν από αυτό κάτι που δεν θέλει να κάνει : να τους πει πώς θα μεγαλώσουν το παιδί τους. Και εδώ έχει δίκιο, γιατί μόνοι οι γονείς ξέρουν πως θα μεγαλώσουν το παιδί τους. Γι’ αυτό χρειάζεται η συνεπιμέλεια γιατί ενθαρρύνεται η συζήτηση, η συναίνεση και η διαμεσολάβηση και αποθαρρύνεται η προσφυγή στο Δικαστήριο.
Η συνεπιμέλεια (δηλαδή ο ίσος χρόνος και φροντίδα και από τους δύο γονείς) διευκολύνει τις συμφωνίες των γονέων γιατί δεν θα υπάρχει νικητής και ηττημένος διάδικος στο δικαστήριο.
Ενόψει των ανωτέρω, ας αντικρούσουμε τις υπεραπλουστεύσεις του κ. καθηγητή: Μιλάμε πάντα για τους γονείς που δεν συμφωνούν, δεν τίθεται θέμα για τους άλλους. Σε μια χώρα που αντιστοιχεί 1,3 παιδιά ανά γονιό, ο πατέρας θέλει ν’ ανατρέφει το παιδί του. Επαφή ας διατηρεί ο νονός και ο θείος. Αποδεδειγμένο επιστημονικά είναι ότι η αποκλειστική επιμέλεια κακοποιεί παιδιά και γονείς και ότι τα παιδιά της αποκλειστικής επιμέλειας είναι αυτό που λέγαμε παλαιότερα «παιδιά των διαζυγίων» ενώ τα παιδιά της συνεπιμέλειας μεγαλώνουν σχεδόν όπως και τα παιδιά εντός γάμου. Τα παιδιά χρειάζονται σταθερό ψυχολογικό περιβάλλον δηλαδή μη χάσουν κανένα από τους γονείς τους. Δεν χρειάζονται σταθερά κάδρα και καναπέδες. Η παιδαγωγική συμπεριφορά θα είναι κοινή στη συνεπιμέλεια γιατί συνοδεύεται από την εκπόνηση parenting plans – σχεδίων ανατροφής παιδιού. Από πριν θα συμφωνήσουν οι γονείς πως θα μεγαλώσει το παιδί και ο ένας θα ελέγχει τον άλλο και τους δύο οι κοινωνικοί μηχανισμοί προστασίας. Και τέλος, η φιλική δικαιοσύνη με την εκ βάθρων αλλαγή της δικονομίας και τη θέσπιση οικογενειακών δικαστηρίων προϋποθέτει την αλλαγή παραδείγματος με το τεκμήριο της κοινής ανατροφής παιδιών, τον ίσο χρόνο με κάθε γονέα, τη χρήση parenting plans, τη σύσταση ψυχοκοινωνικών δικαστικών υπηρεσιών, πράγματα τα οποία θα γίνουν προκειμένου να εφαρμοστεί το πιο πάνω ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Αντίθετα, το οικογενειακό δικαστήριο χωρίς τις πιο άνω δομικές αλλαγές θα κάνει ακόμα πιο αυταρχικό και «κεκλεισμένων των θυρών» το δικαστικό μας σύστημα.
Το πόρισμα της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής προσχηματικά προβλέπει τη κοινή επιμέλεια αλλά επιτρέπει στο δικαστήριο να την αφαιρεί σχετικά εύκολα. Αλλάζοντας την ορολογία, ο γονέας με αποκλειστική επιμέλεια γίνεται από την επιτροπή «γονέας με τον οποίο το παιδί θα διαμένει», δηλαδή πρωτεύοντας γονέας που θ’ αποφασίζει για τα πάντα, όσα αποφασίζει σήμερα ο γονέας με επιμέλεια, εκτός από την εκπαίδευση που επίσης προσχηματικά ανατίθεται και στους δύο από κοινού μόνο όμως για τις μη καθημερινές αποφάσεις. Το σημερινό μοντέλο επικοινωνίας διατηρείται. Τη κατοικία του παιδιού θα συνεχίζει να καθορίζει ο πρωτεύων γονέας. Μόνο η μεταβολή της κατοικίας αφότου καθοριστεί, ελέγχεται. Διατηρούνται σημαντικές εξαιρέσεις για τα παιδιά εκτός γάμου ενώ κανένας μηχανισμός κοινωνικής προστασίας δεν προβλέπεται.
Οι προτάσεις που κατατέθηκαν από μέλη της νπ επιτροπής προβλέπουν: Κοινή γονική μέριμνα επιμέλεια και φροντίδα. Το δικαστήριο μπορεί να την αφαιρέσει για ορισμένους λόγους κυρίως λόγω κακής άσκησης, Κατοικία του παιδιού η τελευταία κοινή κατοικία των γονέων του και αλλάζει με συμφωνία των γονέων ή από το δικαστήριο. Καταργούνται όλες οι εξαιρέσεις για τα αναγνωρισμένα με οποιοδήποτε τρόπο παιδιά που γεννήθηκαν εκτός γάμου. Υποχρεωτική χρήση parenting plan κατά τη πρώτη συνεδρία διαμεσολάβησης. Κοινωνικοί μηχανισμοί προστασίας.
Με την υποχρεωτική κοινή ανατροφή με ίσο χρόνο και φροντίδα του παιδιού και από τους δύο γονείς είτε είναι παντρεμένοι είτε όχι, είτε ζουν μαζί είτε όχι, εξασφαλίζεται το συμφέρον του παιδιού και προστατεύονται τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Το μέλλον των παιδιών των Ελλήνων ποτέ δεν ήταν στα χέρια της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, πάντα ήταν στα χέρια της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης.
Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, δικηγόρος,
Μέλος ΔΣ International Counsel on Shared Parenting