Ξαναμαθαίνοντας τον Σπύρο Παπαλουκά

Η μοναδική του ατομική έκθεση υπήρξε στη Θεσσαλονίκη το 1924 με τα έργα που είχε φιλοτεχνήσει στο ΄Αγιον Όρος. Ο Σπύρος Παπαλουκάς (1892 - 1957), μπορεί σε όλη του τη ζωή πάλεψε ασταμάτητα να ανακαλύψει τα μυστικά της δημιουργίας, ποτέ, όμως, δεν επεδίωξε την προσωπική του προβολή. Την «αδικία» για έναν καλλιτέχνη ο οποίος συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικών δημιουργών των αρχών του 20ού αιώνα που συνέβαλαν στην αναμόρφωση και στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής ζωγραφικής, έχει κατά καιρούς «διορθώσει» το Ιδρυμα Β &Μ Θεοχαράκη οργανώνοντας και παρουσιάζοντας αναρίθμητές εκθέσεις του έργου του καλλιτέχνη, μεταξύ άλλων, κι ως ένας φόρος τιμής στον δάσκαλο του ιδρυτή του, Βασίλη Θεοχαράκη.  

Κι είναι η νέα έκθεση που με τίτλο «Σπύρος Παπαλουκάς: Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής. Γνωστά και άγνωστα έργα», έρχεται να φωτίσει υπό διαφορετικό πρίσμα το έργο ενός καλλιτέχνη που προβληματίστηκε όσο λίγοι στην κατανόηση του μοντέρνου μέσα από τα δεδομένα της δικής μας παράδοσης και αντίστοιχα τη χρήση στοιχείων της παράδοσης κατά την ερμηνεία της μοντέρνας τέχνης. Γι′ αυτή την νέα οπτική πάνω σε ένα έργο που αποδεικνύεται μια ανεξάντλητη παρακαταθήκη μίλησε στην HuffPost η επιμελήτρια της έκθεσης, Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα. 

- Το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β & Μ. Θεοχαράκη έχει οργανώσει και παρουσιάσει μια πληθώρα εκθέσεων, ατομικών και ομαδικών, για το έργο του Σπύρου Παπαλουκά. Τι είναι αυτό που έρχεται να προσθέσει αυτή η νέα έκθεση;

Πιστεύω πως η επανέκθεση έργων του Παπαλουκά βοηθά στην καλύτερη γνωριμία της πορείας του έργου του αλλά και της εποχής που δημιουργήθηκε. Η αφήγηση της έκθεσης ακολουθεί την ανέλιξη της ζωγραφικής του  από τα χρόνια της μαθητείας του στο Σχολείο Καλών Τεχνών της Αθήνας και της Ακαδημίας Ζυλιάν στο Παρίσι, όπου έρχεται σε επαφή με τα κινήματα του Μοντερνισμού, τα οποία όμως αφομοιώνει με αργούς ρυθμούς και επεξεργάζεται μέσα από τις αισθητικές αξίες της βυζαντινής τέχνης την οποία ανακαλύπτει σε όλο το μεγαλείο της στο Άγιον Όρος. Είναι η περίοδος του γενικότερου αιτήματος της «ελληνικότητας». 

- Πόσο έντονες είναι οι επιρροές του Φώτη Κόντογλου και του Στρατή Δούκα στο έργο του Παπαλουκά;

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Παπαλουκά είναι η αμφίδρομη σχέση του με τον Μοντερνισμό και τη βυζαντινή τέχνη που αποδίδει πρωτότυπα έργα, όπως η εικονογράφηση της Ευαγγελίστριας της Άμφισσας και όχι μόνο στα θρησκευτικά αλλά και στα κοσμικά έργα (περίοδος της Λέσβου). Αντίθετα με τον Κόντογλου, παρά την αρχική φιλία τους, χώρισαν οι δρόμοι τους, επειδή ο τελευταίος προτίμησε τη μίμηση των βυζαντινών προτύπων και όχι την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό τους, όπως ο Παπαλουκάς. Με τον Στρατή Δούκα οι σχέσεις τους υπήρξαν στενές και όσα κατέγραψε αποτελούν πολύτιμες πληροφορίες για τον ζωγράφο. 

- Πώς επιτυγχάνεται η πρόκληση για τον θεατή της έκθεσης, να έχει την αίσθηση πως βρίσκεται στο εργαστήριο του ζωγράφου και να παρακολουθεί τις διαδοχικές φάσεις της δημιουργίας ενός πίνακα, ενώ συγχρόνως διαπιστώνει τις μεταλλάξεις του τεχνοτροπικού του ύφους;

Το νέο στοιχείο της έκθεσης που παραπέμπει στην «ιδέα» του εργαστηρίου είναι η παράθεση διαδοχικών σπουδών που καταλήγουν στον τελικό πίνακα, γεγονός που επισημαίνει τον αγώνα του καλλιτέχνη να πετύχει πάνω στη δισδιάστατη επιφάνεια του πίνακα όχι τη φωτογραφική μίμηση της φύσης ή του ανθρώπου αλλά τα πλαστικά και χρωματικά ισοδύναμα, σύμφωνα με τα διδάγματα των Συμβολιστών. Έτσι εξηγείται και η άποψη του Παπαλουκά, πως η ζωγραφική πρέπει να συγκινεί με τα υλικά της μέσα. 

- Αίγινα, Λέσβος, Σαλαμίνα, Παρνασσός, Πάρος, Ύδρα, μέρη που έμεινε και ζωγράφισε. Πως εντάσσονται και ενσωματώνονται σε μια έκθεση με την παραπάνω «λογική»;

Ο Παπαλουκάς δε σταμάτησε ποτέ την αναζήτηση και άλλων λύσεων στην τέχνη και σύντομα πειραματίστηκε με αφαιρετικές προτάσεις στα τοπία της Πάρου και με επιστημονικούς πειραματισμούς με τις αρμονικές χαράξεις και τη στιγμογραφική απόδοση του χρώματος. Η παράθεση σχολίων του ίδιου του καλλιτέχνη, εκτός από τα έργα του, αποτελεί και καταγραφή της θεωρητικής του σκέψης.

- Τι είναι αυτό που (ξανα)μαθαίνουμε για τον Σπύρο Παπαλουκά φεύγοντας από την νέα έκθεση του Ιδρύματος Β&Μ Θεοχαράκη;

- Στόχος της έκθεσης είναι  η ανάδειξη του έργου και της προσωπικότητας ενός αληθινού και ακούραστου εργάτη  και δασκάλου  της τέχνης, που αξιοποιώντας τους αισθητικούς κανόνες της ελληνικής τέχνης σε συνδυασμό με τις διδαχές του μοντερνισμού υπήρξε μεταξύ των ανανεωτών της νεοελληνικής ζωγραφικής. Σε όλη του τη ζωή πάλεψε ασταμάτητα να ανακαλύψει τα μυστικά της δημιουργίας,  χωρίς να επιδιώξει την προσωπική του προβολή. Η μοναδική του ατομική έκθεση υπήρξε στη Θεσσαλονίκη το 1924 με τα έργα που είχε φιλοτεχνήσει στο ΄Αγιον Όρος. Η προβολή του από το ΄Ιδρυμα Θεοχαράκη αποτελεί απόδοση τιμής προς τον αγαπημένο δάσκαλο του ιδρυτή του.

Σπύρος Παπαλουκάς και Ιδρυμα Θεοχαράκη: Μια σχέση μακράς πορείας

Το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη έχει οργανώσει και παρουσιάσει τις ακόλουθες ατομικές και ομαδικές εκθέσεις για το έργο του Σπύρου Παπαλουκά: «Σπύρος Παπαλουκάς: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2007, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2008, Σισμανόγλειο Μέγαρο Κωνσταντινούπολης, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς: Συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2008, Κέντρο Πολιτισμού Δήμου Θεσσαλονίκης, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς: Αγιογραφίες, Σχέδια, Μακέτες», 2009, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Χρυσάνθη Μπαλτογιάννη, «Σπύρος Παπαλουκάς: Ζωγραφική 1915-1956. Από τη συλλογή Ιδρύματος Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη», 2010, Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, επιμέλεια: Τάκης Μαυρωτάς, «Σπύρος Παπαλουκάς. Ωδή στον Ελληνικό Μοντερνισμό», 2012, Δημοτική Πινακοθήκη Χανιών, επιμέλεια έκθεσης: Πέγκυ Κουνενάκη, «Σπύρος Παπαλουκάς. SYNOPSIS», 2016, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς, «Η νεοελληνική τοπιογραφία από το 18ο ως τον 21ο αιώνα. Όραμα, εμπειρία και ανάπλαση του χώρου», 2009, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, επιμέλεια έκθεσης: Χάρης Καμπουρίδης, «Πρόσωπα του Μοντερνισμού: Η Ζωγραφική στη Βουλγαρία, την Ελλάδα και τη Ρουμανία. 1910-1940», 2009, Εθνικό Μουσείο Τέχνης της Ρουμανίας στο Βουκουρέστι, επιμέλεια έκθεσης: Mariana Vida, Irina Genova και Τάκης Μαυρωτάς, «Συνέβη στην Αθήνα», 2009, Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα», επιμέλεια έκθεσης: Ίρις Κρητικού, «Ιστορώντας την υπέρβαση. Από την παράδοση του Βυζαντίου στη Νεώτερη εποχή», 2013, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Άνδρος, επιμέλεια έκθεσης: Νίκος Ζίας, «Σπύρος Παπαλουκάς • Βασίλης Θεοχαράκης. Αγιον Ορος», 2019, Μέγαρο Χορού Καλαμάτας, επιμέλεια έκθεσης: Τάκης Μαυρωτάς.

Info:

Σπύρος Παπαλουκάς:

Ερευνητής του αινίγματος της ζωγραφικής

Γνωστά και άγνωστα έργα

Ως 16/10/2022

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή 10:00-18:00

thf.gr