Το 2018 δεν ήταν ένα ’annus horribilis’, με την έννοια συγκεκριμένων, ιδιαίτερα καταστρεπτικών γεγονότων. Ωστόσο, ο γενικότερος απολογισμός σαφώς δεν μπορεί να είναι θετικός όσον αφορά τόσο στην κατάσταση του διεθνούς συστήματος, όσο και συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Το παρόν κείμενο, ωστόσο, δεν θα επικεντρωθεί στον απολογισμό του 2018, αλλά σε μια προσπάθεια εκτίμησης των εξελίξεων για δέκα από τις σημαντικότερες ‘εκκρεμότητες’ διεθνούς πολιτικής για το 2019.
Αν και η σειρά αναφοράς δεν καθορίζεται υποχρεωτικά με βάση την κρισιμότητα των ζητημάτων, δύσκολα μπορεί να μην ξεκινήσει κανείς από τις συνεχιζόμενες, και συχνά αλληλοεπηρεαζόμενες κρίσεις εντός ΕΕ. Η επιμήκυνση της αγωνίας του BREXIT, η κρίση στις σχέσεις ιταλικής κυβέρνησης και Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι διαμαρτυρίες των ″κίτρινων γιλέκων” στη Γαλλία και η αποδυνάμωση του προέδρου Μακρόν - ο οποίος παραμένει για πολλούς η σημαντικότερη πηγή αισιοδοξίας για την ”αναζωογόνηση” της ΕΕ-, η πορεία της Καγκελαρίου Μέρκελ προς το τέλος της πολιτικής της σταδιοδρομίας, η συνεχιζόμενη άνοδος του λαϊκισμού και ευρωσκεπτικισμού σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, που θα αποτυπωθεί ασφαλώς και στις ευρωεκλογές του Μαΐου 2919, και το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των πολιτικών ηγετών στις χώρες Βίζεγκραντ και του μεγαλύτερου μέρους της υπόλοιπης ΕΕ θα αποτελέσουν σκληρές δοκιμασίες για την ήδη χειμαζόμενη Ένωση.
Στους πονοκεφάλους για την Ευρώπη θα πρέπει να προστεθούν και οι συνεχιζόμενες αναταράξεις στις διατλαντικές σχέσεις. Οι αποφάσεις του προέδρου Τραμπ για απόσυρση από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τη Συνθήκη INF για τα πυρηνικά μεσαίου βεληνεκούς στην Ευρώπη, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη μονομέρεια και έλλειψη διαβουλεύσεων στις σχέσεις του με τους Ευρωπαίους εταίρους προκαλούν τριγμούς στο ΝΑΤΟ, ροκανίζουν τα θεμέλια της ευρωατλαντικής σχέσης και αποδυναμώνουν τη Δύση -στο βαθμό που εξακολουθεί να υφίσταται ως γεωπολιτική οντότητα με την παλαιά της μορφή- έναντι των μεγάλων ανταγωνιστών της.
Η αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας θα συνεχιστεί. Οι δύο πλευρές μοιάζουν εγκλωβισμένες στη σύγκρουση στην Ουκρανία και σε μια ανταγωνιστική σχέση στα Βαλκάνια και τη Συρία, ενώ οι εσωτερικές πολιτικές έριδες στην Ουάσιγκτον και οι λεπτές ισορροπίες στον κυβερνητικό συνασπισμό στη Γερμανία δύσκολα θα επιτρέψουν στο άμεσο μέλλον μια σοβαρή προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της στρατηγικής σχέσης ανάμεσα στη Δύση και τη Ρωσία.
Δεν θα λείψουν οι κλυδωνισμοί στα Βαλκάνια, τόσο λόγω του ανταγωνισμού Δύσης και Ρωσίας, όσο και λόγω των διαφόρων τοπικών εστιών έντασης, κυρίως στο Κόσοβο. Εάν επικυρωθεί η Συμφωνία των Πρεσπών, η πΔΓΜ θα κάνει ένα σημαντικό βήμα προς τη σταθεροποίηση, αλλά ο αλβανικός μεγαλοϊδεατισμός του κ. Ράμα και η σκλήρυνση της στάσης της κοσοβαρικής ηγεσίας, σε συνδυασμό με την μάλλον επιπόλαιη στάση των ΗΠΑ, αλλά και την – βραχυπρόθεσμη, τουλάχιστον - έλλειψη ευρωπαϊκής προοπτικής για τα Δυτικά Βαλκάνια θα συνεχίσουν να δοκιμάζουν τη σταθερότητα της περιοχής.
Η γειτονική χώρα θα συνεχίζει να συγκεντρώνει τα φώτα της δημοσιότητας, αν και όχι υποχρεωτικά με θετικό τρόπο. Άλλοτε για τον αυταρχικό τρόπο διακυβέρνησης του προέδρου Ερντογάν και την ορατή επιβράδυνση της οικονομίας της και άλλοτε για την προσέγγιση με τη Ρωσία και τις οβιδιακές μεταμορφώσεις στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, τη δύσκολη σχέση με την ΕΕ, το ρόλο της στη Συρία, τις φιλοδοξίες για ηγεμονικό ρόλο στη Μέση Ανατολή και τον μουσουλμανικό κόσμο γενικότερα, τις δύσκολες σχέσεις με το Ισραήλ, τις προσπάθειες διαχείρισης του κουρδικού ζητήματος ή τις διεκδικήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο, το όνομα ”Τουρκία” θα συζητηθεί εκτενώς και το 2019.
Η βάρβαρη σύγκρουση στη Συρία εισέρχεται στον ένατο χρόνο της, αλλά η απίστευτη δοκιμασία του συριακού λαού δεν έχει φθάσει ακόμη στο τέλος της. Ίσως το 2019 να επιτευχθεί μια συμφωνία για το μέλλον της Συρίας, καθώς το ISIS έχει ουσιαστικά ηττηθεί, το καθεστώς Ασαντ ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και η Ρωσία είναι ο κυρίαρχος του παιγνιδιού, ιδιαίτερα μετά την απόφαση Τραμπ για απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων. Τα εμπόδια για πλήρη ειρήνευση παραμένουν, όμως, σημαντικά, όπως και οι ανησυχίες για την τύχη των Κούρδων, των μόνων που πολέμησαν με συνέπεια και αποφασιστικότητα κατά των φανατικών του ISIS, για να εγκαταλειφθούν για μια ακόμη φορά από τους συμμάχους τους.
Στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, ο ανταγωνισμός Σαουδικής Αραβίας-Ιράν, με επίκεντρο την Υεμένη, όπου λαμβάνει χώρα μια τεράστιας έκτασης ανθρωπιστική καταστροφή, θα παραμείνει κεντρικό στοιχείο του γεωπολιτικού παζλ της περιοχής. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η αμερικανική προσπάθεια άσκησης πίεσης και απομόνωσης του Ιράν -με τελικό στόχο την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος- είτε με άμεσες ενέργειες, είτε διαμέσου του άξονα Ισραήλ-Σ. Αραβίας. Τα σημεία έντασης περιλαμβάνουν και τη σχέση του Κατάρ με τις άλλες πετρομοναρχίες του Κόλπου, καθώς και η συνεχιζόμενη έλλειψη προοπτικής επίλυσης του Παλαιστινιακού ζητήματος.
Το συνεχώς αυξανόμενο ειδικό βάρος της Κίνας στην παγκόσμια σκηνή και η διευρυνόμενη οικονομική και πολιτική παρουσία της σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανίων και της Μεσογείου) καθιστούν τη χώρα αυτή έναν από τους σημαντικότερους παγκόσμιους δρώντες. Η απειλή εμπορικού πολέμου με τις ΗΠΑ, αλλά και η ευρύτερη σχέση Ουάσιγκτον-Πεκίνου θα συνεχίσει να μας απασχολεί και το 2019.
Η ένταση γύρω από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο αναμένεται να αυξηθεί έτι περαιτέρω σε περίπτωση νέων, σημαντικών ανακαλύψεων. Η ενεργός εμπλοκή μεγάλων εταιριών όπως η αμερικανική Exxon Mobil και η γαλλική Total περιορίζει τα περιθώρια κινήσεων της Τουρκίας όσον αφορά στα συγκεκριμένα ‘οικόπεδα’. Θα υπάρξουν, όμως, δυστυχώς αρκετές ευκαιρίες για την Άγκυρα να επιχειρήσει να καταγράψει εμπράκτως την έντονη ενόχλησή της για το ενδεχόμενο μη-συμμετοχής της, άμεσα ή έμμεσα, στην εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο.
Θα συνεχιστούν, βεβαίως, και σε πολλές περιπτώσεις θα ενταθούν γεωπολιτικοί και γεωοικονομικοί ανταγωνισμοί –τα «νέα μεγάλα παιγνίδια» [«new Great Games»] - με αντικείμενο τις σπάνιες γαίες, τις τεχνολογίες σχετικές με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και ιδιαίτερα τις συσκευές συσσώρευσης/αποθήκευσης ενέργειας, τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και προσπάθειες διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής.
Λόγω υψηλής ρευστότητας, η πρόβλεψη των εξελίξεων καθίσταται ακόμη δυσκολότερη, ενώ θα πρέπει να θεωρείται ως βέβαιη και η εμφάνιση νέων εστιών έντασης. Προβληματισμό προκαλεί και η αμφισβήτηση και αναπόφευκτη φθορά του υφιστάμενου διεθνούς πολιτικού και οικονομικού συστήματος, ενώ εκφράζονται σοβαρές ανησυχίες για την ικανότητα της Διοίκησης Τραμπ να διαχειριστεί μεγάλες διεθνείς κρίσεις -οι οποίες συχνά προκαλούνται από τους χειρισμούς του Αμερικανού προέδρου-, ειδικά μετά την αποχώρηση των «ενηλίκων» (Μάτις, Κέλι, Τίλερσον, κλπ.) Με λίγα λόγια, όλα δείχνουν ότι το 2019 δεν θα μας επιτρέψει να βαρεθούμε ούτε στιγμή.