Κάθε πολιτική κοινωνικής ένταξης των Ρομά στην ελληνική κοινωνία που εφαρμόστηκε τα τελευταία 20 χρόνια απέτυχε χωρίς να υπάρχει διαφορετική προοπτική στο πλαίσιο και της νέας εθνικής στρατηγικής για την περίοδο έως το 2030.
Εκπορευόμενη από μια κλασικού τύπου προσέγγιση ενσωμάτωσης του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου η κοινωνική ένταξη των Ρομά βασίστηκε σε αποσπασματικά προγράμματα και επιδοματικές πολιτικές. Δεν αντιμετωπίστηκαν όμως τα δομικά προβλήματα που αναιρούν εν τοις πράγμασι την αποτελεσματικότητα των όποιων παρεμβάσεων.
Για παράδειγμα, ενώ ορθά προωθείται μια πολιτική καθολικής πρόσβασης τους στην βασική εκπαίδευση, συντηρούνται ή επιτείνονται συνθήκες που περιορίζουν και εν τέλει αναιρούν την αποτελεσματικότητα του στόχου. Γιατί πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτός όταν το 80% του πληθυσμού Ρομά ζει σε συνθήκες φτώχειας ή όταν το 30% των παιδιών έχουν πάει για ύπνο νηστικά τουλάχιστον μια φορά το μήνα[1];
Μπορούμε να συζητάμε για την συμβολή της βιωματικής εκπαίδευσης και των ενισχυτικών μαθημάτων στον εγγραματισμό, αλλά αυτά δεν αρκούν όταν το παιδί ζει σ’ ένα σπίτι χωρίς ρεύμα και νερό.
Πώς να είναι αποτελεσματική μια πολιτική στήριξης των γυναικών Ρομά όταν αποδεχόμαστε ως εθιμικό δεδομένο και όχι ως παιδική κακοποίηση τον γάμο κοριτσιών στα 13 τους χρόνια και την πληρωμή αποζημίωσης στον άντρα τους όταν οι εκπρόσωποι της κοινότητας αποφανθούν ότι έφταιγαν αυτές που ο άντρας τους τις εγκατέλειψε;
Πώς μπορεί να γίνει πράξη η πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες υγείας όταν χωλαίνει η πρωτοβάθμια υγείας του γενικού πληθυσμού και σε πολλές περιοχές καταυλισμών δεν υπάρχουν παιδίατροι ακόμα και για την χορήγηση βεβαιώσεων που είναι προαπαιτούμενες για την σχολική φοίτηση;
Η επιδοματική πολιτική αποτέλεσε μέσο διαιώνισης των πελατειακών σχέσεων και της ψηφοθηρίας κομμάτων της Αριστεράς που εμφανίζονται ως προοδευτικά και κοινωνικά ευαίσθητα. Η εδραίωση δικαιωματιστικών συμπεριφορών οδηγούσαν, μέσω των νομικών κενών και την ανυπαρξία στελεχωμένων τοπικών κοινωνικών υπηρεσιών με ελεγκτική δυνατότητα, σε συστηματική εξαπάτηση των κρατικών υπηρεσιών. Ενδεικτικά παραδείγματα τα επιδόματα γέννησης παιδιών εκτός μαιευτηρίων που λαμβάνονταν με απλή δήλωση των γονιών ή οι βεβαιώσεις σχολικής φοίτησης που δινόταν με εκβιασμό εκπαιδευτικών για να μην χαθούν τα οικογενειακά επιδόματα ενώ οι οικογένειες βρίσκονταν ακόμα και εκτός Ελλάδας.
Οι συνθήκες γκετοποίησης, κοινωνικού αποκλεισμού και διάλυσης των ελεγκτικών υπηρεσιών του Κράτους που ενισχύθηκαν την περίοδο της οικονομικής κρίσης, αύξησαν την παραβατική συμπεριφορά των Ρομά, σύμφωνα και με τα επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας.
Η ελληνική Πολιτεία οφείλει να εφαρμόσει την ισότιμη εφαρμογή του Νόμου απέναντι στη παραβατικότητα και το έγκλημα ασχέτως κοινωνικής ομάδας, προσδιορισμού φύλου, εθνοτικής προέλευσης και κοινωνικής τάξης. Μόνο έτσι μπορούμε να μιλάμε για ευνομούμενη πολιτεία και να αποτρέψουμε φαινόμενα αντιδικίας μεταξύ πληθυσμιακών ομάδων, τυφλής βίας και γενικευμένης ανομίας.
Η κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά προϋποθέτει παρέμβαση της Πολιτείας (Κράτους και Τοπικής Αυτοδιοίκησης) μέσα στους οικισμούς διαχωρίζοντας αυτούς που θέλουν να ενσωματωθούν από τους παραβατικούς.
Για τους πρώτους θα πρέπει να δημιουργηθούν οικισμοί με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και βασικές υποδομές και να εφαρμοστούν υποχρεωτικά και ισότιμα ολοκληρωμένα προγράμματα για την εκπαίδευση, την υγεία, την απασχόληση.
Οι Ρομά θα μπορούσαν στο πλαίσιο της τεχνικής εκπαίδευσης να συμβάλουν σημαντικά στον τομέα της πράσινης και κυκλικής οικονομίας στο βαθμό που για χρόνια ανακυκλώνουν, έχουν βασικές χειρωνακτικές δεξιότητες στην επιδιόρθωση και επαναχρησιμοποίηση συσκευών ή στην αγροτική παραγωγή και στην διαχείριση των βιο-αποβλήτων. Όπως επίσης και στον πολιτιστικό τομέα λόγω της μεγάλης τους παράδοσης στην ελληνική μουσική, στο χορό και στο τραγούδι.
Οι δε ποινικοί θα πρέπει να αντιμετωπιστούν κατασταλτικά εξαρθρώνοντας εκείνα τα δίκτυα που τους συντηρούν μέσω της εγκληματικής οικονομίας: παραγωγή και διακίνηση ναρκωτικών, όπλων, σωματεμπορίας, εκβιασμών κοκ.
Η δε αστυνομία θα πρέπει να υποστηριχθεί στην εφαρμογή του Νόμου με συστηματική εκπαίδευση και κατάλληλο εξοπλισμό επιβραβεύοντας την συμβολή των αστυνομικών στην κοινωνική προστασία και στην αντιμετώπιση του εγκλήματος, αποτάσσοντας από τους κόλπους της τα ακραία και παραβατικά στοιχεία.
Η αποτελεσματική πολιτική ενσωμάτωσης θα έχει πολιτικό κόστος και προϋποθέτει διακομματική συνεννόηση και πολιτική βούληση. Κάθε ολιγωρία όμως θα οδηγήσει σε περεταίρω γκετοποίηση και γενίκευση της παραβατικότητας, εγκυμονώντας συνθήκες εμφυλιοπολεμικές. Συνθήκες στις οποίες προσβλέπουν ακραίες πολιτικές ομάδες που όπως το 2008 βάφτιζαν επανάσταση την μηδενιστική βία, ενώ στην πραγματικότητα υπονομεύουν την σταθερότητα και την ενότητα της χώρας την στιγμή μάλιστα που έχει ν αντιμετωπίσει εξωτερικές και υπέρτερες απειλές.