Aδημοσίευτα ζωγραφικά έργα του πολυσχιδούς Γιάννη Μετζικώφ «φιλοτεχνούν» την έκθεση «Το βλέμμα» που ... μας κοιτάζει μέσα από τους τοίχους δυο αιθουσών της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης. Πορτρέτα πραγματικών ή φανταστικών ανθρώπων, χορευτές και θεατρίνοι, οράματα και όνειρα που αποτελούν το δημιουργικό, ζωγραφικό και ενορατικό απόσταγμα του ζωγράφου, σκηνογράφου κι ενδυματολόγου παρελαύνουν σε μια έκρηξη χρωμάτων της έκθεσης που λόγω μεγάλης προσέλευσης κοινού παρατάθηκε ως την Τετάρτη 22 Ιανουαρίου 2025.
Στους χώρους που φιλοξενούν την έκθεση τον συναντήσαμε για να μας ξεναγήσει και να μας εξηγήσει με τη χαρά ενός μικρού παιδιού την προσωπική του αλληλουχία συναισθημάτων, τις μνήμες και σκέψεις που γέννησαν αυτή τη δουλειά η οποία συνοδεύεται από έναν καλαίσθητο βιβλίο με ομώνυμο τίτλο σε παραγωγή της Μικρής Αρκτου.
- Πόσα έργα και ποιας περιόδου παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή;
Παρουσιάζονται 140 έργα. Δημιουργήθηκαν την τελευταία τριετία – τετραετία. Εκμεταλλεύτηκα τον κόβιντ. Ημουν κλεισμένος διαρκώς. Αλλα απεικονίζουν πρόσωπα υπαρκτά, κι άλλα υπαρκτά μόνο στη σκέψη μου. Δηλαδή όλα είναι υπαρκτά κατά μια έννοια. Πιστεύω πάρα πολύ σ’ αυτό που λέμε ανθρώπινο βλέμμα. Ολοι είμαστε θύματά του. Τα βλέμματα είναι οι καταδότες μας. Δεν μπορούμε να κρύψουμε τίποτα. Με τις λέξεις μπορούμε να κρύψουμε πολλά. Με τα βλέμματα δύσκολα γιατί αναβλύζουν από μέσα μας.
- Πως ξεκίνησε η δημιουργία αυτών των έργων;
Ξεκίνησα να τα φτιάχνω γιατί βρήκα κάτι παλιές φωτογραφίες «στοργής». Ηταν η μητέρα, ο πατέρας, κάποιες θείες. Δεν μπορούσα να καταλάβω αυτά τα βλέμματα που απευθύνονται τώρα – πιθανώς στο σύμπαν – αλλά τότε ήταν βλέμματα λατρείας. Καθώς έσκυβαν από πάνω, μετρούσαν με το βλέμμα τους τα ψυχολογικά μου, τον πυρετό μου, τις αναπνοές μου. Τα βλέμματα είναι μεγάλη ιστορία και στον έρωτα φυσικά όπως και στον ανταγωνισμό, στις καλές και κακές πλευρές της ανθρώπινης έκφρασης. Είναι πολύ πιο σημαντική αυτή η άηχη γλώσσα από τη γλώσσα που διδασκόμαστε. Χαρακτηρίζεται από τον αυθορμητισμό. Αυτό που θέλει να στο πει στο λέει εκείνη τη στιγμή κιόλας. Μερικές φορές δεν το προλαβαίνεις. Και κάτι άλλο: Αυτή τη γλώσσα τη μιλούν οι άνθρωποι ανεξαρτήτως τόπου, ηλικίας και θρησκείας. Είναι το τύπωμα της ψυχής στην όψη του ανθρώπου.
- Ποιοι μας κοιτούν ακριβώς μέσα από αυτή τη σειρά των έργων;
Μας κοιτούν χορευτές, θεατρίνοι, κλόουν, άνθρωποι που έχουν πάει απέναντί σου για να κλέψουν την ματιά σου. Στο θέατρο χρησιμοποιούμε μια έκφραση πάρα πολύ. Λέμε «έφτασα κάτω». Τι εννοούμε; Ότι «ένιωσα το προσηλωμένο βλέμμα του θεατή».
- Μετά τη βράβευση του βιβλίου σας «Ενδύματα και Διηγήματα» (εκδόσεις Καπόν) το 2023 από την Ακαδημία Αθηνών, τι άλλαξε;
Ενιωσα πάρα πολύ καλά, διότι έχω μια παιδικότητα που δεν κατάφερα παρά την ηλικία μου να την ξεριζώσω και να γίνω ενήλικας. Εχω τον ενθουσιασμό ενός επιβραβευμένου παιδιού για μια καλή του πράξη. Στην τέχνη είναι πολύ σημαντικό να λες την αλήθεια. Να λες όλα αυτά που μαζεύονται στην ψυχή σου – τα πικρά, τα γλυκά, τα ανομολόγητα. Κι από πού θα «σύρεις»; Από τις παρακαταθήκες σου. Από τα αλησμόνητα που είναι μαζεμένα μέσα σου.
- Αυτός ο τρόπος έκφρασης πώς αισθάνεστε ότι σας «πάει» σε σχέση με την ενδυματολογία, ή τη σκηνογραφία ας πούμε, που είστε ευρέως γνωστός;
Μα εγώ ζωγραφική σπούδασα. Μαθητής του Μόραλη ήμουν. Απλά είναι τόσο ωραίο πράγμα το θέατρο και με τράβηξε πολύ. Να, τώρα συνεργάζομαι στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Να ξέρετε έχουν συγγένεια αυτές οι τέχνες, είναι «ξαδέρφες». Γι’ αυτό μπλέκονται και οι έννοιες. Αλλάζουν με την έννοια του αντικειμένου. Αλλά με την έννοια των προθέσεων δεν αλλάζει τίποτα.
- Στο ΚΘΒΕ τι ετοιμάζετε;
Συνεργάστηκα στον «Γυρισμό» του Πίντερ νιώθοντας μ’ αυτή τη δουλειά μου ότι το θέατρο είναι η μοναδική τέχνη τόσο κοντά στην ανθρώπινη ζωή. Πίσω από την επίφαση της καλοσύνης οι άνθρωποι είμαστε πραγματικά ερεβώδεις. Ποτέ δεν θα σταματήσουμε να κάνουμε τα ίδια λάθη: Τα συναισθηματικά λάθη, τα λάθη των πολέμων, τα λάθη της αυτοκαταστροφής. Το θέατρο, λοιπόν, δεν ποντάρει στην αιωνιότητα. Δεν χτίζει Παρθενώνες. Μιμείται μια ζωή και σβήνει κι αυτό όπως σβήνουν οι μίζερες ζωές όλων μας με το κλείσιμο της αυλαίας. Με ρωτούν: Πόσα έργα έχεις κάνει στην Επίδαυρο; Λέω 37. Ψέματα λέω. Δεν τα έχω κάνει μόνος μου. Δούλεψα ανάμεσα σε μια πλειάδα ηθοποιών και ένα αποτέλεσμα που προέκυψε είναι αποτέλεσμα πολλών.
- Υπάρχει κάποιο όνειρο ανεκπλήρωτο, κάποιο «αποθυμένο» σας;
Αδιάκοπα επανερχόμουν σε ό,τι έκανα. Ποτέ δεν πίστεψα ότι τα κατάφερα. Πέμπτη φορά Μήδεια. Εκτη φορά Τρωάδες. Κάθε φορά λέω «δεν τα κατάφερα» και τρέφω μια μικρή ελπίδα ότι στην επόμενη φορά μπορεί αν το βελτιώσω. Αυτό είναι σαν ένα μικρό, απαλό σπρώξιμο της καρδιάς, σαν να μου λέει: «Ελα Γιάννη, πάμε να συνεχίσουμε».
- Ποιο είναι το μεγαλύτερο δώρο που σας έχει προσφέρει το ταξίδι σας στην τέχνη;
Η χαρά. Κατάφερα να δώσω νόημα μ’ αυτά που κάνω σε μια πολύ πληκτική καθημερινότητα. Μ’ άλλα λόγια μέσα από την τέχνη πήρα πολλές ενθαρρύνσεις διότι η ζωή μου δεν ήταν καμία εύκολη ζωή – όπως των περισσοτέρων άλλωστε.
- Σε τι σας έχει πλουτίσει η διδασκαλία;
Είναι το καλύτερο πράγμα που έχω κάνει με την έννοια ότι παίρνω πράγματα. Λαμβάνω απαντήσεις όπως αυτές που δεν θα μπορούσε παρά να δώσει ένας νέος άνθρωπος με μια ορμή που έρχεται κατά πάνω σου. Κι όταν το καλοσκέφτεσαι, λες «τι ωραίο που είναι να θέλει να με κατεδαφίσει και να φτιάξει έναν κόσμο πιο ωραίο». Αυτό δημιουργεί μια όμορφη σκάλα που θα την ανέβω από εκεί που βρέθηκαν άλλοι σπουδαίοι άνθρωποι και στη συνέχεια θα ανέβουν άλλοι μετά από εμένα που πιστεύουν ότι αυτό που έκανα άξιζε τον κόπο.
- Και τέλος, από όλους τους σπουδαίους ανθρώπους που γνωρίσατε και δουλέψατε, θα ξεχωρίζατε κάποιον;
Είναι τόσο σπουδαίοι όσοι έχω δουλέψει που για εμένα είναι τα ανέγγιχτά μου. Τα Ευαγγέλιά μου. Την ώρα της διδασκαλίας – μαθητής του Μόραλη ήμουν – υπάρχει μια σιωπή. Τη διδασκαλία τη νιώθεις σαν μια κατάσταση, σαν ένα φως. Όταν ακούω «θα βοηθήσω» σκέφτομαι: Τι νοσοκομειακός όρος! Το ταλέντο δεν διδάσκεται. Το μοίρασε ο Θεός εν απολύτω αδίκω στους ανθρώπους.
- Μια λέξη για τον δάσκαλό σας, Γιάννη Μόραλη, έστω…
Ο Μόραλης ήταν ένας άνθρωπος εξαιρετικά ευγενικός κι ήξερε πολύ καλά αυτό που λέμε. Να δίνει την ελευθερία στους μαθητές του να κινούνται. Δεν ήθελε να σου δώσει φόρμα αλλά προσπαθούσε να σου δείξει πόσο όμορφη ήταν η ζωή. Μας έδινε ένα κύμα: Ζήστε για να ζωγραφίσετε όμορφα. Είναι τόσο σπουδαίο πράγμα να αντιλαμβάνεσαι τις ευγενείς γεύσεις της ζωής σ’ αυτό τον κόσμο.
Συζήτηση: «Συναντώντας το βλέμμα του Γιάννη Μετζικώφ»
Στο πλαίσιο των παράλληλων δράσεων της έκθεσης η Ελληνοαμερικανική Ένωση παρουσιάζει τη συζήτηση «Συναντώντας το βλέμμα του Γιάννη Μετζικώφ». Την Τετάρτη 15 Ιανουαρίου, στις 7 μ.μ., η επιμελήτρια της έκθεσης και ο καλλιτέχνης συνομιλούν με εκλεκτούς προσκεκλημένους και φίλους για το βλέμμα στην τέχνη και στην ζωή.
Στην εκδήλωση συμμετέχουν οι: Ηλίας Αγγελόπουλος, Καθηγητής Ψυχιατρικής: «Το αθέατο βλέμμα του ασυνείδητου», Εύα Νικολαΐδη, Δημοσιογράφος-Συγγραφέας: «Φυλακές και πορνεία, η επόμενη μέρα στο βλέμμα των καταφρονεμένων», Σταύρος Τσακίρης, Σκηνοθέτης: «Ο φόβος του θεατή μπροστά στις απεχθείς πράξεις στην τραγωδία», Ίρις Κρητικού, Αρχαιολόγος – Ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια της έκθεσης: «Το βλέμμα στην αναπαραστατική δύναμη της τέχνης» και ο Γιάννης Μετζικώφ, Ζωγράφος-Σκηνογράφος: «Μνήμη και βλέμμα. Όσο πιο παιδί τόσο καλύτερα».