Εδώ και πολλά χρόνια έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά ότι η συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου (GHGs) από την καύση ορυκτών καυσίμων, όπως ο άνθρακας και το πετρέλαιο, προκαλούν υπερθέρμανση της επιφάνειας της γης παγιδεύοντας υπέρυθρη ακτινοβολία από τον ήλιο και μετατρέποντας ολόκληρη τη Γη σε ένα είδος θερμοκηπίου.
Το ανθρώπινο αποτύπωμα στο κλίμα, από την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης στα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι σήμερα, έχει αυξηθεί με ρυθμούς που αντίστοιχοι δεν υπήρξαν τα τελευταία 65 εκατομμύρια χρόνια.
Η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας προκαλεί θερμική διόγκωση των ωκεανών, σοβαρές ξηρασίες, λιώσιμο των πάγων στους πόλους, ακραία καιρικά φαινόμενα και άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Με τη συμφωνία του Παρισιού(COP21), το 2015, οι ηγέτες 43 χωρών αποφάσισαν ότι η άνοδος αυτή δεν πρέπει να ξεπεράσει τους 2°C από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα.
Ως απαραίτητη προϋπόθεση, οι χώρες πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στο μηδέν έως το 2050 που σημαίνει ότι οι υποδομές που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα πρέπει να αλλάξουν.
″Φωνές” αγωνίας πολύ πριν το COP21 στο Παρίσι
Η αρχή, για να γίνει κατανοητό το φαινόμενο του θερμοκηπίου, έγινε στα μέσα του 19ου αιώνα όταν ο Ιρλανδός John Tyndall, ένας εξαιρετικός πειραματιστής της Φυσικής της Ατμόσφαιρας, έδειξε στην πράξη, σχεδιάζοντας ειδικές συσκευές, ότι το διοξείδιο του άνθρακα παγιδεύει τη θερμότητα.
Το 1859 o Tyndall σημείωνε ότι οι αλλαγές στη συγκέντρωση των αερίων της ατμόσφαιρας θα μπορούσαν να προκαλέσουν κλιματική αλλαγή (American Institute of Physics).
Η εργασία του, που δημοσιεύθηκε το 1861, υπήρξε θεμελιώδης για την επιστήμη του κλίματος της οποίας ο ίδιος θεωρείται ιδρυτής.
Εκατό χρόνια αργότερα, το “Tyndall Centre”, μια μοναδική σύμπραξη των πανεπιστημίων Cardiff, Manchester, Newcastle, Sussex και Fudan για το κλίμα, ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του.
Το 1963 η πρώτη συνάντηση εμπειρογνωμόνων για την υπερθέρμανση του πλανήτη προειδοποιούσε για πιθανή αύξηση της στάθμης της θάλασσας με «τεράστιες πλημμύρες».
Το 1970 καθιερώθηκε η ”Ημέρα της Γης” για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την κλιματική αλλαγή και την υπερθέρμανση του πλανήτη. Ως τότε η ατμοσφαιρική ρύπανση ήταν κοινώς αποδεκτή ως η ‘μυρωδιά της ευημερίας’.
Στις 23 Ιουνίου του 1988, ο James Hansen, διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Σπουδών της NASA στο Μανχάταν (ΝΥ), κατέθετε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ ότι, με βεβαιότητα 99%, «Το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει εντοπιστεί και είναι υπεύθυνο για την κλιματική αλλαγή».
“Global Warming Has Begun, Expert Tells Senate” ήταν το πρωτοσέλιδο των NY Times.
Ο Hansen υπέστη λογοκρισία από την προεδρία του George HW Βush. Οι θέσεις του βρήκαν υποστήριξη στο πλαίσιο της προεδρικής εκστρατείας του Μάικλ Δουκάκη των Δημοκρατικών, όμως ο Δουκάκης ηττήθηκε.
Στο μεταξύ η Exxon και η Shell, είχαν βάλει και αυτές το ”χεράκι” τους, χρηματοδοτώντας μια μεγάλη μερίδα πολιτικών στην προσπάθεια να ”εξευτελίσουν” την επιστήμη, παρότι γνώριζαν τους κινδύνους πολύ νωρίτερα.
Οι Ρεπουμπλικανικοί έκτοτε υιοθέτησαν αυτή τη γραμμή και έγιναν αρνητές της κλιματικής αλλαγής την οποία αντιμετωπίζουν ως αίρεση.
Στις 30 Ιουνίου του 1988, το πρώτο Παγκόσμιο Συνέδριο για τις αλλαγές στην ατμόσφαιρα, στο Τορόντο του Καναδά εξέδωσε μια συμπερασματική δήλωση-φωτιά:
«Η ανθρωπότητα διεξάγει ένα ανεπιθύμητο, ανεξέλεγκτο, παγκόσμιο διεισδυτικό πείραμα του οποίου οι τελικές συνέπειες θα μπορούσαν να υπολείπονται σε σφοδρότητα συγκρινόμενες μόνο με παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο».
Ο Andrew Revkin, ένας σημαντικός δημοσιογράφος της επιστήμης και του περιβάλλοντος, που παρίστατο στο Συνέδριο, τότε ως ανταποκριτής του περιοδικού ‘Discover’, έγραψε:
«Αν δεν δράσουμε σύντομα θα αφήσουμε μια κληρονομιά ανευθυνότητας και παραμέλησης της βιόσφαιρας, που ίσως αποτυπωθεί στη γεωλογική κλίμακα των απολιθωμάτων ως μια ακόμη μαζική εξαφάνιση, όπως αυτή των δεινοσαύρων».
Το εξώφυλλο του “Discover” έδειχνε μια κάθιδρη Γη να λιώνει πάνω σε μια καυτή πλάκα.
Ήταν πλέον σαφές ότι διανύουμε μια νέα γεωλογική περίοδο το ‘Ανθρωπόκαινο’ που, λίγο πολύ, είναι ένα ανθρώπινο ”δημιούργημα”.
Το 1992 στο Rio de Janeiro 154 χώρες +EU υπέγραψαν τη Σύμβαση-πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC).
Έκτοτε έγιναν 25 ετήσια συνέδρια της UNFCCC με σημαντικότερη τη Συμφωνία του Παρισιού το 2015.
To 1998, o κλιματικός επιστήμονας Michael Mann δημοσίευσε το περίφημο γράφημα της ″ράβδου του χόκεϊ” που έδειχνε μια πρωτοφανή αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη στη διάρκεια του εικοστού αιώνα, μετά από πεντακόσια χρόνια σταθερότητας.
Το “hockey stick graph”, έγινε viral και ”σημαία” για περιβαλλοντολόγους και πολιτικούς που αντιτίθενται στα ορυκτά καύσιμα και πιέζουν για πολιτικές αποφάσεις.
Το άρθρο του Mann δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Geophysical Research Letters (15/3/1999). Οι σκεπτικιστές απέρριψαν το γράφημα και ισχυρίστηκαν ότι ήταν «Mann made» δηλαδή κατασκεύασμα του Mann, ενώ σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους η ανθρωπογενής (man-made) θερμότητα του πλανήτη παραμένει, στην καλύτερη περίπτωση, μια υπόθεση.
Στις 3 Απριλίου του 2006 το περιοδικό Time είχε σαν κεντρική θεματολογία την υπερθέρμανση του πλανήτη με κορυφαίο τίτλο εξωφύλλου:
”Να ανησυχείτε. Να ανησυχείτε πολύ”.
Το 2007, η ταινία ”Μια ενοχλητική Αλήθεια” (An Inconvenient Truth) πήρε δύο Όσκαρ και ο εμπνευστής της, Al Gore, πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, μοιράστηκε το Νόμπελ Ειρήνης με το IPCC (Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος).
Στις 20 Απριλίου 2018 ο Mann έγραφε στο επιστημονικό περιοδικό “Scientific American”:
«20 χρόνια μετά την αρχική δημοσίευση της ράβδου του χόκεϊ πολλές ανεξάρτητες μελέτες επιβεβαίωσαν ξανά και ξανά τα συμπεράσματά μας, ενώ η πρόσφατη αύξηση της θερμοκρασίας είναι πρωτοφανής για την χιλιετία».
Η επιστήμη έχει αντέξει στην κριτική παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε από τη βιομηχανία.
Το 2018, 30 χρόνια μετά την αρχική του προειδοποίηση και ο Hansen έστελνε νέο μήνυμα, για ένα κόσμο που αποτυγχάνει να «αντιμετωπίσει» τους επιδεινούμενους κινδύνους, παρότι στο διάστημα που μεσολάβησε οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν εκτοξευθεί. «Συμφωνήσαμε το 1992 στο Ρίο, και ξανά στο Παρίσι το 2015, και όλα αυτά παρέμειναν ευχολόγια (wishful thinking). Είναι σαν οι κυβερνήσεις εδώ και χρόνια να μας κάνουν φάρσα, να μας εμπαίζουν δήλωνε απογοητευμένος ο Hansen».
Γεγονός παραμένει ότι η κλιματική πολιτική εξακολουθεί να εκλαμβάνεται, σε μεγάλο βαθμό, σαν ”μάχη” μεταξύ παραγωγών ορυκτών καυσίμων από τη μια μεριά και περιβαλλοντολόγων και ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων, όπως τα μικρά νησιά που ήδη υφίστανται τις συνέπειες της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, από την άλλη.
Ο ρόλος της πολιτικής
Ενώ οι πολιτικοί συχνά αμφισβητούν την αιτία, ίσως και την εγκυρότητα της κλιματικής αλλαγής, οι επιστήμονες ερευνούν, μετρούν, πειραματίζονται και προειδοποιούν. Και αυτό γιατί γνωρίζουν ότι το φαινόμενο μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά προκαλώντας καταστροφές και κοινωνικές εντάσεις.
Σε αυτή την περίπτωση οι κυβερνήσεις ίσως κληθούν να διαχειριστούν πρωτόγνωρες καταστάσεις ενώ θα κινδυνεύσει η σταθερότητα των κρατών και των κοινωνιών.
Μια μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο, στα τέλη του 2019, έδειξε ότι, ενώ τα μέλη του Κοινοβουλίου κατανοούν τις προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή λίγοι έχουν καταφέρει να κάνουν ουσιαστικές παρεμβάσεις σε εθνικό επίπεδο.
Όταν οι πολιτικοί παραπέμπουν απλά τη λύση σε διεθνείς συνεργασίες, ενώ το πλαίσιο χάραξης και άσκησης συμβατικής πολιτικής είναι ανεπαρκές, οι πολίτες αναζητούν αλλού ισχυρούς ηγέτες ..που ίσως είναι ..πρόθυμοι ακόμη και να παραβιάσουν τους κανόνες της δημοκρατίας.
Σε τέτοιες περιπτώσεις η συνέλευση των πολιτών θεωρείται ως λύση και πηγή δημοκρατικής νομιμότητας προκειμένου να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στην πολιτική διαδικασία, είτε πρόκειται για COVID-19 είτε για δημοκρατική αποτυχία.
Έστω μια έμμεση παραδοχή από την πλευρά των κυβερνήσεων, για την αβεβαιότητα που υπάρχει, μπορεί να τους ανταμείψει αναφέρει το άρθρο “Getting Climate Citizens” Assemblies Right’ (carnegieeurope.eu, 2020).
Το δείγμα των ατόμων που συμμετέχουν, επιλέγονται έτσι ώστε να αντικατοπτρίζουν τον ευρύτερο πληθυσμό από άποψη δημογραφικών στοιχείων και ακολουθούν μια διαδικασία τριών βημάτων: ενημερώνονται μέσω μιας σειράς παρουσιάσεων από εμπειρογνώμονες που καλύπτουν μεγάλο εύρος απόψεων, συζητούν και στο τέλος αποφασίζουν.
Το 2020 δύο υψηλού συμβολισμού κλιματικές συνελεύσεις έγιναν στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο αντίστοιχα με την ελπίδα ότι θα βοηθήσουν να λυθεί ο γόρδιος δεσμός.
Είχαν προηγηθεί τα κίτρινα γιλέκα στη Γαλλία και οι διαδηλώσεις “Extinction Rebellion” στη Βρετανία, ..αν αυτό λέει κάτι.
Η έκθεση “The Path to Net Zero”, αποτέλεσμα της Βρετανικής Συνέλευσης για το Κλίμα (CAUK), δείχνει πώς ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού επιθυμεί η χώρα να εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της για καθαρές μηδενικές εκπομπές βάζοντας στο μικροσκόπιο δέκα θέματα: πώς ταξιδεύουμε, τι τρώμε, πώς χρησιμοποιούμε τη γη, τι αγοράζουμε, πως καταναλώνουμε ενέργεια, πώς παράγουμε ηλεκτρισμό, και πως μπορούμε να περιορίσουμε τα αέρια του θερμοκηπίου.
Συνολικά θα λέγαμε ότι τα επιστημονικά, οικονομικά και κοινωνικά επιχειρήματα για μια πιο αποφασιστική δράση είναι πλέον ισχυρά. Εναπόκειται στους πολιτικούς ηγέτες να μετατρέψουν τις συμβουλές των επιστημόνων, υλοποιώντας δράσεις για το καλό των πολιτών.
Στην Αμερική από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 υπήρξε κομματικό χάσμα που αυξήθηκε με την πάροδο του χρόνου. Το 1997, το ίδιο ποσοστό Δημοκρατών και Ρεπουμπλικανών πολιτών δήλωνε ότι οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη έχουν ήδη αρχίσει.
Δέκα χρόνια αργότερα, το 76% των Δημοκρατών δήλωνε ότι οι συνέπειες έχουν είχαν ήδη ξεκινήσει αλλά μόνο το 42% των Ρεπουμπλικανών συμφωνούσε.
Ο ρόλος της επιστήμης
Οι επιστήμονες βλέπουν πλέον την αυξανόμενη πιθανότητα να παραβιαστούν σημαντικά όρια στο κλιματικό σύστημα της Γης καθώς η παγκόσμια μέση θερμοκρασία επιφανείας αυξάνεται. Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούν κλιματικά μοντέλα για να κατανοήσουν την πορεία των αλλαγών και να προβλέψουν τις μελλοντικές τάσεις.
Η μοντελοποίηση των συστημάτων της Γης
Η κλιματική αλλαγή, σαν ένα ζήτημα πολυπαραμετρικό, που αφορά ολόκληρο τον πλανήτη, προσεγγίζεται διεπιστημονικά, απαιτεί ανάλυση μεγάλου όγκου δεδομένων (big data) και σύνθετες στατιστικές μεθόδους.
Προϋποθέτει μαθηματικές αναπαραστάσεις των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του ήλιου, της ατμόσφαιρας, των ωκεανών και της επιφάνειας της Γης, συνεκτιμώντας παράλληλα τις παραμέτρους που επηρεάζονται από τον άνθρωπο, όπως η ποσότητα CO2 ή μεθανίου στην ατμόσφαιρα.
Ο εκθετικά αυξανόμενος όγκος αυτών των στοιχείων και η μη γραμμική λειτουργία των περιβαλλοντικών διεργασιών, που μεταβάλλονται στο χώρο και στο χρόνο, προσεγγίζονται καλύτερα με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (AI).
Οι επιστήμονες προβάλλοντας τα μέχρι τώρα δεδομένα στο μέλλον, πηδούν κατά κάποιο τρόπο όπως ο βάτραχος μπροστά στο χρόνο (leapfrogging method).
Πάνω από 700 δορυφόροι βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη γη καθημερινά και μεταδίδουν εκατοντάδες terabytes δεδομένων σε σταθμούς αναφοράς για να αναλυθούν από την επιστημονική κοινότητα.
Για να δημιουργηθεί ένα μοντέλο η Γη χωρίζεται σε κελιά, ”κυψέλες πλέγματος”. Ένα αδρομερές πλέγμα, για παράδειγμα, μπορεί να αποτελείται από κελιά (μικρότερα οικόπεδα γης) έκτασης 100Χ100 κμ2 το καθένα.
Παράλληλα μπορεί να έχει δεκάδες επάλληλα στρώματα καθ’ ύψος της ατμόσφαιρας και κατά βάθος των ωκεανών. Τα κλιματικά μοντέλα ακολουθούν τις θεμελιώδεις φυσικές αρχές, όπως ο πρώτος νόμος της θερμοδυναμικής.
Στις 3/09/2020 έγινε εκτόξευση του διαστημόπλοιου Vega VV16 από τον Ευρωπαϊκό διαστημικό σταθμό στη Γαλλική Γουιάνα προκειμένου να θέσει σε δύο, συγχρονισμένες με τον ήλιο, τροχιές 53 ελαφρούς δορυφόρους.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (ESA-European Space Agency) μια νέα επαναστατική AI τεχνολογία, το ɸ-Sat, ή PhiSat, αποτέλεσμα ευρωπαϊκών συνεργασιών, είναι το πρώτο τσιπ τεχνητής νοημοσύνης εγκατεστημένο σε έναν από αυτούς τους μικρούς δορυφόρους που έχει τη δυνατότητα να επεξεργάζεται ταυτόχρονα τα δεδομένα όσο ο δορυφόρος βρίσκεται σε τροχιά.
Το φιλτράρισμα ατελών εικόνων έχει ως αποτέλεσμα μόνο χρήσιμα δεδομένα να επιστρέφουν στη Γη.
Ο Κόσμος αλλάζει
«Μια φορά κι έναν καιρό, όλα ήταν μια χαρά, ο άνθρωπος και η φύση ήταν σε ισορροπία, αλλά ο εθισμός στα ορυκτά καύσιμα μας έφερε στο δρόμο για την καταστροφή.
Οι κακοί σε αυτό εδώ το ”παραμύθι” μπορεί απλά να είμαστε εμείς, που με τον άθλιο τρόπο ζωής μας τροφοδοτούμε με άνθρακα την ατμόσφαιρα, ή κάποια κεκτημένα συμφέροντα που εκμεταλλεύονται τις συνήθειες μας.
Τα θύματα μπορεί να είναι το περιβάλλον ή οι άνθρωποι που και οι ίδιοι υφίστανται ή θα υποστούν τις συνέπειες στο μέλλον.
Σε ατομικό επίπεδο, αν υπάρχουν ήρωες, αυτοί μπορεί να είναι κάποιοι επιστήμονες που μας υποδεικνύουν αυτούς τους κινδύνους, ακτιβιστές που αγωνίζονται να αλλάξουν τα πράγματα ή εκείνοι που κάνουν ”πράσινες” επιλογές στην προσωπική τους ζωή».
Η ουσία πάντως είναι ότι πρέπει να σωθεί ο πλανήτης.. τα λόγια του Frederick W. Mayer (professor at Duke University and Shorenstein Fellow, 2011).
Η ανταπόκριση στην πανδημία Covid19 δείχνει το δρόμο.
Όπως οι παγκόσμιες προσπάθειες για το εμβόλιο απέδωσαν σε χρόνο ρεκόρ, φανταστείτε ένα αντίστοιχο, καλά χρηματοδοτούμενο, από ΗΠΑ, EU και Κίνα, πρόγραμμα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης.
Και σε αυτή την περίπτωση, όπως και με τα νέα εμβόλια RNA, προϋπάρχει συσσωρευμένη έρευνα και γνώση. Μένει να χρηματοδοτηθεί το ”εμβόλιο” για τη Γη.