Η κακοκαιρία με την ονομασία Daniel άφησε το φονικό αποτύπωμά της στην Ελλάδα μετά από ένα τριήμερο καταστροφικό πέρασμα με νεροποντή άνευ προηγουμένου, αλλά αυτό που συνέβη στη Λιβύη αμέσως μετά δεν το χωρά ανθρώπινος νους.
Οι επίσημα καταγεγραμμένοι νεκροί ξεπερνούν τους 5.300, η θάλασσα ξεβράζει συνεχώς άψυχα σώματα ενώ εκφράζονται φόβοι για πολύ περισσότερα θύματα μιας και 10.000 άνθρωποι λογίζονται ως αγνοούμενοι.
Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι γιατί το ίδιο κύμα κακοκαιρίας, που έπληξε πρώτα τη χώρα μας, προκάλεσε αυτή την δυσανάλογα μεγαλύτερη τραγωδία στη Λιβύη - η πιο θανατηφόρα περιβαλλοντική καταστροφή στη σύγχρονη ιστορία της.
Ο χρόνιος πόλεμος σε συνδυασμό με την έλλειψη κεντρικής κυβέρνησης την έχουν αφήσει με μια υποδομή ερειπωμένη, που ήταν ευάλωτη στις έντονες βροχοπτώσεις. Είναι ενδεικτικό ότι η Λιβύη είναι αυτή τη στιγμή η μόνη χώρα που δεν έχει ακόμη αναπτύξει στρατηγική για το κλίμα, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Εθνη.
Η βορειοαφρικανική χώρα έχει διαιρεθεί ανάμεσα σε αντίπαλες διοικήσεις και έχει βυθισυτεί στο χάος των συγκρούσων μεταξύ πολιτοφυλακών, από τότε που η εξέγερση της Αραβικής Ανοιξης, με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ, ανέτρεψε τον αυταρχικό ηγέτη Μουαμάρ Καντάφι το 2011.
Η πόλη Ντέρνα στα ανατολικά της χώρας βιώνει τη μεγαλύτερη καταστροφή: το 1/4 της περιοχής εκτιμάται ότι έχει εξαφανιστεί, καθώς μεγάλες εκτάσεις με κτίρια δίπλα στο ποτάμι βυθίστηκαν κάτω από το νερό μετά το σπάσιμο δύο φραγμάτων.
Οι κάτοικοι λένε ότι η μόνη ένδειξη κινδύνου ήταν ο δυνατός ήχος από το ράγισμα των φραγμάτων, χωρίς να υπάρχει κάποιο σύστημα προειδοποίησης ή σχέδιο εκκένωσης.
Δύο κυβερνήσεις, δύο πρωθυπουργοί
Από το 2014 η Λιβύη έχει χωριστεί σε δύο αντίπαλες κυβερνήσεις καθεμία από τις οποίες υποστηρίζεται από διεθνείς «προστάτες» και πολυάριθμες ένοπλες πολιτοφυλακές στο έδαφός της.
Στην Τρίπολη, ο πρωθυπουργός Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά ηγείται της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης της Λιβύης. Στη Βεγγάζη, ο αντίπαλος πρωθυπουργός, Οσάμα Χαμάντ, ηγείται της λεγόμενης ανατολικής κυβέρνησης, η οποία υποστηρίζεται από τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ.
Και οι δύο κυβερνήσεις έχουν δεσμευτεί χωριστά να βοηθήσουν στις προσπάθειες διάσωσης στις πληγείσες από τις πλημμύρες περιοχές, αλλά δεν έχουν ιστορικό επιτυχημένης συνεργασίας.
Τα αντίπαλα κοινοβούλια απέτυχαν για χρόνια να ενοποιηθούν παρά τις διεθνείς πιέσεις, συμπεριλαμβανομένων των προγραμματισμένων εκλογών το 2021 που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.
Μόλις το 2020, οι δύο πλευρές βρίσκονταν σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Οι δυνάμεις του Χαφτάρ πολιόρκησαν την Τρίπολη σε μια αποτυχημένη στρατιωτική εκστρατεία ενός έτους για να προσπαθήσουν να καταλάβουν την πρωτεύουσα, σκοτώνοντας χιλιάδες. Στη συνέχεια, το 2022, ο πρώην ηγέτης της Ανατολής, Φατί Μπασάγκα προσπάθησε να εγκαταστήσει την κυβέρνησή του στην Τρίπολη, προτού οι συγκρούσεις μεταξύ αντίπαλων πολιτοφυλακών τον αναγκάσουν να αποσυρθεί.
Η εκάστοτε υποστήριξη των περιφερειακών και παγκόσμιων δυνάμεων έχει εδραιώσει περαιτέρω τις διαιρέσεις. Οι δυνάμεις του Χαφτάρ υποστηρίζονται από την Αίγυπτο, τη Ρωσία, την Ιορδανία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ενώ η διοίκηση της δυτικής Λιβύης υποστηρίζεται από την Τουρκία, το Κατάρ και την Ιταλία.
Τα ΗΑΕ, η Αίγυπτος και η Τουρκία βοηθούν στις προσπάθειες διάσωσης στο. Αλλά από την Τρίτη, οι επιχειρήσεις διάσωσης δυσκολεύονταν να φτάσουν στη Ντέρνα.
Η ανώτερη αναλύτρια στη Λιβύη στο International Crisis Group, Κλαούντια Γκατσίνι, λέει ότι το πρόβλημα είναι εν μέρει υλικοτεχνικό καθώς πολλοί από τους δρόμους που εισέρχονται στην πόλη-λιμάνι έχουν κοπεί από την καταιγίδα. Αλλά και οι πολιτικές διαμάχες παίζουν ρόλο.
«Οι διεθνείς προσπάθειες για την αποστολή ομάδων διάσωσης πρέπει να περάσουν από την κυβέρνηση που εδρεύει στην Τρίπολη», εξηγεί η ο Γκατσίνι. Αυτό σημαίνει ότι οι άδειες για την παροχή βοήθειας εντός των περιοχών που έχουν πληγεί περισσότερο πρέπει να εγκρίνονται από αντίπαλες αρχές.
Αυξανόμενος αναβρασμός και δυσφορία
Η πλημμύρα είναι το τελευταίο μιας μακράς σειράς προβλημάτων που γεννήθηκαν από την ανομία στη χώρα.
Τον περασμένο μήνα, ξέσπασαν διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη Λιβύη μετά την είδηση για μυστική συνάντηση μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών της Λιβύης και του Ισραήλ .
Νωρίτερα τον Αύγουστο, ξέσπασαν σποραδικές μάχες μεταξύ δύο αντίπαλων δυνάμεων της πολιτοφυλακής στην πρωτεύουσα, με τουλάχιστον 45 νεκρούς ανθρώπους - μια υπενθύμιση της επιρροής που ασκούν οι ένοπλες ομάδες σε ολόκληρη τη Λιβύη.
Η Λιβύη έχει γίνει ένα σημαντικό σημείο διέλευσης για μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική που φεύγουν από τις συγκρούσεις και τη φτώχεια για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Πολιτοφυλακές και διακινητές ανθρώπων επωφελήθηκαν από την αστάθεια, διακινώντας λαθραία μετανάστες διασυνοριακά από έξι χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Αλγερίας και του Σουδάν.
Εν τω μεταξύ, τα πλούσια αποθέματα πετρελαίου της Λιβύης έχουν βοηθήσει ελάχιστα τον πληθυσμό της. Η παραγωγή αργού πετρελαίου, η πιο αξιόλογη εξαγωγή της Λιβύης, έχει επιβραδυνθεί κατά καιρούς λόγω των αποκλεισμών και των απειλών για την ασφάλεια των εταιρειών. Η κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο έχει γίνει βασικό σημείο διαφωνίας.
Η ιστορία μιας παραμελημένης πόλης
Μεγάλο μέρος της Ντέρνα κατασκευάστηκε όταν η Λιβύη ήταν υπό ιταλική κατοχή στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Εγινε διάσημη για τα γραφικά λευκά παραθαλάσσια σπίτια και τους κήπους με φοίνικες.
Αλλά στον απόηχο της ανατροπής του Καντάφι το 2011, μετατράπηκε σε κέντρο ισλαμιστικών εξτρεμιστικών ομάδων, βομβαρδίστηκε από αιγυπτιακές αεροπορικές επιδρομές και αργότερα πολιορκήθηκε από δυνάμεις πιστές στον Χαφτάρ. Η πόλη καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Χαφτάρ το 2019.
Όπως και άλλες πόλεις στα ανατολικά της χώρας, δεν έχει δει να γίνονται πολλές ανακατασκευές ή επενδύσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης υποδομής της κατασκευάστηκε κατά την εποχή του Καντάφι, συμπεριλαμβανομένου του γκρεμισμένου πλέον φράγματος Wadi Derna, που κατασκευάστηκε από μια γιουγκοσλαβική εταιρεία στα μέσα της δεκαετίας του 1970.
Τα σημάδια της αλλαγής του κλίματος
Η μεσογειακή καταιγίδα Daniel με την καταρρακτώδη βροχή στις ακτές της Λιβύης, είναι το τελευταίο ακραίο καιρικό γεγονός που φέρει μερικά από τα χαρακτηριστικά της κλιματικής αλλαγής, λένε οι επιστήμονες.
Ο Daniel, τα χαρακτηριστικά του οποίου παρέπεμπαν περισσότερο σε τυφώνα - άντλησε τεράστια ενέργεια από το εξαιρετικά ζεστό θαλασσινό νερό. Και μια πιο ζεστή ατμόσφαιρα συγκρατεί περισσότερους υδρατμούς που μπορεί να πέφτουν ως βροχή, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Τα medicanes, όπως ονομάζονται οι μεσογειακές καταιγίδες αυτού του είδους, σχηματίζονται μία ή δύο φορές το χρόνο στη Μεσόγειο και είναι πιο συνηθισμένα από τον Σεπτέμβριο έως τον Ιανουάριο. Δεν είναι τυφώνες στην πραγματικότητα, αλλά μπορούν να φτάσουν σε ισχύ τυφώνα σε σπάνιες περιπτώσεις.
Ο Daniel δημιουργήθηκε ως καιρικό σύστημα χαμηλής πίεσης και μπλοκαρίστηκε από ένα σύστημα υψηλής πίεσης, ρίχνοντας ακραίες ποσότητες βροχής στην Ελλάδα και τις γύρω περιοχές πριν πλημμυρίσει τη Λιβύη.
Η θέρμανση των νερών προκαλεί επίσης τους κυκλώνες να κινούνται πιο αργά, γεγονός που τους επιτρέπει να ρίχνουν πολύ περισσότερη βροχή.
Επιπλέον, η ανθρώπινη δραστηριότητα και η κλιματική αλλαγή μαζί παράγουν σύνθετα αποτελέσματα καταιγίδων. Οι πλημμύρες στην Ελλάδα επιδεινώθηκαν από τις πυρκαγιές, την απώλεια βλάστησης και τα χαλαρά εδάφη και οι καταστροφικές πλημμύρες στη Λιβύη επιδεινώθηκαν από τις κακοσυντηρημένες υποδομές.
Φράγματα που κατέρρευσαν έξω από την Ντέρνα προκάλεσαν ξαφνικές πλημμύρες που μπορεί να έχουν σκοτώσει δεκάδες χιλιάδες.
Αλλά το ζεστό νερό που επέτρεψε στον Daniel να ενταθεί και να τροφοδοτήσει την τρομακτική βροχόπτωση είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται σε όλο τον κόσμο.
Η Μεσόγειος είναι 2 έως 3 βαθμούς Κελσίου θερμότερη φέτος από ό,τι στο παρελθόν. Και ενώ τα καιρικά μοτίβα που σχημάτισαν τον Daneil θα είχαν συμβεί ακόμη και χωρίς την κλιματική αλλαγή, οι συνέπειες πιθανότατα δεν θα ήταν τόσο σοβαρές.
Σε έναν πιο ψυχρό κόσμο, ο Daniel πιθανότατα «δεν θα είχε αναπτυχθεί τόσο γρήγορα και ραγδαία όσο έγινε», τονίζουν οι ειδικοί. «Και δεν θα είχε χτυπήσει τη Λιβύη με τόσο άγρια δύναμη», λένε.
(με πληροφορίες από Reuters, HuffPost Greece)