Είτε ισχύει ότι θα καταργηθούν τα καλλιτεχνικά μαθήματα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είτε όχι, το θέμα είναι ότι η τέχνη έτσι κι αλλιώς δεν έχει ουσιαστικό ρόλο στο σχολείο. Νομίζω πως είναι αποκαρδιωτικό να γίνεται ακόμη και συζήτηση στην εποχή μας για το αν θα πρέπει να υπάρχουν καλλιτεχνικά μαθήματα στα σχολεία. Ο εξοστρακισμός της τέχνης από το εκπαιδευτικό σύστημα δείχνει ότι δυστυχώς τίποτα ακόμη δεν έχουμε καταλάβει για τη φύση της παιδικής και εφηβικής ηλικίας αλλά και για τη φύση της ίδιας της παιδείας. Είναι άξιον απορίας πώς τολμάμε να διαφημίζουμε παρόλα αυτά τον πολιτισμό των προγόνων μας και τις τέχνες τους, πώς απαιτούμε από τα παιδιά να μαθαίνουν για αυτόν τον πολιτισμό.
Η στείρα εκπαίδευση καλλιεργεί στείρους ανθρώπους. Μια κοινωνία χωρίς τέχνη είναι άκαμπτη, ανέραστη, ανιαρή. Το σχολείο είναι μια μικρή κοινωνία, είναι η πρώτη κοινωνία στην οποία στέλνουμε τα παιδιά μας. Θα έπρεπε να είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους, θα έπρεπε να έχει μέσα χαρά, να μαθαίνει δεξιότητες ζωής και ευελιξία και όχι να είναι ένας αποπνικτικός χώρος. Η φοίτηση στο σχολείο δεν θα έπρεπε να θυμίζει καταναγκαστικά έργα.
Δυστυχώς τα σημερινά παιδιά όσο μικρά κι αν ξεκινούν εκπαίδευση και δραστηριότητες, δεν μορφώνονται. Ένας καθηγητής που εργαζόταν σε φροντιστήριο μου είχε πει πως τα βιογραφικά που έστελναν εκεί νεαρές φιλόλογοι είχαν ορθογραφικά λάθη. Οι καθηγητές γυμνασίων και λυκείων μιλούν για όλο και χαμηλότερο επίπεδο μαθητών. Ένας καθηγητής μέσης εκπαίδευσης μού είπε ότι πλέον έχει καταργηθεί ο μέσος μαθητής. Υπάρχει ένας μικρός αριθμός καλών μαθητών και η συντριπτική πλειοψηφία των υπολοίπων είναι στη βάση. Θα έπρεπε να γίνονται έρευνες για την αποδοτικότητα του εκπαιδευτικού συστήματος. Θα έπρεπε να ξέρουμε πως τα παιδιά όντως μορφώνονται στο σχολείο αλλιώς τι νόημα έχει; Θα έπρεπε να μας ταρακουνούν τα ψυχολογικά προβλήματα παιδιών και εφήβων και φαινόμενα που παρατηρούνται στα σχολεία, όπως εκφοβισμός και σεξουαλικές παραβατικές συμπεριφορές. Τέτοια περιστατικά που δημοσιοποιούνται τάχα μας σοκάρουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μα λίγες μέρες μετά σφυρίζουμε και πάλι αδιάφορα. Τα εγκληματικά φαινόμενα στα πανεπιστήμια δείχνουν με σαφήνεια πως κάτι έχει πάει πολύ λάθος ως τώρα στην εκπαίδευση στη χώρα μας.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τέχνη, θα μου πει κάποιος. Μέσα στα τόσα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος γιατί να μας ενδιαφέρει η τέχνη; Η τέχνη είναι μία απάντηση σε όλα αυτά. Για να το καταλάβει κανείς αυτό θα πρέπει να μπορεί να βγει για λίγο από τα κουτάκια, τα «πρέπει», τις οδηγίες, την ιδέα ότι για καθετί υπάρχει μόνο ένας δρόμος. Η τέχνη στο σχολείο είναι καταρχάς αναψυχή. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί κάτι πολύ υποδεέστερο σε σχέση με τη γνώση όμως σκεφτείτε τι βάρος φέρει αυτή η λέξη. «Ανά-ψυχή». Το μυαλό μας δεν μπορεί να κάνει τίποτα χωρίς την ψυχή μας, ποτέ δεν θα μάθουμε κάτι αληθινά αν δεν το θέλουμε με την καρδιά μας. Γι’ αυτό και πολύ λίγα θυμόμαστε από τις αμέτρητες σελίδες που παπαγαλίσαμε στο σχολείο, όμως αν κάτι το αγαπήσαμε δεν ξεχνιέται ποτέ. Πρέπει να υπάρχει χώρος για τη χαρά στο εκπαιδευτικό σύστημα γιατί η χαρά διευκολύνει τη μάθηση και μας κάνει πιο ανθεκτικούς απέναντι στις δυσκολίες της ζωής.
Η τέχνη διδάσκει δεξιότητες ζωής. Ένα παράδειγμα, τι μπορείς να κάνεις με το λάθος σου. Όταν κάνεις ένα λάθος σε ένα τεστ, μένεις απλώς με την αίσθηση της αποτυχίας. Όταν ζωγραφίζεις και κάνεις ένα λάθος, μπορείς να βρεις έναν τρόπο να το διορθώσεις αλλάζοντας τα χρώματα, τις σκιές, ζωγραφίζοντας κάτι άλλο πάνω. Πολλές φορές το αποτέλεσμα είναι ακόμη καλύτερο από ό,τι αν δεν είχες κανει το λάθος. Δεν υπάρχει σημαντικότερη δεξιότητα από την ευελιξία. Η ζωή δεν είναι τεστ πολλαπλών απαντήσεων. Στη ζωή χρειάζεται να ξέρεις να κρίνεις, να ζυγίζεις τις καταστάσεις, να παίρνεις μερικές φορές ρίσκο, να έχεις υπομονή, επιμονή, να μπορείς να συνεργάζεσαι. Αυτά όλα μπορεί να τα μάθει ένα παιδί ζωγραφίζοντας, γράφοντας, παίζοντας μουσική ή θέατρο.
Έχουμε ξεχάσει ότι το σχολείο οφείλει να προετοιμάζει τα παιδιά για τη συμμετοχή τους στην κοινωνία και νομίζουμε ότι το πιο σημαντικό είναι το αν θα πάρουν είκοσι. Στον επαγγελματικό στίβο, στην οικογενειακή ζωή όμως δεν έχουμε να κάνουμε με βαθμούς και σημαιοφόρους αλλά με την επιβίωση. Το σχολείο πρέπει να μαθαίνει στα παιδιά μας πώς να επιβιώνουν φροντίζοντας τόσο τον εαυτό τους όσο και την ομάδα στην οποία ανήκουν. Η αρμονία στην κοινωνία πρέπει να είναι ο απώτερος στόχος ενός εκπαιδευτικού συστήματος.
Τέλος, όταν δημιουργούμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι σημαντικό να το προσαρμόζουμε στους ωφελούμενους του. Αλλιώς φτιάχνουμε κάτι απλώς για να ποτίζουμε τον ναρκισσισμό μας. Το παιχνίδι, η ζωγραφική, οι ιστορίες είναι η γλώσσα των μικρών παιδιών, είναι ο τρόπος τους να μάθουν και να καταλάβουν αυτόν τον περίπλοκο κόσμο και γι’ αυτό χρειάζονται την τέχνη. Από την άλλη η εφηβική ηλικία είναι ορμητική, έχει θυμό, έχει απελπισία, έχει έρωτα. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη για έκφραση κι αν αυτή δεν ικανοποιηθεί θα στραφούν στους εθισμούς, στην παραβατική συμπεριφορά, στην αυτοκαταστροφή. Τα προβλήματα των εφήβων αντανακλούν την αποτυχία μας να τους καθοδηγήσουμε σωστά. Οι έφηβοι χρειάζονται τη μουσική, την ποίηση, το θέατρο για να μιλήσουν για όσα νιώθουν, για τα όσα τους φοβίζουν, για τα όσα ονειρεύονται. Ίσως δεν θέλουμε να τα ακούμε επειδή εμείς φτιάξαμε αυτόν τον κόσμο που τους φοβίζει, επειδή εμείς ξεχάσαμε τα δικά μας όνειρα. Τους προτιμάμε να αποστηθίζουν μηχανικά, τους προτιμάμε αποχαυνωμένους από τα βιντεοπαιχνίδια και την πορνογραφία γιατί τουλάχιστον έτσι είναι σιωπηλοί.
«Η τέχνη επιτρέπει στην αλήθεια να προκύψει», έχει γράψει ο Χάιντεγκερ. Ίσως προτιμάμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα άκαμπτο και επώδυνο για τα παιδιά επειδή περισσότερο από την καταθλιπτική του όψη του μας τρομάζει η αλήθεια.