Τα lockdown και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης που εισήχθησαν σε όλο τον κόσμο στην προσπάθεια περιορισμού εξάπλωσης του κορονοϊού αναδιαμορφώνουν ζωές, έχουν απαγορεύσει δραστηριότητες που κάποτε αποτελούσαν δεδομένες ελευθερίες και δημιουργούν νέους κοινωνικούς κανόνες.
Αλλά υπάρχουν πάντα μερικοί άνθρωποι που δεν παίζουν με τους κανόνες.
Η παραβίαση των κανόνων δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, αλλά οι επιστήμονες που μελετούν τη συμπεριφορά λένε ότι επιδεινώνεται εν μέσω πανδημίας από πολιτιστικούς, δημογραφικούς και ψυχολογικούς παράγοντες που μπορούν να κάνουν τους απείθαρχους να φαίνονται πιο εγωιστές και επικίνδυνοι.
Ακολουθούν μερικές ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με την επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Τι κάνει μερικούς ανθρώπους να αψηφούν τους κανόνες και άλλους να υπακούν;
Ενας βασικός παράγοντας είναι ο ατομικισμός έναντι του κολεκτιβισμού.
«Ορισμένες χώρες… τείνουν να είναι υψηλότερες στον ατομικισμό, δηλαδή το να εκφράζει κανείς την αίσθηση της ταυτότητάς του και το ποιος είναι ως άτομο», σύμφωνα με τον Τζέι Βαν Μπέιβελ, αναπληρωτή καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Οι άνθρωποι σε ατομικιστικές κουλτούρες τείνουν να απορρίπτουν τους κανόνες και να αγνοούν τις προσπάθειες των αρχών δημόσιας υγείας να «ωθήσουν» την αλλαγή συμπεριφοράς με μηνύματα κινδύνου ή έκκληση για αλτρουισμό.
«Αν πείτε, για παράδειγμα, ότι η χρήση μάσκας θα βοηθήσει στην προστασία άλλων, οι άνθρωποι σε ατομικιστικούς πολιτισμούς θα αδιαφορήσουν περισσότερο παρά θα ευαισθητοποιηθούν», εξηγεί ο Μάικλ Σάντερς, ειδικός του Ινστιτούτου Πολιτικής στο King’s College του Λονδίνου.
Στις συλλογικές κουλτούρες, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να κάνουν ό,τι καλύτερο για την ομάδα.
Οι ερευνητές δήλωσαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία ήταν παραδείγματα ατομικιστικών πολιτισμών, ενώ οι ασιατικοί πολιτισμοί τείνουν να είναι κολεκτιβιστικές.
Είναι σημαντική η εμπιστοσύνη και ο φόβος;
Ναι. Αυτά και άλλα ένστικτα επηρεάζουν σημαντικά την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Σε κοινωνίες με περισσότερη πολιτική διαίρεση, για παράδειγμα, οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να εμπιστεύονται συμβουλές από τη μία ή την άλλη πλευρά, και τείνουν επίσης να σχηματίζουν «στρατόπεδα» υπέρ και αντί.
Η αισιοδοξία και ο φόβος είναι επίσης ζωτικής σημασίας. Λίγα από αυτά τα δύο μπορεί να είναι θετικά, αλλά πάρα πολύ από αυτά μπορεί να είναι καταστροφικά.
«Σε μια κατάσταση όπως μια πανδημία, η (αισιοδοξία) μπορεί να οδηγήσει σε λήψη ρίσκων τα οποία είναι εξαιρετικά επικίνδυνα» σημειώνει ο Βαν Μπέιβελ.
Γιατί είναι δύσκολη η κοινωνική αποστασιοποίηση;
«Είμαστε κοινωνικά ζώα», επισημαίνει ο Βαν Μπέιβελ. «Το σώμα και ο εγκέφαλός μας έχουν σχεδιαστεί για σύνδεση και η πανδημία με πολλούς τρόπους έρχεται σε αντίθεση με τα ένστικτά μας για σύνδεση».
Αυτός είναι εν μέρει ο λόγος για τον οποίο εκδηλώνονται τοπικές εστίες μετάδοσης σε μπαρ και νυχτερινά κέντρα, ή σε θρησκευτικές τελετές, γάμους και πάρτι.
«Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αντισταθούν σε αυτήν την τάση κοινωνικής και ομαδικής σύνδεσης», σύμφωνα με τους ειδικούς.
Αν οι παραβάτες είναι η μειονότητα, γιατί γίνεται τόσος θόρυβος;
«Το πρόβλημα είναι ότι, σε ένα τεράστιο συλλογικό πρόβλημα όπως αυτό που αντιμετωπίζουμε τώρα, εάν όλοι παραβιάσουν τους κανόνες από λίγο, αυτό δεν διαφέρει και πολύ από το να μην ακολουθεί κανείς τους κανόνες» υπογραμμίζει ο Σάντερς.