Στίς 2 Σεπτεμβρίου 2022 κλείνει ένας χρόνος από τον θάνατο του μεγάλου Έλληνα μουσουργού, καλλιτέχνη και διανοούμενου, Μίκη Θεοδωράκη. Θα αναρωτιέστε γιατί αυτό το γεγονος ειναι μια σημαντική επέτειος. Αλλωστε, χιλιάδες η εκατομύρρια άνθρωποι πέθαναν και θάφτηκαν από τότε, και κανένας δέν ενδιαφέρθηκε να τους μνημονεύσει.
Όπως αναφέραμε στα προηγούμενα μας τρία κείμενα για τον θάνατο του («Όταν συνάντησα τον Μίκη - Ο Μίκης Θεοδωράκης και το μεγαλείο της μουσικής του - Συγκρίνοντας τα δύο ιερά τέρατα: Μίκης Θεοδωράκης και Μάνος Χατζιδάκης) ο Μίκης Θεοδωράκης είναι μια γιγάντια προσωπικότητα της ελληνικής ιστορίας, παρόμοιας κλάσης, αλλά σε διαφορετικό τομέα, των μεγάλων ελλήνων φιλοσόφων Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη κτλ. Σε αυτό το σημείωμα θα θέλαμε να προτείνουμε μερικές ιδέες για το πώς ο Μίκης μπορεί να μείνει ανεξίτηλα γραμμένος στην ιστορία της Ελλάδας και των Ελλήνων, κυρίως αυτών που θα έρθουν μετά απο εμάς.
Πέθανε ο Μίκης σαν ανθρώπινο σώμα αλλά όπως λέει κι ο Ρίτσος (μικρές αλλαγές από τον συγγραφέα)
Κάτω απ’ το χώμα μες τα σταυρωμένα χέρια του
κρατάει της καμπάνας το σκοινί
προσμένει να σημάνει την ανάσταση
τούτο το χώμα είναι δικό του και δικό μας
Γιατί οι κλασσικοί Έλληνες φιλόσοφοι, σαν το Σωκράτη τον Πλάτωνα τον Αριστοτέλη, κτλ έμειναν στην ιστορία και αναφέρονται πολύ συχνά ακόμα και σήμερα, μετά από 2,500 χρόνια, ενώ μυριάδες άλλοι, έχουν περάσει στην αφάνεια; Ο λόγος είναι ότι πρόκειται περί γιγάντων τους οποίους το έργο ήταν διαχρονικό και έμελλε να ζήσει για πάντα. Ένα μεγάλο ρόλο στην αθανασία τους έπαιξαν οι ξένοι, που μελέτησαν τα έργα τους και κατάλαβαν πολύ γρήγορα ότι πρόκειται περί κολοσσιαίας προσφοράς, μπροστά στην οποία ωχριούσαν φιλόσοφοι από άλλες χώρες. Γι’ αυτό ενστερνίστηκαν τους Έλληνες φιλοσόφους και τους δίδασκαν στα σχολεία τους πριν από εμάς. Το αποτέλεσμα, θέλοντας και μη, ήταν να τους ενστερνιστούν και οι Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα.
Πώς θα μπορούσε η μνήμη του Μίκη Θεοδωράκη να διατηρηθεί για πάντα στην ελληνική ιστορία και στην διεθνή κοινότητα;
Αχ ρε Μίκη, να ήσουν εδώ, να κεράσουμε ρακί τον θάνατο στο καύκαλο του παππουλή μας!
Ο Θεοδωράκης θεωρείται στον διεθνή χώρο σαν ένας από τους μεγαλύτερους μουσουργούς του 20-21 αιώνα και τα έργα του, κυρίως τα κλασσικά, παίζονται πολύ συχνά από πολλά κλασσικά κανάλια μουσικής σε όλο τον κόσμο. Να αναφέρουμε ένα παράδειγμα ότι το καναδικό κανάλι 96.3 classical FM παίζει τουλάχιστον ένα με δύο έργα του Μίκη τη βδομάδα στα κανονικά του προγράμματα ( «Μεγάλη τιμητική διάκριση του Μίκη Θεοδωράκη στον Καναδά»). Το ίδιο κάνουν, φυσικά πιό συχνά, και για άλλους μεγάλους μουσικούς όπως ο Μπετόβεν ο Μότσαρτ ο Μπαχ, κτλ, όπως αναφέραμε σε προηγούμενη ανάρτησή μας «Μεγάλη τιμητική διάκριση του Μίκη Θεοδωράκη στον Καναδά».
Όταν ένας μουσικός μπει στο πρόγραμμα τέτοιων καναλιών, σχεδόν ποτέ δεν αφαιρείται. Άρα, η μουσική του Μίκη θα παραμένει διεθνώς διαχρονική.
Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του Μίκη, διερωτόμαστε με πιο τρόπο η μουσική του (και οι θαυμάσιοι στοίχοι πού την στολίζουν) μπορεί να διαιωνιστεί με κάποια μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν από το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Για παράδειγμα, εάν δεν γίνεται τώρα, να μπουν στα σχολεία πολύ νωρίς (δημοτικά και γυμνάσια) μαθήματα μουσικογνωσίας.
Σε αυτά τα μαθήματα, ο Μίκης να διδάσκεται συστηματικά, ούτως ώστε οι Έλληνες να ξέρουν, όχι μόνο ότι αυτός ο μουσουργός είναι ένας ψηλός με κατσαρά μαλλιά, όπως μου τον χαρακτήρισε κάποιος νέος στην Σαντορίνη πριν 3-4 χρόνια, αλλά δεν θυμόταν το όνομά του, αλλά ένας γίγαντας, παρόμοιας κλάσης των μεγάλων κλασσικών μουσικών. Αν τώρα γίνονται μαθήματα ελληνικής μουσικογνωσίας στα σχολεία δεν το ξέρουμε, αν όχι, πρέπει να εισαχθούν. Σε αυτό το σημείωμα δεν κάνουμε αναφορά σε άλλους μεγάλους Έλληνες μουσικούς, όχι γιατί θέλουμε να τους μειώσουμε άλλα γιατί επικεντρώνουμε στον Μίκη για την επέτειο του. Δόξα τω Θεώ, το μουσικό ταλέντο στην Ελλάδα ανθεί εδώ και αιώνες.
Επίσης προτείνουμε η 2 Σεπτεμβρίου να ονομαστεί «Ημέρα Μίκη Θεοδωράκη» στην Ελλάδα, κατά την οποία τα ελληνικά κανάλια μουσικής και τηλεόρασης να αφιερώνουν προγράμματα για τον Μίκη και να παίζουν και μουσική του όλη την ημέρα. Αυτό θα γίνει καταλύτης ώστε τα έργα του να μην ξεχαστούν. Όπως είπαμε και πριν, εάν ακούσεις για πρώτη φορά ένα έργο του Μίκη, θα θέλεις να το ακούς κάθε μέρα μέχρι που να πεθάνεις.
Τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε σχετικά με τη μουσική του Μίκη ότι πολλοί κάπως καινούριοι τραγουδιστές κυκλοφορούν ξανά τη μουσική του με διάφορες διασκευές. Αυτό είναι πολύ θετικό γιατί τα έργα του Μίκη επεκτείνονται με αυτούς τους «καινούργιους» δίσκους προς το μέλλον. Θέλουμε να σημειώσουμε ότι μερικοί απ’ αυτούς τους δίσκους έχουν βαρύγδουπους τίτλους, για παράδειγμα «μεγάλες φωνές ερμηνεύουν τον Θεοδωράκη». Όμως οι «μεγάλες φωνές» που διαφημίζονται, δυστυχώς δεν είναι και τόσο μεγάλες όσο οι δίσκοι προσπαθούν να τους κάνουν.
Οπως έχουμε αναφέρει ο Μίκης Θεοδωράκης έκανε τις πρώτες εκτελέσεις των δίσκων του με πραγματικά μεγάλες φωνές, στιχουργούς και μουσικούς. Παίρνοντας για παράδειγμα τους 12 Θεούς του Ολύμπου, λέμε ότι ο Μίκης ήταν ο Δίας, περιτριγυρισμένος από άλλους θεούς/ημίθεους όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Μαρινέλλα, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Μαρία Φαραντούρη, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά, η Μαίρη Λίντα, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Λόρκα και ο Νερούδα, ο Μανόλης Χιώτης, ο Κώστας Παπαδόπουλος, ο Λάκης Καρνέζης, ο Γιώργος Νταλάρας και μερικοί άλλοι, οι οποίοι σφράγισαν την μουσική του Μίκη με τελείες εκτελέσεις.
Εδώ θα θέλαμε να προτείνουμε σε δημοφιλείς Έλληνες καλλιτέχνες όπως είναι η Γλυκερία, ο Πάριος και άλλοι, να είναι πολύ προσεκτικοί όταν ερμηνεύουν τραγούδια του Μίκη γιατί ο κόσμος κάνει συγκρίσεις. Παρόλο που μου αρέσει πολύ η Γλυκερία, η αλήθεια είναι ότι όταν τραγούδησε μερικά από τα τραγούδια του αριστουργηματικού λαϊκού δίσκου του Μίκη «Στην Ανατολή», ο κόσμος δεν θα μπορούσε παρά την συγκρίνει με την απαράμιλλη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη και να βγάλει το συμπέρασμα ότι πρώτον ο δίσκος είναι γραμμένος για αντρική φωνή και δεύτερον τα μεγάλα τραγούδια του δίσκου (σχεδόν όλα) μερικά από τα οποία είναι από τα καλύτερα ζεϊμπέκικα που γράφτηκαν, όπως το «Άπονες Εξουσίες» δεν μπορούν να τραγουδιστούν, έστω και κοντά, στην ποιότητα της φωνής και της τεχνικής του Καζαντζίδη. Καλύτερα είναι να μην τραγουδήσεις αυτά τα τραγούδια, παρά να προκαλέσεις συγκρίσεις.
Αυτό το σημείο μας θυμίζει τα απαράμιλλα κλασσικά ροκ τραγούδια των Led Zeppelin, τα οποία σχεδόν κανένας δεν τόλμησε να ξανάτραγουδήσει, γιατί ξέρουν ότι δεν μπορούν να τα αποδώσουν όπως ο Robert Plant καί κανένας δεν μπορεί να συναγωνιστεί τον Jimmy Page στην κιθάρα. Tο ίδιο ισχύει για τον Πάριο, που τραγούδησε καλά περίπου 20 πολύ ωραία τραγούδια του Μίκη, αλλά δυστυχώς όχι τόσο ωραία όσο η πρώτη εκτέλεση.
Ο Μίκης είπε κάποτε σε μια συνέντευξη ότι ένας από τους λόγους που οι Ιταλοί κλασικοί μουσικοί όπως οι Βέρτι, Πουτσίνι, Βιβάλντι κτλ παρέμειναν στην ιστορία και θα παραμείνουν για πάντα, είναι επειδή η ιταλική κυβέρνηση προνόησε να προωθήσει συστηματικά την μουσική τους σε όλους τους τομείς, και τοπικά και παγκόσμια. Παίρνοντας μάθημα από τους Ιταλούς, ας αρχίσουμε κι εμείς στην Ελλάδα μια συστηματική δουλειά η οποία να διασφαλίσει ότι η μουσική του Μίκη (και άλλων μεγάλων) θα παραμείνει για πάντα σαν μια πολιτιστική παρακαταθήκη αξεπέραστης ποιότητας.
Ας αρχίσουμε με την «Μέρα Μίκη Θεοδωράκη», στις 2 Σεπτεμβρίου 2022, και ας σιγουρεύσουμε ότι οι Έλληνες τραγουδούν τα τραγούδια του Μίκη, ακόμα και αν πάνω στα κέφια τους και στα «χάι τους» κάποτε το γυρίζουν στο «Πότε Βούδας πότε Κούδας» ή στο «Της κορμάρας σου ο ύπνος» ή στον...Μουσταφά!
***
Ελευθέριος Φ. Διαμαντής
Καθηγητής τής Εργαστηριακής Ιατρικής στο Παν/μιο του Τορόντο και ανθεπιστέλλων μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.