Σε πόλεις σε όλο τον κόσμο, μέσα σε μια θάλασσα από διαδηλωτές που ξεχύνονται στους δρόμους μια εικόνα επαναλαμβάνεται και ξεχωρίζει: το πρόσωπο του κινηματογραφικού Τζόκερ με το ανατριχιαστικό χαμόγελο.
Καλλιτέχνες στον Λίβανο και το Ιράκ χρησιμοποιούν την εικόνα του Τζόκερ σε αφίσες, την επεξεργάζονται και την αναρτούν σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάποιος έγραψε με σπρέι πάνω σε ένα άγαλμα στο Σαντιάγο της Χιλής «είμαστε όλοι κλόουν», στο Χονγκ Κονγκ, διαδηλωτές ντυμένοι σαν Τζόκερ και φορώντας την αντίστοιχη μάσκα αψηφούν την απαγόρευση περί χρήσης αντικειμένων που καλύπτουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου των διαδηλωτών στις μεγάλες συγκεντρώσεις που πραγματοποιούνται και σε αυτή τη γωνιά του πλανήτη.
Οι συνθήκες και οι αιτίες που προκαλούν αυτή την έκρηξη διαδηλώσεων σε πολλές γωνιές του πλανήτη, την ίδια περίοδο, ποικίλουν. Προτεινόμενα μέτρα λιτότητας, οικονομικές πολιτικές που έχουν οδηγήσει στην φτώχεια και την εξαθλίωση του πολίτες, εντεινόμενη ανισότητα, καταγγελίες για διαφθορά και κακοδιαχείριση από τις κυβερνήσεων, απειλές κατά των ελευθεριών των πολιτών.
Γιατί όμως οι διαδηλωτές από τον Λίβανο και το Ιράκ, τη Βολιβία και το Χονγκ Κονγκ έως Ισπανία και τη Χιλή επιλέγουν το πρόσωπο του κινηματογραφικού «Τζόκερ», της αμφιλεγόμενης για κάποιους ταινίας που βρίσκεται στην κορυφή των box offices, ως πρόσωπο της δική τους οργής;
Στην ταινία, η πόλη Γκόθαμ είναι το συνώνυμο της εγκληματικότητας, οι κοινωνικές υπηρεσίες είναι πλήρως αποδυναμωμένες και ανίκανες να εκτελέσουν την αποστολή τους και οι πολίτες είναι εξίσου αδύναμοι και απογοητευμένοι ενώ οι ελίτ- πολιτικές και οικονομικές- είτε αγνοούν επιδεικτικά την πραγματικότητα είτε αδιαφορούν.
Η μια κακή ημέρα διαδέχεται την άλλη, για τον ήρωα Άρθουρ Φλεκ ο οποίος μεταλλάσσεται σε «Τζόκερ» και, όπως φαίνεται, σε ένα σύμβολο για τους απανταχού καταπιεσμένους.
Βλέπουν τους εαυτούς τους στον «Τζόκερ»
Αυτός ο αγώνας εξουσίας μεταξύ των απλών ανθρώπων και των ελίτ, όπως λέει στο CNN ο street artist Μοχάμεντ Καμπάνι αγγίζει τους διαδηλωτές στον Λίβανο. «Ο Τζόκερ είμαστε εμείς».
«Αυτή είναι η κατάσταση στην κοινωνία του Λιβάνου σήμερα. Γεμάτη ανθρώπους που όλοι θεωρούν πως είναι αποτυχημένοι. Γεμάτη καταπιεσμένους ανθρώπους, απογοητευμένους που αναζητούν ένα παράθυρο ελπίδας».
Μέσα από την αραβική ραπ και την ομάδα street art Αshekman, ο Καμπάνι και ο δίδυμο αδερφός τους Ομάρ χρησιμοποιούν την τέχνη για να καταγγείλουν την κοινωνική αδικία και την πολιτική ασυδοσία. Έτσι όταν οι συμπατριώτες του στην Βηρυτό του Λιβάνου κατέβηκαν στους δρόμους πριν από περίπου δύο εβδομάδες (με αφορμή έναν φόρο στο What’s Up που χρησιμοποιείται ευρέως στον αραβικό κόσμο και τις διαδηλώσεις να παίρνουν τελικά μορφή μαζικής εξεγερσης κατά του πολίτικου συστήματος) τα αδέρφια στράφηκαν στον «Τζόκερ» και τον ανέδειξαν ως σύμβολο των διαδηλώσεων.
«Πειράζοντας» την εικόνα του ήρωα τον εμφανίζουν να κρατάει μια μολότοφ ενώ στο πέτο του φέρει μια κονκάρδα με τη σημαία του Λιβάνου. Οι φλόγες πάνω από το κεφάλι του σχηματίζουν τη φράση «72 ώρες» στα αραβικά, μια αναφορά στην προθεσμία που ο τότε πρωθυπουργός Σαάντ Χάριρι έδωσε στους πολιτικούς του αντιπάλου που μετείχαν στην κυβέρνηση συνασπισμού του Λιβάνου για να συμφωνήσουν στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.
Τα δύο αδέρφια ανάρτησαν τα έργα τους σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αναπαρήγαγαν την εικόνα στους τοίχους της Βηρυτού.
Δεν ήταν όμως οι μόνοι που είδαν στην ταινία «Τζόκερ» ομοιότητες με αυτές που συμβαίνουν στη χώρα τους.
Η 28χρονη Σίνθια Αμπουτζάουντ, καλλιτεχνική διευθύντρια σε εταιρεία graphic design πήρε μέρος στις διαδηλώσεις στη Βηρυτό έχοντας μακιγιαριστεί μιμούμενη το μακιγιάζ του «Τζόκερ».
Απλά, «έμοιαζε σωστό» είπε. «Ήταν το ένα και μοναδικό πράγμα που μπορούσα να κάνω για να περάσω το μήνυμά μου προς τα έξω» έγραψε σε ένα mail προς το CNN. «Είμαστε πληγωμένοι και απογοητευμένοι».
Οι άνθρωποι στο Λίβανο αισθάνονται την ίδια απογοήτευση που βλέπουμε να βιώνει και ο ήρωας της ταινίας δηλώνει η 28χρονη γι ’αυτό ακριβώς αισθάνθηκε υποχρεωμένος να διαμαρτυρηθεί.
«Η ζωή στις μέρες μας, μαθαίνει τους ανθρώπους μόνο να λένε ψέμματα και να εξαπατούν γιατί πολύ απλά δεν έχεις άλλη επιλογή. Και αυτή δεν είναι η ζωή που θέλω».
Άλλοι βλέπουν τον «Τζόκερ» ως ένα σχόλιο για την κοινωνία τους
Στην Χιλή, όπου επίσης οι πολίτες διαμαρτύρονται επί εβδομάδες για την αύξηση του κόστους διαβίωσης, τους χαμηλούς μισθούς, την ιδιωτικοποίηση των τομέων της υγείας και της παιδείας και την κατάρρευση του συνταξιοδοτικού συστήματος, η Βαλεντινα Άλβαρεζ, ψυχολόγος στην περιοχή Κονσεψιόν, συμμετέχει στις διαδηλώσεις.
Στις 24 Οκτωβρίου, φωτογράφισε έναν διαδηλωτή, μακιγιαρισμένο όπως ο «Τζόκερ» ενώ κρατούσε ένα πλακάτ με το αίτημά του να παραιτηθεί ο πρόεδρος της χώρας, Σεμπαστιαν Πινιέρα. Από τότε, όπως λέει έχει δει πολλούς να ντύνονται και να μακιγιάρονται αναλόγως. Το ίδιο κάνει και εκείνη.
Η υιοθέτηση της αμφίεσης και του χαρακτηριστικού προσώπου του «Τζόκερ» από τους διαδηλωτές είναι, όπως λέει η Άλβαρεζ μια απάντηση στο «πόσο άρρωστη είναι η κοινωνία μας», δήλωσε ο Αλβάρεζ, αντικατοπτρίζοντας τόσο το πόσο ασήμαντοι νιώθουν οι απλοί άνθρωποι αλλά και την αισθήματα που ξύπνησαν μέσα τους κάνοντας τους να εξεγερθούν.
«Ο Τζόκερ είναι ένας χαρακτήρας που έχει παρερμηνευθεί, ευάλωτος και εγκαταλελειμμένος. Οι Χιλιανοί, αυτοί που δεν ανήκουν στην τάξη των κοινωνικά προνομιούχων – και είναι και η πλειοψηφία - αισθάνονται το ίδιο», γράφει η γυναίκα.
Κάποιοι τον χρησιμοποιούν ως σύμβολο εξουσίας
Ο «Τζόκερ» γεννά ένα αίσθημα συμπάθειας ως χαρακτήρας και η υπόθεση και η πλοκή της ταινίας μοιάζει με μια προειδοποίηση για το πώς η αδιαφορία και για τις ανάγκες των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων μπορεί να έχει τρομακτικές συνέπειες.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους οι διαδηλωτές επιδιώκουν να εμφανίζονται σαν «Τζόκερ», είναι για να στείλουν ένα μήνυμα προς τους κυβερνώντες, λέει ο Αντρέας Μπιρ, ερευνητής στο HoF-Institute στο Πανεπιστήμιο Μάρτιν Λούθερ του Χάλε-Γουίτενπερκγ της Γερμανίας, ο οποίος στο παρελθόν έχει γράψει για τη χρήση μασκών από διαδηλωτές.
«Αυτό που κάνει κάποιος όταν μακιγιάρεται για να μοιάζει στον Τζόκερ ή φορά μια μάσκα Τζόκερ σε μια συγκέντρωση διαμαρτυρία, αυτό που επικοινωνεί στην κυβέρνηση του Λιβάνου ή του Χονγκ Κονγκ είναι: Είμαι εδώ, στον πάτο αυτή τη στιγμή, πρόσεχε τι θα κάνεις από εδώ και πέρα» σχολίασε μιλώντας στο CNN.
Κάποιοι τον χρησιμοποιούν για να τραβήξουν την προσοχή στον αγώνα τους
Η επίκληση στον «Τζόκερ» είναι επίσης για τους διαδηλωτές ένα τρόπος, όπως λέει, για να τραβήξουν τα βλέμματα και να ακουστούν.
Επειδή η ταινία ήταν τόσο δημοφιλής στο κοινό σε όλο τον κόσμο η χρήση εικόνων που ανάγονται σε αυτή η αναφορά στον «Τζόκερ» μπορεί να βοηθήσει στην προσέλκυση της προσοχής και να δημιουργήσει ένα κύμα υποστήριξης σε ευρεία κλίμακα.
«Οι τοπικές διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ, στη Βηρυτό, στο Λίβανο, στη Χιλή...είναι πολύ τοπικά θέματα. Πώς μπορεί όμως κανείς να δημιουργήσει μια σύνδεση μεταξύ αυτών και ενός δυνητικά παγκόσμιου κοινού, από την Κένυα έως την Καμπότζη στη Χιλή; Νομίζω ότι αυτό που χρειάζεται είναι ένα στοιχείο από την σημερινή pop culture».
Και βέβαια όλοι αγαπούν έναν καλό κακό.
«Εάν προσέξετε τον Τζόκερ θα παρατηρήσετε ένα διφορούμενο μείγμα κάτι αστείου και παράλληλα απειλητικού» όπως λέει ο Μπιρ. «Είναι ένας τρομακτικός κλόουν και αυτό είναι κάπως cool. Μπορείτε να φτιάξετε memes από αυτό».
Βέβαια ο χαρακτήρας του τελευταίου κινηματογραφικού Τζόκερ είναι επιδέχεται πολλών ερμηνειών.
Ενώ οι άνθρωποι στο Λίβανο, τη Χιλή και άλλα μέρη βλέπουν τον εαυτό τους στον πρόσωπο του, στο Λονδίνο είναι ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον αυτός εμφανίζεται σαν κλόουν με χαρακτηριστικά Τζόκερ στα πλακάτ διαδηλωτών που αντιδρούν στο Brexit.
Κάποιοι λένε πως δεν πρέπει να εκλαμβάνεται κυριολεκτικά
Καθώς οι αναταραχές σε κάποιες χώρες κλιμακώθηκαν σε βίαια επεισόδια, με εμπρησμούς, βανδαλισμούς, λεηλασίες και άγρια καταστολή άρχισαν και οι επικρίσεις προς διαδηλωτές που υιοθετούσαν το «πρόσωπο» του «Τζόκερ», υποστηρίζοντας πως προωθούν το χάος και την καταστροφή.
Άλλοι όμως όπως ο Καμπάνι και η και η Αμπουτζάουντ, που αγκάλιασαν τον Τζόκερ ως ένα σύμβολο αντίσταση υποστηρίζουν ότι είναι μια αλληγορία.
Αν και ο χαρακτήρας του «Τζόκερ» σε παλαιότερες ταινίες παρουσιάζεται ως βίαιος και καταστροφικός, η Αμπουτζάουντ δηλώνει πως δεν είναι αυτός ο «Τζόκερ» αυτός με τον οποίο ταυτίζεται. Ο Καμπάνι, του οποίοι οι αφίσες παρουσιάζουν τον ήρωα να κρατά μια μολότοφ δηλώνει πως τέχνη του είναι απλώς μια μορφή έκφρασης.
«Όταν λέω “καταλάβετε τους δρόμους” δεν εννοώ αυτό να γίνει με τη βια. Οι διαδηλώσεις μας και οι διαμαρτυρίες στον Λίβανο αφορούν την ειρήνη και την αρμονία. Οι λέξεις είναι πιο ισχυρές από το όπλο».
Πηγή: CNN