Από τη στιγμή που αισθανόμαστε το χτύπημα των μικροσκοπικών ποδιών τους στο πάτωμα του σαλονιού ή βλέπουμε μια ανεπαίσθητη κίνηση με την άκρη του ματιού μας, μας πιάνει πανικός και θέλουμε να τις εξολοθρεύσουμε. Ναι, συμβαίνει με τις κατσαρίδες, αλλά και με τις αράχνες. Και οι αράχνες είναι πιθανό να καταλήξουν λιωμένες, ψεκασμένες, να τις ρουφήξει η ηλεκτρική σκούπα ή -στην καλύτερη περίπτωση- απλώς να απομακρυνθούν από το σπίτι μας. Γιατί πολλοί από εμάς σκοτώνουμε τις αράχνες τόσο αδιάφορα, αφαιρώντας τη ζωή τους με τη θεϊκή μας δύναμη, σχεδόν σαν αντανακλαστικό;
Φυσικά, οι άνθρωποι σκοτώνουν συστηματικά ζώα όταν αυτό είναι εφικτό ή βολικό -πολλές δραστηριότητες, από τη γεωργία μέχρι τα εργαστηριακά πειράματα, δεν θα ήταν δυνατές χωρίς αυτή τη δυσάρεστη πραγματικότητα. Αλλά η πρακτική αυτή όταν εφαρμόζεται στις αράχνες, περιγράφεται συχνά με περίεργους νικηφόρους όρους.
«Υπήρχε μια αράχνη στο μπάνιο, την ψέκασα και την παρακολούθησα να πεθαίνει σιγά-σιγά. Χρειάζεται περίπου ένα λεπτό για να δράσει, καλό», έγραψε ένας ικανοποιημένος αγοραστής προϊόντος που σκοτώνει αράχνες στο Amazon. «πτώματα αράχνης (πολλά) στο έδαφος / κρέμονται από κομμάτια ιστού», έγραψε ένας άλλος.
Μια πολύπλοκη μορφή ζωής
Τέτοιες «σφαγές» αραχνών είναι ακόμα πιο συγκλονιστικές αν αναλογιστεί κανείς ότι οι αράχνες και οι άνθρωποι δεν είναι τόσο διαφορετικοί οργανισμοί. Αν και οι εξελικτικές μας πορείες χωρίστηκαν τουλάχιστον 530 εκατομμύρια χρόνια πριν, μοιραζόμαστε πολλά από τα ίδια όργανα και μέρη του σώματος -όπως τα γόνατα- αλλά και παρόμοιες χημικές ουσίες του εγκεφάλου, από την ντοπαμίνη μέχρι την αδρεναλίνη. Κανείς δεν έχει μελετήσει ποτέ τα συναισθήματα των αραχνών, αλλά είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι μπορεί να είναι πιο συγκρίσιμα απ′ ό,τι νομίζετε.
Εξίσου, ο εγκέφαλός τους δεν είναι καθόλου βαρύς στους αραχνοειδείς ώμους τους (ή στα πόδια τους - μερικές φορές δεν υπάρχει χώρος για έναν πλήρη εγκέφαλο στο κεφάλι μιας αράχνης), αλλά υπάρχουν ολοένα και περισσότερες ενδείξεις ότι ορισμένα είδη είναι ικανά για εντυπωσιακά πολύπλοκα διανοητικά κατορθώματα, όπως ο σχεδιασμός στρατηγικών παράκαμψης για να ξεγελάσουν τη λεία τους. Μπορεί επίσης να έχουν το δικό τους μοναδικό είδος νοημοσύνης, κατά το οποίο είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τους ιστούς τους για να τις βοηθούν να σκέφτονται.
Και αν καταφέρουν να αποφύγουν την εξόντωση από υστερικούς ανθρώπους, υπάρχουν είδη αραχνών που μπορούν να ζήσουν για δεκαετίες.
Η γηραιότερη γνωστή αράχνη στον πλανήτη έφτασε στην αξιοσέβαστη ηλικία των 43 ετών. Όλο αυτό το διάστημα, είχε μόνο ένα σπίτι, ένα λαγούμι στο καταφύγιο North Bungulla, στη νοτιοδυτική Αυστραλία. Την εποχή του θανάτου της το 2018, η Λεάντρα Μάσον -μια οικολόγος που είχε περάσει χρόνια μελετώντας την- δήλωσε στην Washington Post πώς είχε με τραγικό τρόπο «φύγει στην ακμή της» -σκοτώθηκε από τσίμπημα σφήκας.
Αν χρειαζόμασταν κάποιον άλλο λόγο για να θεωρήσουμε πολύτιμη τη ζωή μιας αράχνης, είναι το γεγονός ότι - όπως και με όλα τα ζώα που ζουν σήμερα - κάθε μια από αυτές είναι προϊόν μιας αδιάσπαστης σειράς προγόνων που εντοπίζονται έως και 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Παρά τις δυσκολίες, οι γονείς, οι παππούδες και οι προ παππούδες της συγκεκριμένης αράχνης κατάφεραν να επιβιώσουν αρκετά χρόνια για να αναπαραχθούν. Και μετά έρχεται ένας άνθρωπος και πατάει την αράχνη στο μπάνιο επειδή είναι ενοχλητική.
Οπότε, είμαστε όλοι απλά σκληροί - ή συμβαίνει κάτι άλλο;
Σύμφωνα με τον Τζέφρι Λόκγουντ, υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους δυσκολευόμαστε να συμπάσχουμε με τις αράχνες - στην πραγματικότητα, αυτά τα άτυχα πλάσματα διαθέτουν ξεχωριστά χαρακτηριστικά, τα οποία η τύχη συνδύασε σε ένα πακέτο που θεωρούμε αηδιαστικό.
«Λέω στον κόσμο ότι μέρος της τέλειας καταιγίδας της εξέλιξης και του πολιτισμού είναι οι αράχνες», λέει ο Λόκγουντ, καθηγητής φυσικών και ανθρωπιστικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Wyoming και συγγραφέας του βιβλίου The Infested Mind: Why Humans Fear, Loathe, and Love Insects.
Ένας αρχαίος εχθρός
Ίσως ο πιο προφανής λόγος για τον οποίο θεωρούμε εντάξει να εξοντώνουμε τις αράχνες, είναι ο παθολογικός μας φόβος για οτιδήποτε με οκτώ πόδια, γεγονός που καθιστά την ενσυναίσθηση ιδιαίτερα δύσκολη.
Η αποστροφή μας προς αυτές είναι εν μέρει έμφυτη (έχει αποδειχτεί σε βρέφη) και ίσως έχει εξελιχθεί για να μας αποτρέψει από το να πλησιάζουμε δηλητηριώδεις αράχνες.
Αυτή η έμφυτη επιφυλακτικότητα πιστεύεται ότι επιτείνεται από πολιτιστικούς παράγοντες, όπως το να έχουμε γονείς που τις περιγράφουν ως τρομακτικές καθώς μεγαλώνουμε. Τα κινδυνολογικά δημοσιεύματα, ο κινηματογράφος και άλλες απεικονίσεις είναι πιθανό να προσθέσουν μια επιπλέον δόση πανικού - ορισμένοι ειδικοί έχουν συνδέσει τον παράλογο φόβο που έχουν πολλοί άνθρωποι για τους καρχαρίες με την ταινία «Τα σαγόνια του καρχαρία» του 1975.
Ωστόσο, ο φόβος δεν είναι ο μόνος λόγος -ειδικά επειδή δεν έχουμε την ίδια αποστροφή για άλλα αρθρόποδα που είναι εξίσου επικίνδυνα.
Μια πιθανή εξήγηση είναι το πόσο εξωγήινα φαίνονται, με τα παράλογα πολλά μάτια -έως και 12- πάρα πολλά πόδια και κυνόδοντες χωρίς άλλα δόντια. Η συμπεριφορά τους είναι επίσης εντυπωσιακά διαφορετική από εκείνη των περισσότερων θηλαστικών -φτιάχνουν ιστούς για να παγιδεύουν τους απρόσεκτους περαστικούς, στη συνέχεια τους μουμιοποιούν και ρουφάνε τα σωθικά τους όργανα, ή τρώνε τους συντρόφους τους και παράγουν σμήνη απογόνων.
Έτσι η μη εξοικείωση με αυτές συνδέεται με ένα είδος κοινότητας, που τις κάνει να δείχνουν ανατριχιαστικές, λέει ο Λόκγουντ.
Οι αράχνες είναι και γενετικά ξένες. Αν και οι άνθρωποι και οι αράχνες έχουν μακρινή συγγένεια, είμαστε λιγότερο συνδεδεμένοι μαζί τους από ό,τι με άλλα ζώα, όπως τα θηλαστικά ή ακόμη και τα ερπετά.
Αυτό είναι δυνητικά προβληματικό, διότι όσο περισσότερα κοινά έχουμε με τους άλλους -ή όσο πιο στενή συγγένεια έχουμε- τόσο περισσότερη συμπόνια έχουμε γι′ αυτούς. Μια μελέτη του 2019 διαπίστωσε ότι η ενσυναίσθηση των συμμετεχόντων για τα ζώα, μειώθηκε ανάλογα με το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από την απόκλιση των εξελικτικών μας διαδρομών.
Ακόμα και η επιστήμη δείχνει να τις αγνοεί. Μια μελέτη του 2010 διαπίστωσε ότι, για κάθε ερευνητική εργασία που δημοσιεύεται για ένα απειλούμενο αμφίβιο, υπάρχουν 500 για ένα απειλούμενο μεγάλο θηλαστικό.
Απώλεια ελέγχου
Πολλές από τις πιο ανατριχιαστικές ιστορίες σχετικά με τις αράχνες έχουν ένα στοιχείο έκπληξης -όπως όταν τις βλέπουμε ξαφνικά μέσα σε εάν ρούχο στην ντουλάπα. Ο Λόκγουντ εξηγεί ότι αυτό είναι πιθανό να είναι ένας σημαντικός παράγοντας της αποστροφής μας προς τις αράχνες - η ικανότητά τους να ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. «Νομίζουμε ότι έχουμε τον έλεγχο του κόσμου μας, αλλά οι αράχνες και τα έντομα συνεχίζουν να έρχονται», λέει.
Οι αράχνες είναι απλά πολύ καλές στο να κρύβονται και είναι πολύ γρήγορες. Σε αντίθεση με τα αδέσποτα περιστέρια ή τις αλεπούδες, δεν μπορείτε απλά να χτίσετε έναν τοίχο για να τις κρατήσετε έξω. Αν και ζούμε πλέον σε έναν κόσμο υπερ-έλεγχου -όπου μπορούμε να ανοίξουμε τη θέρμανση του σπιτιού μας ακόμη και από την άλλη άκρη του κόσμου- εξακολουθούν να εμφανίζονται απροσδόκητα στα κρεβάτια και τα παπούτσια μας, όπως έκαναν εδώ και χιλιετίες. Είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι αδύνατο να εξαλειφθούν από τα σπίτια μας.
Άλλοι λόγοι εντοπίζονται στο ότι δεν παράγουν ήχους, που να μας μετέδιδαν ότι αισθάνονται πόνο, ή ότι ακόμη και τα μωρά της αράχνης δεν έχουν τη μορφή που να τα κάνουν συμπαθητικά στα μάτια μας.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος τρόπος.
«Νομίζω ότι οι άνθρωποι υποθέτουν ότι ορισμένες μορφές ζωής αξίζουν περισσότερο από άλλες... αλλά δεν το σκέφτονται. Δεν θέτουν στον εαυτό τους αυτά τα ερωτήματα», λέει η Γκέραλνταϊν Ράιτ, καθηγήτρια εντομολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Η ίδια επισημαίνει ότι η περιφρόνησή μας για τις αράχνες είναι εν μέρει μια δυτική ιδιαιτερότητα, καθώς ορισμένοι πολιτισμοί και θρησκείες -όπως ο βουδισμός- έχουν την άποψη ότι όλα τα έμβια όντα είναι πολύτιμα εδώ και χιλιετίες.
Μήπως ήρθε η ώρα να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε έτσι;
Πηγή: BBC