Ο καταξιωμένος μαέστρος και συνθέτης, που διατηρεί στενές σχέσεις με την Ελλάδα, επιστρέφει στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στις 15 Δεκεμβρίου. Αυτή τη φορά, το πρόγραμμα έχει…Μπετόβεν μόνο. Εν μέσω προετοιμασιών για την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής, μιλά για το πρόγραμμα της συναυλίας, τους δασκάλους που σημάδεψαν την πορεία του, αλλά και όσα του χάρισε η μουσική.
Επιστρέφετε στην Ορχήστρα μετά από τέσσερα χρόνια. Πώς περάσατε αυτό το διάστημα που -αναμφίβολα - ήταν δύσκολο για όλους μας;
- Η πανδημία του κορωνοϊού ήταν μια παγκόσμια καταστροφή που μας ανάγκασε όλους να προσαρμοστούμε σε έναν διαφορετικό, άγνωστο κόσμο. Όλες μου οι εμφανίσεις στο εξωτερικό ακυρώθηκαν και για ένα μεγάλο διάστημα, η ζωντανή μουσική έπαψε να υπάρχει. Έχοντας περισσότερο ελεύθερο χρόνο από όσο θα ήθελα να έχω, επένδυσα τις προσπάθειές μου στη σύνθεση. Αρχικά, έγραψα ένα κουαρτέτο για έγχορδα το οποίο ονόμασα «Σε Δύσκολους Καιρούς».
Περιγράφει τον πόνο που βίωσαν οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο από την απομόνωσή τους στο σπίτι, ενώ περιέχει αιχμηρές παραφωνίες που περιγράφουν το χάος, τον όλεθρο και τον θυμό που νιώσαμε όλοι. Μετά άρχισα να δουλεύω πάνω σε μια Συμφωνία για Σοπράνο και Ορχήστρα, με τίτλο «Εκεί που Καθόταν Μόνη».
Στο επίκεντρο της συμφωνίας βρίσκεται ένας Θρήνος (βασισμένος σε βιβλικές λέξεις του προφήτη Ιερεμία) για την πεσμένη πόλη της Ιερουσαλήμ. Η παγκόσμια πρεμιέρα πραγματοποιήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου του 2022 από την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης σε δική μου διεύθυνση, με σολίστ την εξαιρετική Ελληνίδα σοπράνο Χρύσα Μαλιαμάνη.
Το πρόγραμμα της συναυλίας που πρόκειται να διευθύνετε αποτελείται αποκλειστικά από έργα Μπετόβεν. Τι σημαίνει για εσάς ο Μπετόβεν;
- Στη συναυλία, παρουσιάζουμε τρία σπουδαία έργα του αθάνατου Μπετόβεν. Την Εισαγωγή Έγκμοντ, το «Αυτοκρατορικό» Κοντσέρτο και την Έβδομη Συμφωνία! Γράφτηκαν όλα μέσα σε τρία χρόνια. Το «Αυτοκρατορικό» το 1809 (όταν ο Μπετόβεν ήταν 49 ετών), η Εισαγωγή το 1810 και η Έβδομη Συμφωνία το 1811-12. Στον πυρήνα και των τριών έργων βρίσκονται οι δυνατές μουσικές αντιπαραθέσεις του Μπετόβεν με τον Ναπολέοντα, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών απελευθερωτικών πολέμων από την μακρόχρονη Ναπολεόντεια κυριαρχία. Επομένως και τα τρία αυτά έργα φέρουν το βάρος του δράματος, της μάχης και του αγώνα.
Πώς νιώθετε όταν διευθύνετε δικά σας έργα; Σας ενδιαφέρει ο τρόπος που προσεγγίζουν άλλοι μαέστροι τις συνθέσεις σας;
- Προτιμώ να διευθύνω ο ίδιος τις συνθέσεις μου, για τον απλό λόγο ότι ο Τάλμι ο μαέστρος γνωρίζει καλύτερα από κάθε άλλον τι εννοούσε ο Τάλμι ο συνθέτης. Πριν από μερικά χρόνια, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών ερμήνευσε με κάποιον άλλο μαέστρο τη σύνθεσή μου Ελεγεία για έγχορδα, τύμπανα και ακορντεόν. Σίγουρα θα ήθελα να είχα διευθύνει ο ίδιος. Έχω ακούσει άλλους μαέστρους να διευθύνουν έργα μου και συχνά νιώθω ότι κάτι λείπει από την ερμηνεία τους…
Έχετε πει ότι μια από τις σημαντικότερες στιγμές της καριέρας σας ήταν όταν διευθύνατε τη Συμφωνία των Χιλίων του Μάλερ. Πώς προετοιμαστήκατε για αυτή τη συναυλία; Θυμάστε τα συναισθήματά σας την ώρα που βρισκόσασταν στο πόντιουμ;
- Πράγματι, αυτή ήταν μια εμπειρία που συμβαίνει μόνο μια φορά στη ζωή κάποιου. Για την περίσταση συγκέντρωσα δύο συμφωνικές ορχήστρες 200 μουσικών, 15 διαφορετικές χορωδίες 700 τραγουδιστών και 3 παιδικές χορωδίες με 100 παιδιά: όλοι μαζί ήμασταν 1000 συμμετέχοντες – όπως έγραψε ο Μάλερ. Η προετοιμασία κράτησε αρκετούς μήνες καθώς οι περισσότεροι τραγουδιστές ήταν ερασιτέχνες. Η συναυλία έγινε στο παγοδρόμιο του Κεμπέκ μπροστά σε 12.000 θεατές, οι οποίοι μπορούσαν ταυτόχρονα να παρακολουθούν σε γιγαντοοθόνες. Ενώ διηύθυνα αυτή την ένδοξη συμφωνία, απογειώθηκα σε ένα σύννεφο μιας διαφορετικής σφαίρας και ο εαυτός μου γνώριζε ότι αυτό το μοναδικό γεγονός πιθανότατα δεν θα συμβεί ποτέ ξανά στη ζωή του.
Υπήρχαν καθηγητές ή πρόσωπα που πιστεύετε ότι σημάδεψαν την καλλιτεχνική σας πορεία;
- Ως νεαρός φοιτητής διεύθυνσης ορχήστρας, παρακολουθούσα συναυλίες της Φιλαρμονικής του Ισραήλ και με επηρέασε ιδιαίτερα ο Ούγγρος μαέστρος István Kertész. Αργότερα, ως συνεργάτης του Μουσικού Φεστιβάλ Tanglewood, μελέτησα δίπλα στον Leonard Bernstein, με τον οποίο κράτησα επαφή για χρόνια αργότερα.
Έχετε τελέσει για πολλά χρόνια Καλλιτεχνικός Διευθυντής σε ορχήστρες όπως η Συμφωνική Ορχήστρα του Κεμπέκ, η Συμφωνική Ορχήστρα του Αμβούργου, η Φιλαρμονική του Μονάχου κ.ά. Νιώσατε ποτέ κατά τη θητεία σας σε τέτοιες θέσεις ότι έπρεπε να παραμερίσετε το καλλιτεχνικό κριτήριο και να δώσετε βάση στο εμπορικό; Πιστεύετε ότι είναι εφικτό να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο;
- Ναι, υπάρχει αυτό το σκεπτικό - ίσως ειδικά στις ΗΠΑ όπου οι ορχήστρες δεν υποστηρίζονται από την κυβέρνηση. Εάν το πρόγραμμα είναι υπερβολικά εξειδικευμένο ή περιλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό σύγχρονο έργα, το κοινό θα είναι αναπόφευκτα μικρό και ως εκ τούτου και τα έσοδα από το συναυλία. Γι’ αυτό, το καθήκον μου ως μουσικός διευθυντής ήταν να σχεδιάζω και να χτίζω προγράμματα με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε αν, για παράδειγμα, επιθυμούσα να συμπεριλάβω στο πρόγραμμα ένα σημαντικό σύγχρονο έργο, θα το έβαζα μαζί με ένα πολύ δημοφιλές κλασικό ή ρομαντικό έργο - για να εξασφαλίσω ότι το κοινό θα έρθει.
Ποιο είναι το πολυτιμότερο δώρο που σας έχει χαρίσει η μουσική;
- Η μουσική, περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη, μιλούσε πάντα με τον πιο άμεσο τρόπο στην καρδιά, την ψυχή και τα συναισθήματα των ανθρώπων σε κάθε γωνιά του κόσμου. Είναι μια υπέροχη αποστολή να ερμηνεύεις υψηλής ποιότητας μουσική για άντρες, γυναίκες και παιδιά σε καιρούς ηρεμίας, αλλά κυρίως σε καιρούς αγωνίας και έντασης. Πρόκειται, ενδεχομένως, για την πολυτιμότερη μορφή απόδρασης.