Λίγο πριν ανέβει στο πόντιουμ της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών για την τέταρτη συναυλία του κύκλου «Ο Σκαλκώτας και οι σύγχρονοί του», ο διεθνώς αναγνωρισμένος μαέστρος και συνθέτης Γιόαβ Τάλμι, μιλά για τη ζωή αλλά και τη μουσική που μας κάνει καλύτερους.
Την άνοιξη του 2018, στη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών «100 χρόνια από τη γέννηση του Λέοναρντ Μπερνστάιν», βυθιστήκαμε στο έργο σας «Ελεγεία για έγχορδα, τύμπανα και ακορντεόν «Σκέψεις για το Νταχάου». Δημιουργία στοχαστική, εμπνευσμένη από μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας. Σε δημιουργικό επίπεδο, σας εκφράζει το φως ή το σκοτάδι;
Ξεκίνησα να συνθέτω την «Ελεγεία» μετά από την επίσκεψή μου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, κοντά στο Μόναχο. Δεδομένου ότι όλοι οι παππούδες μου, οι θείοι και οι θείες μου δολοφονήθηκαν από τους Ναζί, η επίσκεψη αυτή με επηρέασε βαθιά και μου δημιούργησε πολύ έντονα συναισθήματα που - μετά από μια μακρά περίοδο περισυλλογής- οδήγησε σε αυτή τη σύνθεση. Έργο που ήρθε πράγματι μετά από αυτό το φρικτό σκοτάδι στην ιστορία της ανθρωπότητας. Αυτό που επιδιώκω να εκφράσω μέσα από τη μουσική μου είναι ότι μπορεί κανείς να συγχωρήσει μετά από πολύ καιρό - αλλά να μην ξεχνά ποτέ.
Σε ποιο βαθμό οι πρωτοποριακές τεχνικές σύνθεσης έχουν επηρεάσει τη δική σας μουσική;
Αν με τον όρο ”πρωτοποριακές” εννοείτε υπερσύγχρονες τεχνικές, φοβάμαι ότι αυτό δεν επηρεάζει πραγματικά τη σύνθεσή μου. Αναζητώ στην γραφή μου πραγματική ουσία - όχι μόνο νέους ήχους ή εφέ που κανείς δεν έχει ξανακούσει...
Σε ποιο μουσικό ρεύμα θεωρείτε ότι ανήκετε;
Δεν έχω ιδέα... Η μουσική μου σίγουρα δεν είναι δωδεκαφθογγική ούτε και μινιμαλιστική. Έχει μερικά τονικά κέντρα αν και δεν είναι και τονική... Αρκεί να πω ότι είναι σημαντικό για μένα η μουσική μου να είναι προσβάσιμη και να υπάρχει τρόπος αμφίδρομης επικοινωνίας με το κοινό.
Σε ηλικία 21 ετών φύγατε από το Ισραήλ για να σπουδάσετε στο Τζούλιαρντ της Νέας Υόρκης. Πως βιώσατε τη μετάβαση στις Η.Π.Α.;
Περίπου 35 φοιτητές απ’ όλο τον κόσμο είχαν συγκεντρωθεί στην ακρόαση για τη σχολή διεύθυνσης Ορχήστρας του Τζούλιαρντ. Μόνο τρεις έγιναν δεκτοί - συμπεριλαμβανομένου και εμού - μετά από πολύ σκληρές εξετάσεις. Το μόνο εμπόδιο ήταν τα πολύ φτωχά αγγλικά μου: μπορούσα να διαβάζω λίγο αλλά δεν ήξερα να μιλάω! Στη μέση της εξέτασης- πρόβας με την εξαιρετική Ορχήστρα της Σχολής, ο δάσκαλος και μαέστρος Ζαν Μορέλ, με σταμάτησε και είπε:
- ”Κύριε Τάλμι, πρέπει να μιλάτε στους μουσικούς και να εξηγείτε με ακρίβεια ποιες είναι οι επιθυμίες σας ”.
Επειδή δεν μπόρεσα να μιλήσω αγγλικά (!) άρχισα να τραγουδάω, επιδεικνύοντας τις επιθυμίες μου ως μαέστρος μέσω του τραγουδιού. Προφανώς το γεγονός ότι τραγούδησα σε ένα τέλειο γαλλικό solfeggio με έκανε τον αγαπημένο μαθητή του μαέστρου Μορέλ...
Πότε αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη σύνθεση και σε ποια ηλικία δημιουργήσατε το πρώτο σας έργο;
Ξεκίνησα να αυτοσχεδιάζω στο πιάνο σε ηλικία έξι ετών και αφού τότε δεν μπορούσα να γράψω μουσική, ο πατέρας μου (ο οποίος ήταν δάσκαλος μουσικής και ο πρώτος δάσκαλός μου στο πιάνο) έγραψε τα πρώτα μου κομμάτια για πιάνο. Περίπου στα δέκα - όταν άρχισα τα πρώτα μου μαθήματα θεωρίας και αρμονίας στο τοπικό ωδείο, ο δάσκαλος μου ζήτησε να γράψω μια σειρά από παραλλαγές σε ένα διάσημο παραδοσιακό τραγούδι του Ισραήλ, και πιθανότατα αυτή είναι η πρώτη χειρόγραφη σύνθεσή μου που επέζησε.
Συχνά, οι πρώτες απόπειρες σύνθεσης γίνονται υπό την επιρροή κάποιου σημαντικού συνθέτη. Αυτό είναι κάτι που ισχύει και στη δική σας περίπτωση;
Αυτό που θεωρώ ως την πρώτη μου σοβαρή σύνθεση είναι ένα κομμάτι περίπου 12 λεπτών που ονομάζεται: Μουσική για φλάουτο και έγχορδα. Το έγραψα όταν ήμουν 22 ετών για τη γυναίκα μου, την Ερέλλα, η οποία ήταν εξαιρετική φλαουτίστα. Και ναι, δεν ντρέπομαι να πω ότι αυτή η σύνθεση έχει επιρροές από τον Μπάρτοκ.
Τόσο η σύνθεση όσο και η διεύθυνση ορχήστρας σχετίζονται με το «όλο». Ως προσωπικότητα αλλά και ως καλλιτέχνης έχετε ανάγκη έναν συνολικό έλεγχο του αποτελέσματος για να εκφραστείτε;
Υπάρχει πραγματικά μια διάσταση μεταξύ σύνθεσης και διεύθυνσης ορχήστρας. Ενώ η διεύθυνση συνεπάγεται κοινωνική συνεργασία με πολλούς καλλιτέχνες-μουσικούς, η σύνθεση είναι ένα πολύ μοναχικό επάγγελμα, όπου ο συνθέτης πρέπει να απομονωθεί από όλους τους γύρω ανθρώπους και να αναζητήσει τη μοναξιά.
Πώς νιώθετε όταν ακούτε κάποιο έργο σας να ερμηνεύεται ζωντανά;
Συγκινούμαι πολύ- με την προϋπόθεση βέβαια ότι η ερμηνεία είναι καλή.
Είναι τελικά η μουσική ένα είδος θεραπείας για τις πληγές που προκαλούν οι πράξεις των ανθρώπων;
Ναι, πραγματικά. Η μουσική έχει τόσες πολλές ιδιότητες και τρόπους να εισέρχεται στην ανθρώπινη ψυχή – μία από αυτές είναι το να επουλώνει τις πληγές και τα βάσανα.
Πολλοί συνθέτες, μεταξύ των οποίων και ο προσφιλής σε εσάς Μάλερ, διορθώνουν τα έργα τους διαρκώς. Εσείς επιστρέφετε σε παλιές συνθέσεις;
Είναι κάτι που επιχειρώ κατά καιρούς, αλλά προσπαθώ να μην το κάνω γιατί δεν υπάρχει τέλος σε αυτό... Πάντα αισθάνεσαι ότι κάτι πρέπει να αλλάξεις, να διορθώσεις… Κάποια στιγμή πρέπει απλά να το αφήσεις ως έχει.
Ποια είναι η πρώτη σας ανάμνηση από τη μουσική;
Η πρώτη μου ανάμνηση… Καθισμένος στην αγκαλιά του πατέρα μου μπροστά σε ένα αρμόνιο. Εκείνος πατά τα πεντάλ, γιατί τα δικά μου πόδια δεν φτάνουν κι εγώ παίζω αυτοσχεδιασμούς. Τόσα χρόνια αργότερα και οι αυτοσχεδιασμοί παραμένουν το αγαπημένο μου «χόμπυ», όποτε έχω χρόνο.
Διευθύνετε ορχήστρες σε όλο τον κόσμο. Οι διαφορετικές εθνικότητες συνιστούν διαφορετικά ακροατήρια. Σας επηρεάζει ο τρόπος με τον οποίο σας «ακούνε»;
Ναι. Οι διαφορετικές εθνικότητες έχουν συγκεκριμένους χαρακτήρες και διαφορετικό τρόπο αντίδρασης σε συναισθηματικά θέματα. Γνωρίζουμε ότι ο Μπραμς, ο Μπρούκνερ και ο Σιμπέλιους (για να αναφέρω λίγους) ήταν και παραμένουν εξαιρετικά αγαπητοί σε κάποιες χώρες ενώ σε κάποιες άλλες θεωρούνται ”φλύαροι και βαρετοί”. Αυτό είναι ένα συναρπαστικό θέμα που χρειάζεται περισσότερη συζήτηση…
Σε παλαιότερη συνέντευξή σας, έχετε πει ότι νιώθετε πολύ νεότερος από την ηλικία σας. Ποιοι είναι οι παράγοντες που πιστεύετε ότι συντελούν σ’ αυτό;
Η Διεύθυνση Ορχήστρας είναι ένα επάγγελμα που απαιτεί συνεχή εγκεφαλική δραστηριότητα και έντονη σωματική κίνηση. Αυτό προφανώς είναι η καλύτερη φόρμουλα για τη μακροζωία της ζωής!
Ενδεχομένως αυτό να εξηγεί και το ότι εξακολουθώ να εκπέμπω την ίδια ενέργεια όταν διευθύνω, όπως έκανα και πριν από περίπου 40 χρόνια και δεν νιώθω τη διαφορά ...
Πρόκειται να διευθύνετε ένα ιδιαίτερο πρόγραμμα που συνδυάζει ένα έργο του Άρνολντ Σαίνμπεργκ με δύο δημιουργίες των Καρλ Μαρία Φον Βέμπερ και Γιοχάνες Μπραμς. Ποιες οι βασικότερες προκλήσεις για τον αρχιμουσικό;
Η πρόκληση αυτού του πολύ ιδιαίτερου προγράμματος δεν είναι μόνο για τον αρχιμουσικό: είναι εξίσου δύσκολο για την Ορχήστρα - καθώς και για το κοινό! Ο Μπραμς και ο Βέμπερ προσφέρουν την ομορφιά, την έλξη και τη δημοφιλία, αλλά ο Άρνολντ Σαίνμπεργκ παραμένει ένα πραγματικό πείραμα για όλους μας! Περισσότερα από 100 χρόνια μετά τη σύνθεση του έργου, η μουσική του Σαίνμπεργκ εξακολουθεί να μην είναι αποδεκτή από το ευρύ κοινό και η περίπλοκη μουσική του γλώσσα παραμένει ξένη ακόμη και για τους περισσότερους επαγγελματίες μουσικούς. Ως εκ τούτου, η πρόκληση είναι πρώτα να αγαπήσει το έργο η Ορχήστρα και μέσω της Ορχήστρας, το ίδιο το κοινό.
Τα τελευταία χρόνια έχετε αποκτήσει μία στενή σχέση με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στην οποία επιστρέφετε συχνά ως αρχιμουσικός. Τι είναι αυτό που σας ενώνει;
Κατά τη διάρκεια των 51 χρόνων καριέρας μου, έχω βιώσει ξανά και ξανά τη ”χημεία” που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ μαέστρων και ορχηστρών. Όπως συμβαίνει με τη χημεία ανάμεσα στους ανθρώπους, υπάρχει ένα άγνωστο, σχεδόν ανεξήγητο προσωπικό στοιχείο που «συνδέει» (ή απομακρύνει) τους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει και στη σχέση αρχιμουσικού- ορχήστρας. Αισθάνομαι πολύ άνετα όταν συνεργάζομαι με τους εξαιρετικούς μουσικούς της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και είμαι πολύ ευγνώμων που η ”χημεία” μεταξύ μας λειτουργεί.
Σπουδάσατε σύνθεση και διεύθυνση ορχήστρας. Τελικά τί ισχύει; Συνθέτης γεννιέται κάποιος ή γίνεται;
Πιστεύω ότι η σύνθεση είναι κάτι πολύ βαθιά εσωτερικό και ψυχολογικό. Οι πραγματικοί συνθέτες γεννιούνται με την ικανότητα να εξωτερικεύουν και να μεταφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με νότες.
Η ψυχή σας ακουμπάει/ανήκει στη σύνθεση ή τη διεύθυνση ορχήστρας;
Λόγω των δύσκολων απαιτήσεων του επαγγέλματος που ασκούσα, αναγκάστηκα να αφιερώσω στην αρχή της καριέρας μου το 80% του χρόνου μου στη διεύθυνση και μόνο το 20% στη σύνθεση. Τώρα αυτή η κατάσταση αλλάζει απότομα και αφιερώνω ίσο χρόνο και στα δύο. Έχω όμως την τάση να αφιερώνω όλο και περισσότερο χρόνο στη σύνθεση.
Info:
Παρ., 17 Μαϊ. 2019 20:30
ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ
Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης