«Η Μελίνα ήταν 7 χρονών, όταν σκέφτηκα να καταγράψω αυτά που μούρθε να της εξιστορώ τα Σαββατοκύριακα που περνούσε μαζί μας. Τα μπλα – μπλα του παππού, όπως τα λέγαμε. Εχουν περάσει 25 χρόνια. Τότε ήξερα ότι δεν επρόκειτο να τις διαβάσει αμέσως τις «Επιστολές» μου αυτές. Όπως και να έχει τι είναι 10 επιστολούλες, που σκοπός τους είναι να προετοιμάσει ένα παιδί με το λεξιλόγιο που θα συναντήσει καθώς θα μπαίνει σιγά-σιγά στην εφηβεία; Και θα βρίσκει μπροστά του λέξεις και ορολογίες φορτισμένες με απρόσιτη σημασία; Μια επιστολή που απευθύνεται σε χιλιάδες Ελληνόπουλα. Και στην ηλικία της Μελίνας ακόμα! Στο κάτω-κάτω, ένα απλό κουβεντολόι είναι. Ανάμεσα στη Μελίνα και στον παππού της Δεν είναι δα και οι 10 Εντολές!
Mελίνα, θυμάσαι τι μου είπες, στο τραπέζι; Και η αγάπη; - μου είπες - Πώς μπορεί να θέλει κάποιος να κάνει κακό σε κάποιον που αγαπάει;. Αγάπη δεν υπάρχει;»
Ομολογώ πως δεν την σκέφτηκα ποτέ αυτήν την περίπτωση. Δεν μπορώ να φανταστώ άντρες και γυναίκες που δεν αγαπούν. Κανονικά, δεν μπορεί να θέλεις το κακό του άλλου όταν τον αγαπάς. Ακόμα και όταν αγαπάς τους ανθρώπους γενικώς. «Ο άνθρωπος σκοτώνει αυτό που αγαπάει» έλεγε ένας Άγγλος συγγραφέας, ο Όσκαρ Ουάϊλντ, για την ακρίβεια. Αλλά μάλλον το έλεγε γιατί είχε πολύ υποφέρει από ανθρώπους που αγάπησε και τον αγάπησαν. Είναι πολύ αντιφατικά όλ΄αυτά. «Αντιφατικά» λέμε όταν μια ιδέα φαίνεται σωστή στον ένα και λάθος αστον άλλον. Και δεν ξέρεις ποιον να πιστέψεις. Γι’αυτό και κυκλοφοριύν αντιφατικές παροιμίες. Ανεξήγητες. Παράδειγμα: Η μία παροιμία λέει «το γοργόν και και χάριν έχει», η άλλη λέει «όποιος βιάζεται σκοντάφτει»! Η μία λέει να μην καθυστερούμε, η άλλη ότι όποιος βιάζεται σκοντάφτει! Ποια θα πιστέψουμε; Και τις δύο!
Μια μέρα είδα μια ταμπέλα σ΄ένα φορτηγό, στο δρόμο, που έγραφε «Σιγά-σιγά γιατί βιάζομαι»! Έτσι είναι η ζωή, έχει απ΄όλα. Και τι θα κάνουμε; Εσείς θα ρωτήσετε τους γονείς σας. Εγώ θα κάνω αυτό που μου είπε το φορτηγό. Να βιάζομαι όσο γίνεται πιο σιγά! Δηλαδή όταν ο δρόμος είναι ελεύθερρος. Και τι σημαίνευτό; Σημαίνει ότι έχουμε μεγάλη ευθύνη σε ότι κάνουμε. Με ρώτησες αν ο άνθρωπος γενιέται καλός. Και βέβαια. Γεννιέται καλός και χαλάει ύστερα. Αν δεν ακούσει τους μεγαλυτέρους του. Τους καλούς δασκάλους και τους καλούς γονείς. Και οι καλοί γονείς σίγουρα είχαν καλούς γονείς Η κακία δεν είναι κληρονομική αρρώστια. Οι συνθήκες είναι που χαλάνε τον άνθρωπο. Έτσι και η κακία, όπως η γρίππη, είναι ασθένεια. Έτσι πιστεύω εγώ. Και τους εγκληματίες πρέπει να τους βάζουν σε φυλακές-νοσοκομεία. Κατά τη δική μου γνώμη και συγνώμη. Γιατί συγνώμη ; Γιατί πολλοί δεν θα είναι σύμφωνοι μαζί μου. Μάλιστα, σε μερικές χώρες υπάρχει ακόμα η «θανατική ποινή». Αν ο εγκληματίας είναι άρρωστο άτομο (επικίνδυνο αλλά άρρωστο) τον σκοτώνεις;
Ρωτάς για την αγάπη. Κι εμείς οι ίδιοι μπορούμε να πάμε φυλακή από αρρωστημένη αγάπη. Αρρωστημένη όταν είναι υπερβολική και στερεί την ελευθερία του άλλου. Να η αντίφαση. Να είσαι ταυτόχρονα κακός κι΄ ερωτευμένος. Δηλαδή άρρωστος. Αλλά λίγες είναι αυτές οι περιπτώσεις. Η αγάπη δεν είναι αρρώστια. Είναι ευτυχία. Και η ευτυχία είναι μεγάλη ευθύνη. Να προσέχουμε να μην αρρωστήσει.
Πολύ παράδοξα όλ΄αυτά, ε; Η ζωή είναι γεμάτη από αντιφάσεις και παραδοξολογίες. Η ίδια η λέξη «αγάπη» είναι λέξη παράδοξη. Θα στο πει και ο Πλάτωνας. (Πάλι αυτός !). Η αγάπη έχει άμεση σχέση με το «καλό» και με το «ωραίο». Τα ωραίο έλκει, τραβάει την αγάπη, έτσι δεν είναι; Μερικές φορές δεν λέμε, «ερωτεύτηκα αυτόν τον πίνακα». Γιατί είναι ωραίος. Καλλιτεχνικά ωραίος. Αλλά ο πίνακας δεν το ξέρει ! Αγνοεί ότι τον ερωτεύτηκες. Ο έρωτας αυτός είναι λοιπόν μονόδρομος. Αυτό μπορεί να συμβεί και στον άνθρωπο. Να τον αγαπάς κι΄εκείνος (ή εκείνη) να μη σ΄αγαπάει. Για λόγους ανεξήγητους. Συχνότερα πάντως η αγάπη είναι αμοιβαία. Αγαπάς αυτόν που σ’ αγαπάει αν και, συνυπάρχουν δύο ειδών αγάπες. Η εγωιστική αγάπη και η αμοιβαία. Καμιά φορά αγαπάμε γιατί μας αγαπάνε. Αυτή η αγάπη είναι εγωιστική. «Ν΄αγαπάς με αγάπη» λέει κάπου ο Ευριπίδης. (Αρχαίος συγγραφέας κι΄αυτός). Κι΄εννοούσε «όχι εγωιστικά». Αγάπη σημαίνει ανταλλαγή.
Αυτά για την αγάπη. Η φιλία; Η φιλία έχει άλλους νόμους. Εκεί δεν υπάρχει εγωιστική φιλία. Η συμπάθεια είναι αναγκαστικά αμοιβαία. Η φιλία γεννιέται την ίδια στιγμή κι’ απ΄τις δύο πλευρές. Θα βρούμε κάτι ανάλογο με τον «κεραυνοβόλο έρωτα».
’Ισως θα τον έχεις ακούσει, αλλά αυτός λειτουργεί με άλλους νόμους. Και δεν ξέρουμε ούτε πού είναι ευάλωτος ούτε πώς γεννιέται. Θα το συζητήσουμε όταν μεγαλώσεις.
Αλλά ξέρουμε πώς γεννιέται μια φιλία. Με πολύ λογικό τρόπο. Ανταλλαγή είναι κι΄αυτή αλλά αν αποδειχτεί εγωιστική δεν κινδυνεύεις με ολοκληρωτική καταστροφή, όπως στην αγάπη. Δεν αυτοκτονείς ποτέ από χωρισμό στη φιλία! Γιατί στη φιλία δίνεις μόνο ένα κομμάτι από τον εαυτό σου. Ενώ στην αγάπη τα δίνεις όλα. Φίλους μπορείς να έχεις πολλούς. Βλέπουμε καθαρά πώς γεννιέται μια φιλία. Η προσωπικότητα παίζει ρόλο αλλά οι πραγματικοί λόγοι είναι σκοτεινοί. Το ίδιο και το ταλέντο. Κανείς δεν ξέρει που κρύβονται.
Αν η αγάπη είναι αίσθημα η φιλία είναι συναίσθημα. Και ιδού τώρα και το ένστικτο. Το ταλέντο βρε! Που είναι το πιο ελεγχόμενο από ‘όλα. Το ταλέντο έρχεται χωρίς να το πάρουμε είδηση. Οι άλλοι το αντιλαμβάνονται πριν από μας. Όλες οι μορφές της αγάπης εμφανίζονται οως κάτι το «οριστικό», αλλά μπορεί να εξαφανιστούν από τη μια στιγμή στην άλλη. Μπορεί, είπα. Μπορεί και όχι. Ενώ το ταλέντο, θα μείνει. Κανείς δεν μπορεί να το ξεριζώσει. Ίσως γιατί δεν έχει ζευγάρι. Γι’αυτό και το ταλέντο αισθάνεται μεγάλη μοναξιά.
Η αγάπη και το ταλέντο είναι δύο κρυφοί κόσμοι. Ο ένας έχει πηγή του την ψυχική δοκιμασία, το πάθος και τα πάθη, ο άλλος και την πνευματική ευαισθησία. Αλλά χρειάζονται και οι δυο για να γίνει ένα μεγάλο έργο. Και τα μεγάλα έργα είναι απαραίτητα, σε κάθε λαό και σε κάθε πολιτισμό.
Πότε μίλησα για ζευγάρι; Όταν μιλούσα για αγάπη και φιλία; Υπάρχουν πολλά αισθήματα, θετικά, που είναι κοντά το ένα με το άλλο. Και γεννιούνται όταν γνωρίζουμε κάποιον. Όταν δούμε ότι έχει πολλά χαρίσματα, καλή καρδιά και πνευματικά ενδιαφέροντα, τον σεβόμαστε. Όταν κάνουμε παρέα και δεν μας απογοητεύει σε τίποτα, έχουμε και συμπάθεια. Όταν είμαστε συχνά μαζί, του ανοίγουμε την καρδιά μας και κάνει κι’ αυτός το ίδιο με μας, αυτό είναι η φιλία. Μπορούμε να είμαστε φίλοι με πολλούς αλλά ερωτευμένοι είμαστε μόνο με έναν. Τότε είναι που μιλάμε για ζευγάρι.
Κανονικά, ζευγάρι είναι ένας πατέρας και μια μητέρα. Θα βρούμε ακόμα και στα ζώα ζευγάρια, ακόμα και στα πουλιά. Σκοπός η αναπαραγωγή. Να κάνουν παιδιά και τα παιδιά τους, όταν μεγαλώσουν να κάνουν παιδιά και πάει λέγοντας. Για να γίνει αυτό χρειάζεται και η φιλία και η αγάπη και το... ταλέντο! Το ταλέντο που έχουν οι σχοινοβάτες. Αυτοί που περπατάνε πάνω σε ένα σκοινί. Μπορεί να ξεκίνησαν από φίλοι, μπορεί και από ταλέντο, ποιος ξέρει; Όσοι είναι αχώριστοι, μένουν κάτω από την ίδια στέγη, τρώνε κάθε μέρα στο ίδιο τραπέζι και ούτω καθεξής. Και δεν θέλουν να χωρίσουν. Αυτό είναι η αγάπη. Συζυγική, πατρική, μητρική, αδελφική.
Αυτό το ζευγάρι είναι παντρεμένο. Γιατί αυτή είναι η αρχαία παράδοση, ή γιατί το ζητάει η θρησκεία και οι γονείς του ζευγαριού. Σήμερα έχουν λιγοστέψει οι γάμοι. Και συχνά διαλύονται. Άλλοι καιροί, άλλα ήθη, όπως έλεγε ο Κικέρωνας, ένας Ρωμαίος συγγραφέας που θα τον μάθεις αν κάνεις Νομικά.
Θα μου πεις «και το διαζύγιο»; Κοίτα να δεις, η φιλία δεν τελειώνει κάποτε όταν για κάποιο λόγο δεν έχουν πια τα ίδια ενδιαφέροντα οι φίλοι; Έτσι μπορεί να σβήσει και η φλόγα της συζυγικής αγάπης. Άγνωστο γιατί άναψε, άγνωστο γιατί έσβησε. Και τότε έχουμε διαζύγιο. Η λέξη «ζεύγος» (και «ζευγάρι») σημαίνει «δεμένοι δίπλα-δίπλα». Ζευμένο, να τραβάνε το κάρο. Και το «κάρο» είναι η οικογένεια. Διαζύγιο, σημαίνει να χωριστεί ο «ζυγός» (δια-ζύγιο). Λέγεται και «χωρισμός». Δεν αρέσει στα παιδιά να χωρίζουν οι γονείς τους. Αλλά τι να κάνουν, θα συνηθίσουν. Να ζουν με τον πατέρα ή με τη μητέρα. Ή πότε με τον πατέρα και πότε με την μητέρα. Τα μισά παιδιά στον κόσμο έτσι ζούνε. Μάλιστα μερικοί πατέρες και μερικές μητέρες ξαναπαντρεύονται. Σ΄αυτές τις “σύνθετες οικογένειες”, όπως τις λένε, υπάρχουν συχνά παιδιά που έχουν την ίδια μητέρα αλλά διαφορετικό πατέρα. Τι τα θες; Η ζωή δεν είναι τέλεια. Ο άνθρωπος προσπαθεί να την τελειοποιήσει, αλλά η ζωή αντιστέκεται!
Όταν το παιδί μεγαλώσει και γίνει αυτό που λέμε ενήλικας, καταλαβαίνει καλύτερα πώς είναι φτιαγμένη η ζωή. Είναι γεμάτη από απρόβλεπτα, από συμπτώσεις και από αναποδιές. Η μόνη ευτυχής «αναποδιά» είναι το παιδί. Γιατί κανείς από μας δεν ήταν προγραμματισμένος. Οι γονείς μπορεί να μας θέλανε, αλλά ιδέα δεν είχανε πώς θα βγούμε. Η Φύση και η τύχη αποφασίζει αν και πότε θα γεννηθεί ένα παιδί και τι παιδί θα είναι. Όλοι είμαστε απρόβλεπτοι. Θες από τύχη, θες από ατυχία. Αλλά η ευτυχία πολύ σπάνια έρχεται απρόβλεπτα. Εμείς πρέπει να τη χτίσουμε. Για τη δυστυχία δε θέλω να μιλήσω. Μερικές φορές βλέπουμε τι μας συμβαίνει και δεν κάνουμε τίποτα για να μην μας συμβεί. Ο άνθρωπος έχει τις αδυναμίες του. Δεν είναι τέλειος, το είπαμε. Καπνίζει, ξέρει ότι θ΄ αρρωστήσει και συνεχίζει να καπνίζει. Σήμερα βάζουν στα κουτιά των τσιγάρων τη φράση “ΤΟ ΚΑΠΝΙΣΜΑ ΣΚΟΤΩΝΕΙ”. Το διαβάζεις και ανοίγεις το πακέτο! Οι αρχαιολόγοι του έτους 3000 που θα βρουν αυτά τα πακέτα σε τίποτα ερείπια, θα αναρωτηθούν αν ήμασταν τρελοί για δέσιμο, όλοι εμείς στη αρχή της 3ης Χιλιετηρίδας μετά Χριστόν.
Να δούμε τι θα με ρωτήσεις αύριο. Καλόν ύπνο Μελίνα μου.
Διαβάστε εδώ τις υπόλοιπες επιστολές