Έλα να πάρουμε ένα καφεδάκι να ξυπνήσουμε για καλά. Ξέχασα ότι τα μικρά παιδιά δεν πίνουν καφέ ! Και τα μεγάλα δεν πίνουν γάλα ! Πίνουν ένα καφεδάκι να συνέλθουν. Γιατί καφέ; Ο καφές είναι ένα φυτό που οι σπόροι του όταν στεγνώσουν, αλεσθούν και βράσουν μας τονώνουν, μας ξυπνούν, σαν να ήταν φάρμακο. Όχι, εδώ δεν έχουμε τέτοιο φυτό. Έρχεται από την Αφρική και από την Λατινική Αμερική. Από τα θερμά κλίματα. Από την Κολομβία, από τη Βραζιλία, ακόμα και από τη Βενεζουέλα. Όταν θα πας στο Καράκας τα Χριστούγεννα, ρώτα να σου πουν πού έχει φυτείες καφέ. Παλιά λέγανε πως δεν κάνει καλό, τώρα λένε πως κάνει καλό. Αλλά όχι και σε μεγάλες ποσότητες. Δυο, τρία φλιτζάνια την ημέρα. Όχι υπερβολές! Μηδέν άγαν, όπως λέγαν οι Αρχαίοι.
Το «μηδέν» το ξέρεις. Το «άγαν» είναι κοντά στο «μέγαν», δηλαδή «πάρα πολύ». Μηδέν άγαν, «Τίποτα το πάρα πολύ». Όπως σε όλα, έτσι δεν είναι; Γιατί αλλιώς, δεν κάνει καλό. Πώς ξέρουμε τι είναι καλό και τι είναι κακό ; Καλή ερώτηση... Κατά βάθος, μέσα μας, το ξέρουμε, δεν είν΄έτσι ; Πίνουμε πολύ καφέ; Θα γίνουμε νευρικοί. Πίνουμε πολύ κρασί; Θα μεθύσουμε. «Παν μέτρον άριστον» λέγαν επίσης οι Αρχαίοι. Δηλαδή, αν θέλεις να πάρεις άριστα στη ζωή, να είσαι «μετρημένος¨». Όχι υπερβολές. Πόσο κρασί να πίνουμε την ημέρα; Ένα-δυο ποτηράκια –και φαγωμένοι, όχι νηστικοί. Αυτό είναι το «μέτρο» για το καθημερινό κρασί.
Άλλωστε, για τα θέματα υγείας έχουμε τους γιατρούς. Αλλά είναι και η ψυχική υγεία. Εκεί είναι πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα. Είπαμε, πού είναι η ψυχή; Κανείς δεν ξέρει. Πού θα τη βρούμε λοιπόν για να τη γιατρέψουμε; Και θα πάμε σε ψυχίατρο ή σε ψυχολόγο. Αν είμαστε πολύ άρρωστοι και πολύ επικίνδυνοι, θα μας πάνε στον ψυχίατρο. Αν έχουμε προβλήματα στη ζωή μας και αισθανόμαστε δυστυχείς, θα πάμε από μόνοι μας στον ψυχολόγο. Ο ψυχίατρος συνήθως μας δίνει φάρμακα. Ο ψυχολόγος προσπαθεί να μας κάνει να ζήσουμε σε αρμονία με την προσωπικότητά μας. Αλλά είναι και ο ψυχαναλυτής. Αναλυτής γιατί μας βάζει να ψάξουμε τις αλήθειες που κρύβουμε στο υποσυνείδητό μας. Και δεν τις ξέρουμε ή τις έχουμε ξεχάσει. Γιατί είναι βαθύ σκότος εκεί και δεν βλέπουμε τίποτα. «Psychiatre, psychologue, psychanalyste», ελληνικές λέξεις, οι ίδιες σ΄όλες σχεδόν τις γλώσσες. Όλοι αυτοί οι «σπεσιαλίστες της ψυχής» ενδιαφέρονται για την ευτυχία μας. Η ευτυχία είναι μια ψυχική κατάσταση, μια φάση στη ζωή, που μας κάνεις χαρούμενους, γενναιόδωρους και αισιόδοξους. Βγαίνει πολύ βαθιά από μέσα μας αυτή η κατάσταση. Συχνά είμαστε ευτυχισμένοι και δεν το ξέρουμε. Όταν κάνουμε το καλό γύρω μας είναι ένα δείγμα ότι είμαστε καλά. Όταν μάλιστα αυτά που κάνουμε είναι και καλά και ωραία, είμαστε ακόμα καλύτερα.
Οι φιλόσοφοι έχουν πολύ μιλήσει για το καλό και το ωραίο. Ο Πλάτωνας, για παράδειγμα. (Αρχαίος Έλληνας κι΄αυτός, τι να κάνουμε…). Ε, λοιπόν, «το καλό είναι και ωραίο και το ωραίο είναι και καλό» έλεγε. Γιατί ; Γιατί το «κακό» δεν μπορεί να είναι ωραίο πράγμα, έλεγε. Απ΄την άλλη μεριά, το «άσχημο» μπορεί να το πούμε «καλό»; Αφού την ευτυχία ψάχνουμε, μπορούμε να είμαστε ευτυχείς μέσα στην ασχήμια και μέσα στην κακία; Δίκιο δεν είχε ο Πλάτωνας ; (Ή, μάλλον ο Σωκράτης. Γιατί στο στόμα του τα έχει βάλει όλα αυτά, στους ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ που έχει γράψει).
Θα μου πεις, όλα είναι σχετικά, αυτό που είναι ωραίο για τον έναν μπορεί να είναι άσχημο για τον άλλον! Και σου απαντώ. Άλλο το ”γούστο” κι΄άλλο η ”ομορφιά”. Στον έναν αρέσει αυτή η ομορφιά στο άλλον η άλλη. Αλλά σε κανέναν δεν αρέσει η ασχήμια. Το πρόβλημα είναι ότι το ωραίο διδάσκεται κι΄αυτό. Στα σχολεία και στο σχολείο της ζωής. Ίσως πάλι να είναι η ασχήμια που διδάσκεται. Δηλαδή από αμόρφωτους. Κι΄εκεί είναι ίσως το πρόβλημα. Όταν δηλαδή σου λείπει η παιδεία γιατί σε περιβάλλουν άτομα απαίδευτα ή ανόητα ή που κυνηγάνε τόσο το χρήμα ώστε να κλέβουν τους συνανθρώπους τους. Αυτά τα άτομα είναι άσχημα, αυτά τα ίδια. Τι θα σου μεταδώσουν; Την ασχήμια τους φυσικά. Και θα καταλήξεις ν΄αγοράζεις αυτούς τους γελοίους πίνακες που πουλάνε σε μερικά λαϊκά μαγαζιά τη οδού Πατησίων. Αντί να πηγαίνεις στις Εκθέσεις των καλών ζωγράφων. Εκεί που σε στέλνει ο παππούς σου !... Άλλωστε το «καλό» και το «ωραίο» ακονίζει και την εξυπνάδα. Μπορεί να μην το είπε ο θείος Πλάτωνας, αλλά το λέω εγώ ! Ρώτα και την Άλκη Ζέη.
Ας πούμε, λοιπόν, ότι ξέρουμε τι είναι η ευτυχία. Αυτό που δεν ξέρουμε αρκετά είναι πώς την επιτυγχάνουμε. Γιατί δεν είμαστε μόνοι στη ζωή. Πρέπει και άλλοι να επιδιώκουν τον ίδιο σκοπό. Δυστυχώς δεν είναι και τόσο εύκολο. Είμαστε πολύ συχνά περικυκλωμένοι από την κακία και την ασχήμια. Όταν κάνεις το καλό και το ωραίο, τι άλλο θέλεις, είσαι ένας τέλειος άνθρωπος. Αλλά δεν είναι όλοι τέλειοι. Για να μην πω, πολύ λίγοι είναι οι τέλειοι. Ίσως και κανείς ! Θέλει μεγάλα κότσια η τελειότητα. Η ζήλια, η έπαρση, η λαιμαργία, η φτώχεια, όλα αυτά –και υγιής να είσαι- δεν σ΄αφήνουνε να είσαι ευτυχής. Όταν είσαι αμόρφωτος, νομίζεις πως η ζήλια, η αλαζονεία, η λαιμαργία κι΄όλα αυτά, είναι μεγάλα προτερήματα.
Η αμορφωσιά εμποδίζει τους ανθρώπους να κάνουν το «ωραίο», που ζητάει ο Πλάτωνας. Και οι πόλεμοι τους εμποδίζουν να κάνουν το «καλό». Τελικά, γιατί μας μιλάνε οι φιλόσοφοι για όλ΄αυτά ; Γιατί δεν είμαστε τέλειοι. Η απόλυτη ευτυχία, μας λένε, δεν υπάρχει. Ποιος μας το λέει ; Ο Σοπενάουερ, ο Φρόυδ, θα τους μάθεις κι΄εσύ κάποτε. Αυτό που υπάρχει, μας λένε, είναι ο δρόμος προς την ευτυχία. Αλλά ένας κινέζος φιλόσοφος, σύγχρονος του Πλάτωνα, είπε κάτι πιο φιλοσοφικό, «όταν πάρεις το δρόμο για την ευτυχία και δε την βρεις στο τέρμα, θα καταλάβεις ότι ο δρόμος ο ίδιος είναι η ευτυχία». Αλίμονο αν είχε τέρμα. Τότε θα φτάναμε στην τελειότητα. Και, όπως ξέρουμε, η ζωή είναι σύντομη. Δηλαδή, το τέλος της, είναι ευτυχία ; Όχι βέβαια ! Άρα, ο δρόμος, η ζωή, όσο διαρκεί, είναι η ευτυχία. Κατ’ αρχήν, είναι ευτυχία για είναι ζωή ! Λίγο είναι αυτό; Από κει και ύστερα, πρέπει να προσθέσουμε κι΄εμείς κάτι… Ό ένας λίγη αγάπη, ο άλλος λίγο κρασάκι. Αλλά, το δυστύχημα είναι ότι, στα καλά καθούμενα, έρχεται κι΄ένας βάρβαρος που προσθέτει λίγο πόλεμο. Ένας αγράμματος.
Γιατί πόλεμο; Γιατί ο πόλεμος είναι η αλαζονεία, η λαιμαργία, ο φθόνος, που λέγαμε πριν. Μερικοί ανόητοι λένε πως ο πόλεμος είναι ένστικτο. Ξέρεις τι είναι το ένστικτο; Μια δύναμη στον άνθρωπο στην οποία δεν μπορεί να αντισταθεί. Ο πόλεμος λοιπόν δεν παράγεται από ένστιχτο. Δύο είναι τα ένστιχτα στον άνθρωπο. Σε όλα τα ζώα, άλλωστε. Να φάει για να επιζήσει και να κάνει παιδιά για να επιζήσει το ανθρώπινο είδος. Κι΄αν κάναν πόλεμο οι πρωτόγονοι άνθρωποι και κάνουν ακόμα τα ζώα, είναι για ν΄ αποκτήσουν τροφή. Οι σημερινοί πόλεμοι, λοιπόν, δεν γίνονται από ένστιχτο. Αλλά από ψυχρό υπολογισμό. Όπως κάνουν όλοι οι εγκληματίες, οι δολοφόνοι, οι μαφιόζοι, οι γκάνγκστερ που βλέπουμε στις ταινίες. Ένας Χίτλερ, ένας Μουσολίνι, ένας Μπους, κάνουν πόλεμο για ένα ποτάμι, ένα βουνό, μια πόλη, για μια πετρελαιοπηγή, για ένα ορυχείο με διαμάντια. Κανένα ένστιχτο. Έπαρση και λαιμαργία. Και αμορφωσιά. Γιατί οι μορφωμένοι άνθρωποι είναι ευαίσθητοι. Και δεν σκοτώνουν τους συνανθρώπους τους.
Εμείς λοιπόν δεν θα κάνουμε πόλεμο. Αλλά αν μας κάνει κάποιος, εμείς τι πρέπει να κάνουμε; Το μυαλό λέει «άμυνα». Κι΄αυτό θα κάνουμε. Θα αντισταθούμε για να επιζήσουμε. Και για να επιζήσει και η ελευθερία μας. Που είναι ένα από τα δικαιώματά μας. Ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στα «δικαιώματα του ανθρώπου». Η ελευθερία, η αυτοδιοίκηση, η ισότητα απέναντι στους νόμους, η ειρηνική συνύπαρξη είναι μερικά από τα δικαιώματα του ανθρώπου. Τα οποία μόνο η Δημοκρατία εξασφαλίζει. Αυτή που έχουμε σήμερα. Γατί δεν την είχαμε πάντα. Αν και η Δημοκρατία γεννήθηκε στην Ελλάδα. Και μάλιστα στην Αθήνα. Γι΄αυτό και η λέξη αυτή είναι η ίδια σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Democracy, Democratie, Democracia κλπ. Κλπ. Και σημαίνει «εξουσία του λαού». Ο «δήμος» ήταν ο λαός, στην αρχαιότητα (εξού και «δήμαρχος») και «κρατία» η εξουσία (εξού και «κράτος»). Για να πούμε όλη την αλήθεια, από τότε που εφευρέθηκε η δημοκρατία από τους Έλληνες, ο άνθρωπος απέκτησε κι ένα τρίτο ένστικτο. Την ανάγκη της ελευθερίας. Ψέματα;
Τώρα θα πάμε να φάμε τη φασολάδα μας, θα πάρουμε έναν υπνάκο και τα ξαναλέμε.