Η έννοια του «υβριδικού πολέμου» εισήλθε στο λεξιλόγιο των περισσότερων ΜΜΕ από την κρίση της Ουκρανίας- και ειδικότερα την προσάρτηση της Κριμαίας- και μετά: Η εμφάνιση των «μικρών πράσινων ανδρών» (little green men) – βαριά οπλισμένων στρατιωτών άνευ διακριτικών- σε στρατηγικής σημασίας σημεία της Κριμαίας, οι εκστρατείες παραπληροφόρησης/ fake news που «θόλωναν το τοπίο», οι κυβερνοεπιθέσεις «άγνωστης» προέλευσης κατά υποδομών, η δημιουργία τεχνητών νησιών σε αμφισβητούμενες θαλάσσιες ζώνες, οι προκλητικές ενέργειες που σταματούν ένα βήμα πριν την «ξεκάθαρη» εχθρική πράξη, όλα αυτά εντάσσονται, εν έτει 2019, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο- ομπρέλα που τείνει να αποκαλείται «υβριδικός πόλεμος» ή «υβριδικές απειλές». Αν και οι ορισμοί ποικίλλουν, η ουσία είναι πως στον σημερινό πολυπολικό, εν πολλοίς αναθεωρητικό κόσμο, με τις τεράστιες δυνατότητες που παρέχουν η τεχνολογία και οι τηλεπικοινωνίες, τα όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου φαίνονταν συχνά να θολώνουν- και ως εκ τούτου, γίνεται ακόμα πιο δύσκολη η διάκριση μεταξύ εχθρών, μη-εχθρών και φίλων (όπου και αν αυτοί υπάρχουν), μεταξύ εχθρικών ενεργειών και προβοκάτσιας, τυχαίων και «τυχαίων» fake news κλπ.
Ο υβριδικός πόλεμος, αν και, από πολλές απόψεις, δεν αποτελεί κάτι «επαναστατικό» («γκρίζες» πρακτικές τέτοιου είδους ανάγονται στις αρχές της στρατιωτικής ιστορίας ακόμα), αποτελεί σίγουρα σημείο των καιρών μας, καθώς η πρόκληση αστάθειας (που βρίσκεται στην «καρδιά» της συγκεκριμένης στρατηγικής/ φιλοσοφίας, εάν μπορούμε να την αποκαλέσουμε έτσι) και η υπονόμευση ενός αντιπάλου σε στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, είναι στόχοι που μπορούν να επιτευχθούν ευκολότερα και αποτελεσματικότερα σε σχέση με το παρελθόν, με μια σειρά «φθηνών», θα έλεγε κανείς, εργαλείων (η χρήση των social media για εξάπλωση παραπληροφόρησης και υπονόμευση της εμπιστοσύνης σε κυβερνήσεις και θεσμούς αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα). Ως εκ τούτου, προκύπτει το εμφανές ερώτημα, δεδομένης της παραδοσιακά ευαίσθητης θέσης της χώρας μας στον διεθνή γεωπολιτικό χάρτη: Πόσο ευάλωτη είναι η Ελλάδα απέναντι στις υβριδικές απειλές- και κατά πόσον είναι προετοιμασμένη απέναντί τους;
Στο πλαίσιο ενός εκτενούς αφιερώματος πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, η HuffPost Greece απευθύνθηκε σε τέσσερις ειδικούς: Για το κεφάλαιο «υβριδικός πόλεμος» μας μίλησαν οι: Ιπποκράτης Δασκαλάκης (διευθυντής μελετών του ΕΛΙΣΜΕ, υποστράτηγος ε.α), Αθανάσιος Κοσμόπουλος (Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής, ταγματάρχης ε.α), Κων/νος Θ. Λαμπρόπουλος (στρατηγικός αναλυτής και Εταίρος του Κέντρου Μελετών Ασφάλειας της Γενεύης), Ιωάννης Λ. Κωνσταντόπουλος, (επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς).
Δείτε τις αναλύσεις τους επί του θέματος:
-Ιπποκράτης Δασκαλάκης: Παλαιότερα μιλούσαμε για τουρκικές ψυχολογικές επιχειρήσεις, σήμερα μιλάμε για «υβριδικό πόλεμο»
-Αθανάσιος Κοσμόπουλος: Ανάγκη οικοδόμησης μηχανισμού για τον εντοπισμό των fake news
-Κων/νος Λαμπρόπουλος: Τα υβριδικά επιχειρησιακά δόγματα θολώνουν τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης
-Ιωάννης Κωνσταντόπουλος: Στόχοι των υβριδικών απειλών είναι οι κοινωνίες και όχι οι στρατοί
Ορίζοντας τον υβριδικό πόλεμο
Συνοψίζοντας, βάσει των απαντήσεων που μας έδωσαν οι άνωθεν ειδικοί, ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί συνδυασμό πρακτικών συμβατικού και μη συμβατικού/ ασύμμετρου πολέμου, με εμπλοκή στοιχείων πληροφοριακού πολέμου και κυβερνοπολέμου. Απώτερος στόχος είναι η πρόκληση αστάθειας και ανισορροπίας, εσωτερικής και εξωτερικής, στον αντίπαλο.
Ο υβριδικός πόλεμος, αν και ακούγεται περισσότερο τα τελευταία χρόνια, (κυρίως από την κρίση στην Ουκρανία και μετά), δεν είναι μια νέα «μόδα» στη γεωστρατηγική/ γεωπολιτική: Στοιχεία του υπήρχαν ανέκαθεν στην ιστορία των ανθρώπινων συγκρούσεων, ωστόσο πλέον οι δυνατότητες της σύγχρονης τεχνολογίας τον καθιστούν πιο «αποδοτικό». Όπως σημειώνει ο κ. Λαμπρόπουλος, ο σύγχρονος υβριδικός πόλεμος δίνει έμφαση στη δημιουργικότητα, την μη προβλεψιμότητα, την αδυναμία απόδοσης ευθυνών και «στοχεύει πρωτίστως στο γνωσιακό υπόβαθρο του Πολέμου». Χαρακτηριστικά παραδείγματα του 21ου αιώνα είναι η κρίση της Ουκρανίας, ο πόλεμος Ισραήλ- Χεζμπολά στον Λίβανο και η περίπτωση της Συρίας. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι η ευρύτατη χρήση μη στρατιωτικών μέσων, θολώνοντας τα όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου και δημιουργώντας μια «γκρίζα» κατάσταση, που χαρακτηρίζεται από επιχειρήσεις παραπληροφόρησης και κυβερνοπολέμου, στρατιωτικές ενέργειες από δυνάμεις «αγνώστου» προέλευσης, αλλά και συμβατικές επιχειρήσεις, προκλήσεις που σταματούν ένα βήμα πριν την εχθρική ενέργεια κ.α.
Κ. Λαμπρόπουλος: Η χρήση των μη στρατιωτικών μέσων στην μελλοντική διεξαγωγή επιχειρήσεων τις επόμενες δεκαετίες, θα αυξηθεί δραματικά, όπερ μεθερμηνευόμενον σε αναλογία τουλάχιστον 4 προς 1 υπέρ της χρήσης μη στρατιωτικών μέσων έναντι της χρήσης των στρατιωτικών. Ως εκ τούτου, τα διακριτά όρια μεταξύ ειρήνης και πολέμου καθίστανται θολά και δυσδιάκριτα.Οι επιχειρήσεις διεξάγονται στην λεγόμενη «γκρίζα περιοχή» κάτω απ το κατώφλι του πολέμου και πάνω απ’ το κατώφλι της ειρήνης.
Γενικότερα, όλοι οι ειδικοί που μίλησαν στη HuffPost Greece υπογράμμισαν την πολυεπίπεδη στόχευση της συγκεκριμένης φιλοσοφίας: Ο υβριδικός πόλεμος στοχεύει ταυτόχρονα υποδομές, πολιτική και κοινωνική σταθερότητα, ένοπλες δυνάμεις και το ίδιο το φρόνημα μιας κοινωνίας, εκμεταλλευόμενος μια σειρά συμβατικών και μη συμβατικών μέσων. Πρόκειται, στην ουσία για συνδυαστική χρήση στρατιωτικής, πολιτικής, οικονομικής και πληροφοριακής ισχύος- τόσο από κράτη, όσο και από μη κρατικούς δρώντες.
Παραπληροφόρηση, fake news και κυβερνοπόλεμος
Ιδιαίτερα σημαντικός πυλώνας του υβριδικού πολέμου είναι η ψηφιακή του διάσταση: Πέραν του κυβερνοπολέμου/ κυβερνοεπιχειρήσεων, που έχουν ως στόχο υποδομές, τηλεπικοινωνίες κλπ, ο κ. Κοσμόπουλος τόνισε τη σημασία της αντιμετώπισης της παραπληροφόρησης και των fake news, υπογραμμίζοντας την ανάγκη αύξησης της ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του μιντιακού και δημοσιογραφικού δυναμικού της χώρας, ώστε να μην πέφτουν άθελά τους θύματα παραπληροφόρησης και να γίνονται ακουσίως όργανα διασποράς προπαγάνδας και θέσεων ξένων χωρών. Σε αυτό το πλαίσιο, υπογράμμισε την ανάγκη για δημιουργία, μεταξύ άλλων, ενός μηχανισμού εντοπισμού και διαχείρισης fake news, και την καθιέρωση πολιτικής διαχείρισης της παραπληροφόρησης σε εθνικό επίπεδο.
Αθ. Κοσμόπουλος: Μην περιμένετε τον εχθρό να βομβαρδίσει με δραστική βολή πυροβολικού ή με αποστολές αεροπορικού βομβαρδισμού μια περιοχή, θα προτιμήσει να ρίξει το τραπεζικό σύστημα και τα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα, παράλληλα με ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ στη Χώρα. Φανταστείτε το χάος που θα προκληθεί στη Χώρα όταν είναι μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες και περιοχές της Χώρας χωρίς κινητά τηλέφωνα, χωρίς ΑΤΜ και χωρίς ρεύμα ταυτόχρονα. Αυτός είναι ο σύγχρονος πόλεμος:Το πιστόλι και η χειροβομβίδα έχουν αντικατασταθεί από το πληκτρολόγιο και την οθόνη.
Διαβάστε επίσης:
Προστασία απέναντι στον υβριδικό πόλεμο
Κοινή αντίληψη ως προς το συγκεκριμένο θέμα είναι πως, στην περίπτωση του υβριδικού πολέμου, δεν μιλάμε τόσο για «άμυνα», όσο για «ανοσία»: Όπως σημείωσε ο κ. Κωνσταντόπουλος, απαιτείται μια «ολιστική προσέγγιση όπου εμπλέκεται ολόκληρη η κυβέρνηση σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, ο ιδιωτικός τομέας, και ολόκληρη η κοινωνία», ενώ ο κ. Κοσμόπουλος μίλησε για υβριδική ανοσοποίηση, καθώς, επί της προκειμένης, εάν κάποιος έχει πέσει θύμα υβριδικής επιχείρησης και μπαίνει σε διαδικασία αμυντικών επιχειρήσεων, κατά κανόνα είναι πολύ αργά.
Ι. Κωνσταντόπουλος: Η καλύτερη άμυνα απέναντι σε πρακτικές υβριδικού πολέμου αποτελεί, πρώτον, η διαμόρφωση της αντίληψης της απειλής και η κατανόηση του υβριδικού πολέμου και των υβριδικών απειλών, δεύτερον, η προσπάθεια ενδυνάμωσης της ανθεκτικότητας μίας κοινωνίας, έτσι ώστε σε περίπτωση που δεχθεί ένα υβριδικό χτύπημα να μπορέσει σύντομα να αναδιοργανωθεί και να αντιδράσει, ενώ θα έχει ελαχιστοποιήσει όσο είναι δυνατόν τις ζημιές, τρίτον, η δημιουργία και η συνεχιζόμενη ανάπτυξη των μέσων αντίδρασης και τέταρτον, η δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των διάφορων κρατικών υπηρεσιών (πολιτικών και στρατιωτικών), καθώς και του ιδιωτικού τομέα, που θα πρέπει να συνεργάζονται προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι υβριδικές απειλές.
Η υβριδική απειλή προς την Ελλάδα και η Τουρκία
Το τελικό - και καίριο- ερώτημα δεν είναι άλλο από το πόσο ευάλωτη είναι η χώρα μας απέναντι σε υβριδικές απειλές, και ποια είναι η κατάσταση με την Τουρκία, η οποία φαίνεται να χρησιμοποιεί πρακτικές υβριδικού τύπου.
Όλες οι δημοκρατίες εκ των πραγμάτων είναι ευάλωτες απέναντι σε τέτοιες πρακτικές: Όπως σημειώνει ο κ. Κωνσταντόπουλος, «τα χαρακτηριστικά των δημοκρατιών (διαφάνεια και συµµετοχή, διάκριση εξουσιών, κράτος δικαίου, σεβασµός της ιδιωτικής ζωής, αµοιβαία εµπιστοσύνη, ελευθερία λόγου και έκφρασης) εκτός από τη θετική τους χροιά, μπορεί να αποτελέσουν και μία εν δυνάμει τρωτότητα, απέναντι τόσο σε κρατικούς όσο και μη κρατικούς δρώντες». Δεδομένου αυτού, η Ελλάδα δεν φαίνεται να παρουσιάζεται ιδιαίτερα τρωτή- σε σχέση με άλλες χώρες- σε τέτοιου είδους ενέργειες, σύμφωνα με τον κ. Δασκαλάκη, ο οποίος υπογραμμίζει, ωστόσο, πως απαιτείται καλύτερη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, καθώς και ενίσχυση της προστασίας των κρίσιμων υποδομών.
Ι. Δασκαλάκης: Ο αντίπαλος αναμένεται να στρέψει τις προσπάθειες του στη διατάραξη της λειτουργίας βασικών υποδομών ώστε να κλονιστεί η εμπιστοσύνη του λαού, όχι μόνο προς την κυβέρνηση αλλά προς το σύνολο της κρατικής μηχανής και συγχρόνως να διαχυθεί ο φόβος και να πληγεί η βούληση της αντίστασης. Ανάλογη και η εκ μέρους του αντιπάλου χρήση των επικοινωνιακών μέσων και του διαδικτύου, γεγονός που επιβάλλει την δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης πολιτών-κράτους και τη συνεχή ενημέρωση των πρώτων.
Ως προς τη χρήση τέτοιου είδους πρακτικών από την Τουρκία, είναι κοινή εκτίμηση πως η γείτονας μετέρχεται τέτοιου είδους πρακτικές: Τόσο ο κ. Δασκαλάκης, υποδεικνύουν το μεταναστευτικό και τη διαχείρισή του από την Τουρκία ως δυνάμει βραχίονα υβριδικών επιχειρήσεων, ενώ ο κ. Λαμπρόπουλος εκτιμά πως η αναθεωρητική Τουρκία του προέδρου Ερντογάν ενσωματώνει στοιχεία και πτυχές τόσο της ρωσικής, όσο και της κινεζικής προσέγγισης, αν και σε αρκετά μικρότερη κλίμακα. Παράλληλα, κάνει λόγο για «συστηματική προσπάθεια του τουρκικού καθεστώτος να καταστεί περιφερειακή υπερδύναμη μέσω ενός εμπλουτισμού του δόγματος εθνικής ασφάλειας με υβριδικά στοιχεία», υποδεικνύοντας επίσης και την ευρεία χρήση παραστρατιωτικών δυνάμεων υπό την αιγίδα της Τουρκίας στη Συρία, που λειτουργούσαν μεν ως υποκατάστατα του τουρκικού στρατού, χωρίς όμως η δράση τους να επιτρέπει απόδοση ευθυνών στην Τουρκία (η οποία αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη σε εγκληματικές τους δράσεις). Άλλο ένα γνωστό παράδειγμα τουρκικών πρακτικών τέτοιου είδους είναι η γνωστή και «παραδοσιακή» αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας μας/ ψυχολογικές επιχειρήσεις- ωστόσο, όπως υποδεικνύει ο κ. Δασκαλάκης, και η ίδια η Τουρκία είναι επίσης ευάλωτη στον υβριδικό πόλεμο, λόγω παραγόντων όπως η κουρδική μειονότητα, η αποδόμηση του κοσμικού κεμαλικού κράτους και οι ρωγμές στη συνοχή του λόγω των κινήσεων προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός αυταρχικού, προσωποκεντρικού κράτους από τον Ερντογάν. «Όλοι τα παραπάνω, δημιουργούν συνθήκες που -υπό προϋποθέσεις και μέχρι κάποιου βαθμού- καθιστούν το κράτος περισσότερο ευάλωτο στις επικαλούμενες ”υβριδικές προσβολές”», πιθανώς στο πλαίσιο στοχοποίησης της Τουρκίας από κάποια μεγάλη δύναμη, σημειώνει ο κ. Δασκαλάκης.