Τα τελευταία 24ωρα η Ελλάδα παρακολουθεί μουδιασμένη τις εξελίξεις γύρω από το άγριο έγκλημα με θύμα μια 43χρονη γυναίκα στη Σαλαμίνα και θύτη τον πρώην σύντροφό της επειδή -κατά τα λεγόμενά του - «την έπιασε με άλλον».
Πρόκειται για μια ακόμη γυναικοκτονία, η οποία έρχεται να προστεθεί στον όλο και μακρύτερο θλιβερό κατάλογο το τελευταίο διάστημα. Δεν έχει σημασία ο αριθμός τους πλέον, μιας και έχει αρχίσει να χάνεται το μέτρημα.
Ομως, το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στην χώρα μας. Οι γυναικοκτονίες - τα «εγκλήματα πάθους», όπως εσφαλμένα χαρακτηρίζονταν κάποτε, σε μια προσπάθεια να δικαιολογηθούν τα αδικαιολόγητα - αποκτούν διαστάσεις επιδημίας σε ολόκληρα τα Βαλκάνια.
Ένας άνδρας στη Βοσνία σκότωσε τη σύζυγό του και μετέδωσε τη δολοφονία ζωντανά στο Instagram. Στη γειτονική Σερβία, 27 γυναίκες σκοτώθηκαν φέτος σε επιθέσεις που έγιναν με βάση το φύλο, παρά τις προσπάθειες ευαισθητοποίησης. Ακτιβιστές στο Κόσοβο καταγγέλλουν ότι η βία κατά των γυναικών αποτελεί «εθνικό ζήτημα έκτακτης ανάγκης».
Σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια, οι γυναίκες παρενοχλούνται, βιάζονται, ξυλοκοπούνται και δολοφονούνται, συχνά από τους συντρόφους τους και αφού έχουν επανειλημμένα καταγγείλει τη βία στις αρχές. Η περιοχή είναι σταθερά συντηρητική, με μια παράδοση αιώνων στην κυριαρχία των ανδρών, αλλά το πρόβλημα αυξήθηκε μετά τους πολέμους της δεκαετίας του 1990 και τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις που συνεχίζονται και μετά το τέλος των συγκρούσεων.
Ομάδες γυναικών στην περιοχή, σε μια προσπάθεια αντίδρασης, οργανώνουν διαμαρτυρίες για να τραβήξουν την προσοχή του κοινού και να απαιτήσουν δράση. Έχουν δημιουργήσει γραμμές βοήθειας και καταφύγια για γυναίκες. Ωστόσο, οι ακτιβιστές κατηγορούν τις αρχές ότι δεν ενεργούν πιο αποφασιστικά για να προστατεύσουν τις γυναίκες και να καταπολεμήσουν την κουλτούρα της ατιμωρησίας.
Η δολοφονία που «άνοιξε τα μάτια» της Βοσνίας
Η κοινή γνώμη στη Βοσνία και στην ευρύτερη περιοχή ταρακουνήθηκε βάναυσα τον Αύγουστο, όταν μια γυναίκα στη βορειοανατολική πόλη Γκράντασατς της Βοσνίας πυροβολήθηκε στο κεφάλι από τον πρώην σύντροφό της, σε ζωντανή αναμετάδοση μέσω Instagram.
Η δολοφονία ήταν «τόσο φρικτή και τόσο τραγική» που «άνοιξε τα μάτια», δήλωσε η Γιαντράνκα Μιλίσεβιτς, από την ομάδα Cure.
Στα Δυτικά Βαλκάνια, οι περισσότερες χώρες έχουν ψηφίσει νόμους και κανονισμούς για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, αλλά η εφαρμογή τους παραμένει ασυνεπής, λένε ακτιβιστές.
Η Βοσνία, για παράδειγμα, ήταν μεταξύ των πρώτων χωρών που επικύρωσαν τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης της Κωνσταντινούπολης για τη βία κατά των γυναικών, αλλά το πρόβλημα από τότε έχει αυξηθεί, δήλωσε η Μιλίσεβιτς.
«Η βία κατά των γυναικών και η ενδοοικογενειακή βία αποτελούν παγκόσμιο φαινόμενο. Υπάρχουν παντού, αλλά το βασικό ζήτημα είναι η αντίδραση του κράτους στη βία», εξήγησε η Βάνγια Μασάνοβιτς, από το Αυτόνομο Κέντρο Γυναικών της Σερβίας. «Δυστυχώς, αυτό που βλέπουμε εδώ (στα Βαλκάνια) είναι ότι η βία εγκρίνεται. Πρόκειται για ένα μοντέλο συμπεριφοράς που δεν καταδικάζεται επαρκώς δημόσια».
«Πάρα πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται την (ενδοοικογενειακή) βία ως ένα ιδιωτικό ζήτημα, μια ιδιωτική υπόθεση μεταξύ δύο ανθρώπων. Δεν καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για κοινωνικό πρόβλημα», λέει η Μιλίσεβιτς.
Οι χαμηλές ποινές
Οι παρατηρητές αναφέρουν ως ένα από τα βασικά προβλήματα τις επιεικείς ποινές της Βοσνίας για τη βία και τη δολοφονία γυναικών. Μια έκθεση του 2022 από το GREVIO, έναν οργανισμό εμπειρογνωμόνων που παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, αναφέρει ότι τέτοιες δικαστικές πρακτικές τροφοδοτούν ένα «αίσθημα ατιμωρησίας» που αισθάνονται έντονα τόσο οι δράστες όσο και τα θύματά τους.
Μόνο μία φορά ένας δολοφόνος καταδικάστηκε στο ανώτατο όριο των 40 ετών σε υπόθεση με θύμα μια γυναίκα. Συνολικά 65 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί τα τελευταία 10 χρόνια και πέντε έχουν επιζήσει από απόπειρες δολοφονίας στη χώρα των 3,3 εκατομμυρίων κατοίκων, σύμφωνα με τοπικά στοιχεία.
Διαδηλώσεις στο Κόσοβο για τα αποτρόπαια εγκλήματα
Η κατάσταση είναι παρόμοια στο Κόσοβο, μια άλλη άκρως πατριαρχική και ανδροκρατούμενη βαλκανική κοινωνία. Εκεί, ο βιασμός πέρυσι ενός 11χρονου κοριτσιού από πέντε δράστες προκάλεσε αντιδράσεις με διαδηλώσεις στους δρόμους με αίτημα την ασφάλεια των γυναικών, οι οποίες οδήγησαν στην παραίτηση του αρχηγού της αστυνομίας.
Ωστόσο, οι διαδηλωτές βγήκαν ξανά στους δρόμους αργότερα το 2022, εξοργισμένοι από δύο δολοφονίες στην πρωτεύουσα Πρίστινα. Μια 63χρονη καθηγήτρια γεωγραφίας δολοφονήθηκε από τον σύζυγό της με τσεκούρι, ενώ μια έγκυος γυναίκα δολοφονήθηκε έξω από νοσοκομείο από τον σύζυγό της, ο οποίος τη σκότωσε ενώ περίμενε να γεννήσει.
Συνολικά 66 γυναίκες έχουν δολοφονηθεί από συντρόφους ή συζύγους από το 2000 στο Κοσσυφοπέδιο, ένα έθνος 2 εκατομμυρίων κατοίκων, ενώ μόνο ένας δράστης έχει καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη, σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές.
«Δεν έχουμε ένα καλά δομημένο σύστημα ευθύνης. Είναι σπάνιο να λογοδοτούν οι αστυνομικοί, οι κοινωνικές υπηρεσίες, οι εισαγγελείς ή οι δικαστικοί λειτουργοί, αν γίνουν λάθη και μια γυναίκα σκοτωθεί αργότερα, λέει η Μασάνοβιτς.
Μπορεί να ψηφίστηκαν νόμοι για την ενδοοικογενειακή βία, αλλά πρόκειται για κοινωνίες που πέρασαν από πολέμους, που οι οικονομίες και οι θεσμοί τους έχουν καταρρεύσει και όπου οι εθνοτικές, πολιτικές και κοινωνικές διαιρέσεις τροφοδοτούνται από τις αρχές αντί να αντιμετωπίζονται. Επομένως οι νομικές αλλαγές από μόνες τους δεν αρκούν σύμφωνα με τους ειδικούς.
«Μερικές φορές δεχόμαστε γυναίκες που έχουν ξυλοκοπηθεί τόσο πολύ που δεν μπορούν να περπατήσουν ή να κουνήσουν το κεφάλι τους, που έχουν έρθει μετά από νοσηλεία σε νοσοκομείο, που είναι έτοιμες να γεννήσουν, που έχουν τραύματα στο στομάχι», είπε η διευθύντρια σε αλυσίδα καταφυγίων για γυναίκες στη Σερβία.