Το Eurogroup, η ανεπίσημη συνάντηση των υπουργών Οικονομικών των κρατών μελών της ευρωζώνης, έχει αναδειχθεί στο κατεξοχήν κέντρο λήψης πολιτικών αποφάσεων για την κρίση χρέους και τον δημοσιονομικό συντονισμό στο ευρωσύστημα.
Η θέση που διατυπώνω στο παρόν είναι διττή. Από τη μία επεξηγώ γιατί, κατά την άποψη μου, η εν λόγω έκφανση του Eurogroup συνιστά μια στρέβλωση τεραστίων διαστάσεων για την Ενωσιακή έννομη τάξη. Ταυτόχρονα, εκφράζω την ειλικρινή απορία γιατί οι εθνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να υφαίνουν τον μανδύα ισχύος του Eurogroup, συνδράμοντας σε μια εκτροπή η οποία ελλοχεύει καταστροφικές επιπτώσεις για τα συμφέροντα των πολιτών τους αλλά και του ίδιου του Ευρωπαϊκού Εγχειρήματος.
Αναμφίβολα, η απουσία δημοσιονομικής «διακυβέρνησης» σε επίπεδο ευρωζώνης θεωρείται ως μια εκ των αιτιών της κρίσης. Οι «αποφάσεις» του Eurogroup και η αναρρίχηση του σε εξέχουσα θέση στην προσπάθεια δημοσιονομικού συντονισμού στην ευρωζώνη, ίσως να μην παρουσιάζουν οποιαδήποτε προβληματική πτυχή στον οικονομικό ή πολιτικό αναλυτή. Άλλωστε, η εν λόγω πολιτική διεργασία είναι εν πολλοίς εντεταγμένη στο γερμανόπνευστο μοντέλο αντιμετώπισης της κρίσης στην ευρωζώνη, όπως αυτό αντανακλάται στις τελευταίες προσθήκες στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Είναι ταυτόχρονα αληθές πως το Eurogroup απολαμβάνει νομιμότητας σε κάποιες πτυχές του αναβαθμισμένου ρόλου του. Για παράδειγμα, Ενωσιακή νομοθεσία επιβάλλει στις εθνικές κυβερνήσεις να υποβάλλουν στο Eurogroup προσχέδια των εθνικών προϋπολογισμών τους.
Το μέγα ερώτημα όμως, είναι κατά πόσο αυτό το ανεπίσημο φόρουμ ελέγχεται καθ' οιονδήποτε τρόπο, ή αν λογοδοτεί οπουδήποτε για τις συνέπειες των πολιτικών «αποφάσεων» του. Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, υπόκεινται στους μηχανισμούς ελέγχου και λογοδοσίας που προνοούν οι Συνθήκες, ένα αυστηρό πλέγμα κανόνων, που συμπεριλαμβάνει το σεβασμό και τη διασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών της. Εκ διαμέτρου αντίθετα, το Eurogroup, δεν είναι όργανο της Ένωσης, δεν έχει καν υπόσταση και οι «αποφάσεις» του δεν παράγουν δίκαιο και δεν ελέγχονται. Αναπόδραστα, το Eurogroup δεν λογοδοτεί και οι οποίεσδήποτε ενέργειες του δεν μπορούν να προσβληθούν ή να αναθεωρηθούν δικαστικώς.
Υπάρχει ήδη χαρακτηριστικό παράδειγμα που επιρρώνει τα ανωτέρω. Αμέσως μετά την πρώτη «απόφαση» του Eurogroup για την Κύπρο, στις 15 Μαρτίου του 2013, εξέφρασα την ταπεινή άποψη πως είχε λάβει χώρα ένας πρωτοφανής εκτροχιασμός. Ομοίως τοποθετήθηκα και επί της δεύτερης «απόφασης» του Eurogroup για την Κύπρο, της 25ης Μαρτίου του ίδιου έτους, υπό την οποία ανακοινώθηκε η πολιτική συμφωνία για το χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Κύπρου. Το «κούρεμα» καταθέσεων δεν αποτέλεσε εφαρμογή ή ενσωμάτωση Ενωσιακού Δικαίου, αλλά «αυτόβουλη» νομοθετική πρωτοβουλία της Κύπρου εις ανταπόκριση των πολιτικών αναλήψεων της στο Eurogroup. Αν ήταν αντίθετα τα πράγματα, θα έπρεπε να τηρηθούν οι Συνθήκες και - ιδίως - ο Χάρτης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Η διεργασία σε επίπεδο Eurogroup δεν διασφαλίζει τα θεμελιώδη δικαιώματα, αλλ' αντίθετα τα εξοστρακίζει. Πολίτης του οποίου τα δικαιώματα έχουν πληγεί από μια «απόφαση» του Eurogroup, δεν μπορεί να την προσβάλει επικαλούμενος τις πρόνοιες του Χάρτη Δικαιωμάτων καθώς δεν παράχθηκε δίκαιο, ούτε πρόκεται για πραξη οργάνου της ΕΕ. Ακόμη και σε εθνικό επίπεδο όμως, οποιαδήποτε νομοθετική πράξη κράτους μέλους κατόπιν πολιτικής «απόφασης» στο Eurogroup, δεν μπορεί να θεωρηθεί εφαρμογή Ενωσιακού Δικαίου, απαραίτητη δηλαδή προϋπόθεσης για επίκληση παράβασης δικαιώματος υπό τον Χάρτη Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Πρόσφατα επικύρωσε επί της ουσίας της εν λόγω άποψη και το Γενικό Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρίνοντας μη παραδεκτές διαδικασίες που στρέφονταν εναντίον του Eurogroup, κάτι που δυστυχώς άφησε βαριά εκτεθειμένους τους κύπριους αιτητές και τους δικηγόρους τους.
Όταν αναλογιστεί κανείς τις επιπτώσεις που έχουν οι προϋπολογισμοί των κρατών στη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και την ποιότητα διαβίωσης των πολιτών τους, η συζήτηση για τη λογοδοσία Eurogroup καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την κατεύθυνση προς την οποία οδεύει το Ευρωπαϊκό Εγχείρημα, τουλάχιστον σε οτι αφορά τα κράτη μέλη που υιοθέτησαν το ευρώ. Η απουσία λογοδοσίας, ελέγχου και οργανικής υπόστασης του Eurogroup πρέπει να τερματιστεί άμεσα. Η εισήγηση είναι όπως, σε συνέχεια της ενίσχυσης του Συμφώνου Σταθερότητας (τα νομοθετικά πακέτα Six Pack και Two Pack), επανεξεταστεί ο ρόλος του Eurogroup κατά τρόπο που να οδηγεί τουλάχιστον στην υπαγωγή του στους κανόνες που διέπουν και υπό τους οποίους λογοδοτούν τα όργανα της ΕΕ.