Πρόσφατα, το Υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε την πρόθεση του να κάνει αλλαγές στην διδασκαλία και εξέταση των μαθημάτων της Βιολογίας και την Χημείας, μελετώντας την συνδυασμένη διδασκαλία τους. Αυτό προκάλεσε μια φορτισμένη ανακοίνωση της Πανελλήνιας Ένωσης Βιεπιστημόνων" που αναφέρει:
«Η συγκεκριμένη προτεινόμενη ενοποίηση των δύο Επιστημών έχει ως αποτέλεσμα:
• να εξασθενεί η θέση των Φυσικών Επιστημών στο σύνολο της, αντί να ενδυναμώνεται,
• οι δύο Επιστήμες, Βιολογία και Χημεία, να απαξιώνονται και γνωστικά να συρρικνωθούν [...]
• οι υποψήφιοι να εισέρχονται σε Πανεπιστημιακά Τμήματα απαιτητικά χωρίς τις αντίστοιχες προαπαιτούμενες γνώσεις, γεγονός που θα έχει επιπτώσεις και στο επίπεδο σπουδών τους στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση»
Η θέση μου δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο διαφορετική. Η προτεινόμενη ενοποίηση είναι και θεμιτή και επιθυμητή, εφόσον δεν θα μειωθούν οι συνολικές ώρες διδασκαλίας στο συνδυασμένο μάθημα. Ο λόγος είναι ότι αυτή η πρόταση προάγει την αρχή της διεπιστημονικότητας που θα είναι όλο και περισσότερο απαραίτητη στον 21ο αιώνα, και είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει στην καλύτερη διδασκαλία και κατανόηση βασικών εννοιών και των δύο επιστημών.
Θα ήθελα πριν διαβάσετε τις σκέψεις μου για το θέμα, να μου επιτρέψετε να σας συστηθώ. Συγκεριμένα θέλω να σας εξηγήσω τι σπούδασα και ποιο είναι το επάγγελμα μου, όχι για να σας «εντυπωσιάσω» και να δώσω «βαρύτητα» στις απόψεις μου, αλλά γιατί ίσως έτσι καταλάβετε καλύτερα την οπτική μου για αυτό το θέμα.
Παρά την επιθυμία μου να σπουδάσω Ιατρική, οι Πανελλαδικές εξετάσεις με οδήγησαν να σπουδάσω Βιολογία - κάτι που μου στοίχισε μεγάλη απογοήτευση, αλλά θεωρώ εκ των υστέρων μια από τις ευτυχέστερες συμπτώσεις της ζωής μου. Τελειώνοντας το Πτυχίο μου, ο μέτριος βαθμός μου - ένα μετά βίας λίαν καλώς πολύ μακριά από το τόσο παρεξηγημένο Άριστα - με απέκλειε από οποιαδήποτε Ελληνική υποτροφία. Μέσα από μια σειρά συμπτώσεων, η διπλωματική εργασία μου, που αφορούσε κυρίως την ανάπτυξη λογισμικού για την απεικόνιση βιομορίων (ανήκε δηλαδή στον τομέα δηλαδή της Πληροφορικής) αλλά και τον προσδιορισμό της τρισδιάστατης δομής υποψήφιων φαρμάκων (ανήκε δηλαδή και στον τομέα της Χημείας) μου επέτρεψε να εργαστώ για την διδακτορική μου διατριβή στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (EMBL). Το διδακτορικό μου το πήρα από το Τμήμα Χημείας στο Πανεπιστήμιο της (παλιάς) Υόρκης. Διευθύνω δύο επιστημονικές ομάδες, μια που ασχολείται με την ανάπτυξη λογισμικού για τον προσδιορισμό της δομής μακρομορίων, και μια που ασχολείται με την κατανόηση μηχανισμών μοριακής αναγνώρισης και ανάπτυξης φαρμάκων στον τομέα της έρευνας για τον καρκίνο. Έχω εκλεγεί στο παρελθόν σε θέση Βιοπληροφορικής σε Ιατρική Σχολή (δεν αποδέχθηκα τον διορισμό μου) και στο άμεσο μέλλον θα καταλάβω την έδρα της Δομής Βιομορίων στο τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Οι επιστημονικές μου εργασίες στο λογισμικό υπολογιστών και ανάπτυξη αλγορίθμων συγκεντρώνουν πάνω από 5,000 ετεροαναφορές, ενώ άλλες 8,000 περίπου αναφορές είναι για εργασίες μου σε θέματα Βιοχημείας και Βιοφυσικής. Οι εργασίες για τις οποίες όμως είμαι πραγματικά περήφανος, είναι αυτές που είναι στα διάσημα διεπιστημονικά περιοδικά: Nature, Science, PNAS, eLife ... Και είμαι πραγματικά υπερήφανος γιατί είναι πραγματικά διεπιστημονικές.
Αρχίζετε ίσως να καταλαβαίνετε που κατευθύνω την συζήτηση: τα όρια μεταξύ των Φυσικών Επιστημών γίνονται όλο και λιγότερο διακριτά! Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά, Βιολογία, όλα αλληλεπιδρούν δημιουργώντας νέους διεπιστημονικούς κλάδους: Βιοχημεία, Βιοφυσική, Αστροφυσική, Επιστήμες Υλικών, Φαρμακοχημεία, Φαρμακογενετική, και πολλοί άλλοι κλάδοι, προϋποθέτουν γνώσεις από διάφορα γνωστικά πεδία.
Χρειάζεται όμως να μιλάμε για διεπιστημονικότητα στους μαθητές του Γυμνασίου ή και του Λυκείου; Κατά την γνώμη μου, ναι. Θα μου επιτρέψετε δύο παραδείγματα.
Στη Βιολογία διδάσκεται η «εικονική» δομή της διπλής έλικας του DNA. Μπορούμε να κατανοήσουμε όμως την δομή αυτή χωρίς να έχουμε διδαχθεί παράλληλα την φύση των δεσμών υδρογόνου στην Χημεία;
Στη Φυσική διδάσκουμε την έννοια της ταχύτητας και της επιτάχυνσης - στα Μαθηματικά διδάσκουμε την έννοια των παραγώγων. Μπορούμε ίσως να κατανοήσουμε καλύτερα και τις δύο έννοιες εξηγώντας ότι η πρώτη παράγωγος της θέσης ενός σώματος ως προς τον χρόνο είναι η ταχύτητα, και η δεύτερη παράγωγος η επιτάχυνση;
Καλωσορίζοντας τους φοιτητές του Διεπιστημονικού Προπτυχιακού προγράμματος στις «Μοριακές Επιστήμες Ζώης» (Molecular Life Sciences) στο Ολλανδικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο.
Η διεπιστημονικότητα είναι τεράστιο ζητούμενο στον 21ο αιώνα και θα έπρεπε να καλλιεργείται από τις μικρότερες ηλικίες! Και όχι μόνο στα παραδείγματα που έφερα! Θα μου επιτρέψετε, πριν τελειώσω, να πάω πολύ πιο μακριά!
Η εμβάθυνση της αρχής της διεπιστημονικότητας θα μπορούσε να γίνει και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Γιατί να μην έχουμε ένα μάθημα, «έτσι, χωρίς πρόγραμμα»; Να διδάσκουμε στο θέμα «Ρώμη» ιστορία, λατινικά, τα θρησκευτικά κινήματα της εποχής; Με θέμα «Μακεδονία» να μιλάμε για τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου, τη φιλοσοφία του Αριστοτέλη, την δομή της Περσικής Αυτοκρατορίας, τα Ελληνικά ως lingua franca, αλλά και την σύγχρονη ιστορία με θέμα την περίφημη FYROM; Η μικρή μου κόρη, στο μάθημα με θέμα «Προσφυγιά» έμαθε για τον Ιησού (πρόσφυγας ήταν ωρέ αγριοχρίστιανοι!), την Παλαιά Διαθήκη (πρόσφυγες ήταν και οι Εβραίοι), την σημερινή κατάσταση στην Μέση Ανατολή (πρόσφυγες στην χώρα τους και οι Παλαιστίνιοι), την Ολλανδική Αποικιοκρατία (που δημιούργησε και προσφυγικά προβλήματα). Γιατί να μην διδάσκουμε την «Ελληνική Παράδοση» ως Ιστορία, Μουσική, Τέχνη, Γλώσσα; Γιατί να μην διδάσκουμε ως ενιαίο μάθημα την «Εξέλιξη» ως φαινόμενο Βιολογικό, Γλωσσολογικό, Μουσικό, Καλλιτεχνικό, Κοινωνικό και Πολιτικό;