Έχουν περάσει 5,5 χρόνια από την είσοδο της Ελλάδας στο μνημόνιο και η χώρα παραμένει σε καθεστώς αυστηρής επιτήρησης και οικονομικής εξάρτησης από τους δανειστές της. Παρ' ότι: 1) εφάρμοσε ένα υπέρογκο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, 2) εξορθολόγισε σε μεγάλο βαθμό το τεράστιο έλλειμμα των €34 δισ. του 2009, 3) απομείωσε το χρέος της κατά €103 δισ., 4) αναχρηματοδότησε τα λήγοντα ομόλογα με δάνεια από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης πολύ μεγαλύτερης διάρκειας και πολύ χαμηλότερου επιτοκίου και 5) προέβη σε 2 ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών, δυστυχώς δεν κατάφερε να εγγυηθεί ένα ασφαλές, σταθερό οικονομικό περιβάλλον και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των αγορών. Ως συνέπεια, στη λήξη του 2ου προγράμματος διάσωσης δεν μπόρεσε να αντλήσει χρήματα από τους επενδυτές, καθώς το επιτόκιο δανεισμού ήταν σε δυσθεώρητα ύψη, και μοιραία κατέληξε να συρθεί στην υπογραφή και 3ου μνημονίου για να αποφύγει την άτακτη χρεοκοπία.
Το τίμημα μάλιστα της ημιτελούς εφαρμογής του προγράμματος, αλλά και του λανθασμένου μείγματος μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής που υιοθετήθηκε, ήταν ιδιαίτερα βαρύ για την Ελλάδα. Όπως βλέπουμε στον παρακάτω πίνακα, η χώρα από το 2010 μέχρι σήμερα έχει πάρει μέτρα συνολικού ύψους €61 δισ., με αποτέλεσμα το εισόδημα της να έχει μειωθεί κατά €63 δισ. (το ΑΕΠ κυμαίνεται πλέον στα €174 δισ. έναντι €23 δισ. το 2009). Ως συνέπεια της πτώσης του ΑΕΠ, το χρέος παρότι αυξήθηκε λίγο σε απόλυτους αριθμούς (κατά €27 δισ.), το κλάσμα Χρέος / ΑΕΠ εκτινάχθηκε στο 187%. Επιπλέον, οι τράπεζες κατέρρευσαν λόγω της εκροής €120 δισ. καταθέσεων, οι επενδύσεις μειώθηκαν στο 1/3 και η ανεργία εκτοξεύτηκε στο 25%.
Σε πλήρη αντίθεση με εμάς, όλες οι υπόλοιπες χώρες που βρέθηκαν υπό καθεστώς μνημονίου (Ιρλανδία, Πορτογαλία και τώρα η Κύπρος) κατόρθωσαν να ολοκληρώσουν επιτυχώς το πρόγραμμα και να δανειστούν κατόπιν από τις αγορές με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Οι επιπτώσεις δε της εφαρμογής του προγράμματος στην οικονομία τους ήταν πολύ λιγότερο αρνητικές σε σύγκριση με την Ελλάδα. Μάλιστα η Ιρλανδία παρουσίασε θετικές μεταβολές στα βασικά οικονομικά της μεγέθη.
Το παρακάτω διάγραμμα είναι διαφωτιστικό:
Τα αίτια αυτής της πρωτοφανούς αποτυχίας της χώρας μας είναι τα εξής:
1. Η υπερφορολόγηση. Η συνεχής αύξηση φόρων δεν είχε θετικό αντίκρισμα στα δημόσια έσοδα, λόγω της οικονομικής ασφυξίας, των συνθηκών ύφεσης και της εκτεταμένης φοροδιαφυγής. Δημιούργησε μάλιστα αντιαναπτυξιακό κλίμα και πυρπόλησε τις προοπτικές ανάκαμψης. Παρότι έχουν παρθεί φορολογικά μέτρα ύψους €31 δισ. από το 2010 μέχρι σήμερα, τα έσοδα όχι μόνο δεν αυξήθηκαν, αλλά επιπλέον έχουν μειωθεί κατά €5 δισ. (-11%) σε σχέση με το 2009.
2. Η αποτυχία πάταξης της φοροδιαφυγής ήταν παταγώδης. Το κράτος χάνει ετησίως περί τα €10 δισ. έσοδα λόγω της παραοικονομίας, ενώ υπάρχει μια κατάσταση γενικευμένης ανομίας και ασυδοσίας που δηλητηριάζει την καλλιέργεια κλίματος φορολογικής συνείδησης στους πολίτες.
3. Προτιμήθηκαν οι οριζόντιες, τυφλές περικοπές, από τη στοχευμένη μείωση των δαπανών του δημοσίου. Όχι μόνο κάτι τέτοιο ήταν άδικο, αλλά τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά, διότι η Ελλάδα συνεχίζει να κατέχει το υψηλότερο ποσοστό δαπανών κεντρικής κυβέρνησης ως προς το ΑΕΠ της ανάμεσα στα κράτη της ΕΕ. Πιο συγκεκριμένα:
Φαίνεται ξεκάθαρα ότι ενώ υπολειπόμαστε έναντι των άλλων ευρωπαϊκών χωρών σε κοινωνική πολιτική, αφού οι δαπάνες για υγεία, πρόνοια και εκπαίδευση είναι κάτω του μέσου όρου της ΕΕ, το κράτος μας εκτός από αναποτελεσματικό είναι και υπερτροφικό. Προφανώς, δεν έγινε η απαιτούμενη αναδιάρθρωση των δημόσιων υπηρεσιών με: συγχωνεύσεις και καταργήσεις οργανισμών, έλεγχο και εξορθολογισμό της λειτουργίας τους, εξοικονόμηση πόρων μέσω οικονομιών κλίμακας κτλ.
4. Παρότι προβλεπόταν στο μνημόνιο, δεν δημιουργήθηκε ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας των πιο αδύνατων. Πχ. η παροχή ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος στο φτωχότερο κομμάτι του πληθυσμού ακόμη δεν έχει εφαρμοστεί.
5. Η μη πραγματοποίηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων (αποκομματικοποίηση του δημοσίου, διαφθορά, γραφειοκρατία, χρόνος απονομής δικαιοσύνης, μαύρη εργασία, απελευθέρωση επαγγελμάτων, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας κτλ). Το πολιτικό προσωπικό δεν τόλμησε να προχωρήσει σε βαθιές τομές φοβούμενο το πολιτικό κόστος και τον κίνδυνο να απωλέσει τη σχέση εξάρτησης και συναλλαγής που είχε χτίσει τα προηγούμενα χρόνια με μεγάλες μερίδες ψηφοφόρων.
6. Δε δόθηκε βάρος στην ενίσχυση της παραγωγής, της καινοτομίας και των εξαγωγών. Επίσης, δεν καλλιεργήθηκε φιλικό επενδυτικό περιβάλλον που θα προσέλκυε επενδύσεις και θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας. Παρά την εσωτερική υποτίμηση που έλαβε χώρα από το 2010 και έπειτα, η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας όχι απλά δε βελτιώθηκε, αλλά επιπλέον η Ελλάδα κατρακύλησε από την 71η θέση της παγκόσμιας κατάταξης που κατείχε το 2009 στην 81η σήμερα.
7. Δε συντάχθηκε κανένα ρεαλιστικό σχέδιο εξόδου από την κρίση. Η μόνη πρόταση που εμφανίζεται στο τραπέζι όλα αυτά τα χρόνια είναι το μνημόνιο, λόγω της πρωτοφανούς ανικανότητας και έλλειψης προετοιμασίας της πολιτικής ηγεσίας να συντάξει ένα εναλλακτικό μακροπρόθεσμο πλάνο. Ακόμα και οι υποστηρικτές της επιστροφής στη δραχμή εμφανίστηκαν τελείως απροετοίμαστοι μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο το καλοκαίρι, με αποτέλεσμα να χάσουν την αξιοπιστία και το έρεισμά τους στην κοινωνία.
8. Δεν υπήρξε κλίμα εθνικής ομοψυχίας. Ούτε καν μια minimum πολιτική συνεννόηση, ώστε να εφαρμοστούν τουλάχιστον τα θετικά σημεία της συμφωνίας. Από την αρχή της κρίσης τα εκάστοτε κόμματα της αντιπολίτευσης προσπάθησαν με κυνικό τρόπο να εκμεταλλευτούν πολιτικά την οργή των πολιτών, αντί να συνεισφέρουν στη λύση του προβλήματος με ρεαλιστικές προτάσεις.
Μετά από σχεδόν 6 χρόνια ατελέσφορων προσπαθειών και λανθασμένων επιλογών χρειάζεται να διδαχτούμε από τα λάθη μας και να προσεγγίσουμε επιτέλους το πρόβλημα στη σωστή του βάση. Ιδιαίτερα η πολιτική ηγεσία έστω και καθυστερημένα πρέπει να βρει το θάρρος να προχωρήσει στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, ώστε να δώσει ώθηση στην οικονομία και να αμβλύνει τα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα του 3ου μνημονίου. Αν για μικροπολιτικούς λόγους επιλέξει να μη συγκρουστεί με τις διαφόρων ειδών συντεχνίες και απλά συνεχίσει την πεπατημένη των προηγούμενων ετών περιοριζόμενη μόνο στην αύξηση φόρων, η αποτυχία και αυτού του προγράμματος είναι δεδομένη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο εθνικός μας στόχος είναι στα επόμενα 3 χρόνια η οικονομία να σταθεί στα πόδια της και η χώρα να βγει να δανειστεί στις αγορές. Μόνο τότε θα κατορθώσουμε να απεμπλακούμε από μνημόνια και επιτηρήσεις. Είναι στο χέρι μας να το πετύχουμε.