Σε πρόσφατο άρθρο έγινε αναφορά σε ένα νέο ορυκτό που ανακαλύφθηκε στο Λαύριο και ταυτοποιήθηκε ως παγκοσμίως πρωτότυπο ορυκτό: Katerinopoulosite: ένα ακόμη μοναδικό παγκοσμίως ορυκτό από το Λαύριο!
Επίσης αναφέρθηκαν και ορισμένα ακόμη ορυκτά (Voudourisite και Lazaridisite, που ανακαλύφθηκαν στο ορυχείο Esperanza αλλά και Kapellasite στο ορυχείο Νο 19 Σουνίου) τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικά ορυκτά για την περιοχή (TL). Η ένδειξη (TL) καταδεικνύει ότι το ορυκτό είναι χαρακτηριστικό για την εκάστοτε περιοχή (Type Locality).
Πολλοί αναρωτήθηκαν ποιες είναι οι χρήσεις τους και τι συνιστά μια τέτοια ανακάλυψη για την Λαυρεωτική και γενικότερα τον τόπο μας. Ας δώσουμε λοιπόν ορισμένες επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τα ορυκτά και ειδικότερα τα ορυκτά του Λαυρίου.
Καταρχάς δεν είναι μόνο τα 2-3 ορυκτά του Λαυρίου που αναφέρθηκαν στο παραπάνω άρθρο. Είναι και πολλά άλλα, σύνολο 562 ορυκτά που έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι σήμερα από την περιοχή της Λαυρεωτικής (λίστα mindat.org, 2017). Εντούτοις η λίστα αυτή δεν είναι πλήρης, τα ορυκτά του Λαυρίου είναι αρκετά περισσότερα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες μου από τα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, πάνω από 100 επιπλέον ορυκτά από την περιοχή έχουν επίσης ταυτοποιηθεί και θα ανακοινωθούν σύντομα σε έγκυρα διεθνή έντυπα, με αποτέλεσμα τα ορυκτά του Λαυρίου να πλησιάζουν τα 700.
Συνεπώς, από τα 5.470 είδη ορυκτών που έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί στη γη (τα 5.237 αναγνωρίζονται επίσημα από την Διεθνή Ορυκτολογική Ενωση (ΙΜΑ), ΙΜΑ Mineral List, Μάρτιος 2017) περίπου 700 προέρχονται από την περιοχή του Λαυρίου. Κάθε χρόνο ανακαλύπτονται και νέα ορυκτά από την περιοχή της Λαυρεωτικής τα οποία αναγνωρίζονται διεθνώς από την ΙΜΑ ως παγκοσμίως πρωτότυπα ορυκτά. Έτσι η Λαυρεωτική κατατάσσεται μεταξύ των πρώτων περιοχών στον πλανήτη σε αριθμό καταγεγραμμένων ορυκτών.
Πράγματι, στα «εξοφλημένα» μεταλλεία της Λαυρεωτικής (Θορικού, Σουνίου, Καμάριζας, Πλάκας κλπ) έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα ανεκτίμητης αξίας ορυκτά. Δείγματα αυτών των ορυκτών είναι, ακόμη και σήμερα, περιζήτητα από συλλέκτες, καθώς απαντούν σε μοναδικούς σχηματισμούς, όπως ο αγαρδίτης, ο σερπιερίτης, ο θορικοσίτης, ο λαυριονίτης, ο καμαριζαΐτης, ο (χ)ιλαριονίτης, ο αττικαίτης κ. ά. Πολλά από τα ορυκτά αυτά εκτίθενται στο Ορυκτολογικό Μουσείο Λαυρίου και το Ορυκτολογικό-Μεταλλευτικό Μουσείο Καμάριζας Λαυρίου, ενώ άλλα συμπεριλαμβάνονται σε ιδιωτικές συλλογές.
Ο καμαριζαΐτης (αγγλ. kamarizaite) είναι ένυδρο αρσενικικό ορυκτό του σιδήρου.
O Ιλαριονίτης (HILARIONITE) είναι ορυκτό που έχει βρεθεί στο ορυχείο Ιλάριο Λαυρίου
Αττικαίτης (Attikaite), -Mine No 19 Σούνιο
Ο λαυριονίτης ( laurionite) είναι ένυδρο χλωριούχο ορυκτό του μολύβδου.
Ορισμένα από τα ορυκτά χαρακτηρίζονται ως «ανθρωπογενή», δεν θα υπήρχαν δηλαδή χωρίς την καταλυτική επίδραση του ανθρώπου τους τρεις τελευταίους 2-3 αιώνες και κυρίως την εξορυκτική και μεταλλουργική δραστηριότητα, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που έχουν δημιουργηθεί πολύ παλαιότερα όπως στα αρχαία ορυχεία του Λαυρίου. Εκτιμάται ότι από το σύνολο των ορυκτών παγκοσμίως, τα 208, δηλαδή το 3% περίπου, έχουν ανθρωπογενή προέλευση. Για παράδειγμα, ο Νεαλίτης ή νεάλιθος (Nealite), που ονομάστηκε έτσι το 1980 προς τιμήν του αμερικανού δικηγόρου και συλλέκτη ορυκτών Leo Neal Yedlin, δημιουργήθηκε από την επίδραση του θαλασσινού νερού στις μεταλλουργικές σκουριές του Λαυρίου. Στην ίδια κατηγορία ανθρωπογενών ορυκτών ανήκουν επίσης ο λαυριονίτης, ο παραλαυριονίτης, ο φιντλερίτης, ο γεωργιαδεσίτης, ο σερπιερίτης, ο καπελασίτης, ο Κτενασίτης κλπ, περίπου 15 και πλέον ορυκτά που αποτελούν πλέον type localities για την περιοχή του Λαυρίου (βλ. R.Hazen et al ). Επισημαίνεται ότι ο κατάλογος του συνόλου των 5.470 ορυκτών δεν περιλαμβάνει τα χιλιάδες νέα συνθετικά υλικά που έχουν ιδιότητες των ορυκτών και τα οποία οι άνθρωποι παράγουν βιομηχανικά. Τα υλικά αυτά, σύμφωνα με τον καθηγητή R. Hazen, θα παραμείνουν στο διαχρονικό γεωλογικό «αρχείο» για τα επόμενα δισεκατομμύρια χρόνια ως υπόμνηση ότι κάποτε υπήρξαν άνθρωποι στη Γη.
Και ας έρθουμε στα εύλογα ερωτήματα των αναγνωστών. Ας μην ξεχνάμε ότι τα ορυκτά δεν αποτελούν απλώς δομικά συστατικά των πετρωμάτων που συνθέτουν το στερεό φλοιό της μητέρας Γης. Πολλά από αυτά είναι εξαιρετικά χρήσιμα και συνιστούν την κρυμμένη αξία της καθημερινότητάς μας, όπως φαίνεται και σε ορισμένα ενδεικτικά διαγράμματα που παρατίθενται. Σε όποιο μέρος της γης κι αν ζούμε, κάθε φορά που τρώμε, πίνουμε, πλένουμε ή πλενόμαστε, γράφουμε, ζωγραφίζουμε, μαγειρεύουμε, ταξιδεύουμε, ή απλά καθόμαστε στην εστία του σπιτιού μας, μεταχειριζόμαστε χρήσιμα ορυκτά που έχουν εξορυχθεί και υποστεί κατάλληλη επεξεργασία. Ειδικότερα τα μεταλλευτικά ορυκτά, αποτελούν τη βάση της (εξαγωγικής) Μεταλλουργίας, δηλ. της παραγωγής μετάλλων και στηρίζουν από απλές βιομηχανίες μέχρι την Εθνική Οικονομία πολλών κρατών. Κι αυτό δεν συμβαίνει μόνο σήμερα. Εδώ και τουλάχιστον πέντε χιλιάδες χρόνια είχαν ήδη αναπτυχθεί απλές μέθοδοι εξαγωγικής μεταλλουργίας, πχ. για την εξαγωγή του χαλκού από τα ορυκτά που τον περιέχουν. Από τότε, η πρόοδος του βιοτικού μας επιπέδου αλλά και του πολιτισμού μας εξαρτήθηκε, σε μεγάλο βαθμό από την εξόρυξη και κατεργασία των ορυκτών. Η ενεργή έκθεση με θέμα «Τα Ορυκτά και ο Άνθρωπος» στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, είναι κατατοπιστική κυρίως για τα χρήσιμα ορυκτά.
Εντούτοις, τα περισσότερα από τα ορυκτά που έχουν ανακαλυφθεί δεν είναι «χρήσιμα» για τον άνθρωπο με τη συνηθισμένη γενική έννοια της χρηστικότητας. Έχουν όμως μεγάλη αισθητική, ιστορική, πολιτιστική, μουσειακή αλλά και επιστημονική αξία. Τέτοια είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία τα ορυκτά του Λαυρίου που προαναφέρθηκαν. Εξαιρούνται προφανώς τα μεταλλευτικά ορυκτά που εξορύχθηκαν επί αιώνες στη Λαυρεωτική και τα οποία δεν είναι προφανώς συλλεκτικά, πλην όμως απετέλεσαν τη βάση της μεταλλευτικής και μεταλλουργικής δραστηριότητας στην περιοχή για την παραγωγή μολύβδου, ψευδαργύρου, αργύρου κλπ.
Τα ορυκτά δεν έχουν μόνο αισθητική και συλλεκτική αξία, έχουν και μεγάλη επιστημονική αξία. Η εξέταση των ορυκτών μας βοηθά-μεταξύ άλλων- να κατανοήσουμε την προέλευση της Γης, εφόσον αποθηκεύουν στο εσωτερικό τους χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με το τι συνέβη στο γεωλογικό παρελθόν. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τα ορυκτά αποτελούν τη μνήμη του πλανήτη... Ειδικότερα, η επιστημονική αξία των ορυκτών του Λαυρίου είναι τεράστια αν αναλογιστεί κανείς την τεράστια διαχρονική ποικιλία τους. Ορισμένα (25 τουλάχιστον από αυτά τα οποία επίσης περιγράφονται στην ίδια λίστα) έχουν ιδιαίτερη σημειολογία ως χαρακτηριστικά για την περιοχή (TL). Ενδεικτικά λοιπόν αναφέρονται ορισμένα ακόμη πολύ σημαντικά type localities:
1. Ο Λαυριονίτης (Laurionite), ένα ιστορικό ορυκτό που ανακαλύφθηκε στις σκουριές των μεταλλείων της περιοχής θορικού Λαυρίου και ονομάστηκε έτσι το 1887 από τον Rudolf Koechlin.
2. Ο Γεωργιαδεσίτης (Georgiadèsite), ο οποίος έχει βρεθεί στις σκουριές των σπηλαίων του Πασά-Λιμάνι και στην περιοχή Βρυσάκη. Πρόκειται για σπάνιο ανθρωπογενές ορυκτό σχηματιζόμενο από την επίδραση θαλάσσιου ύδατος σε μολυβδούχα απόβλητα μεταλλευτικών δραστηριοτήτων (σκουριές).Το όνομα του αποδόθηκε προς τιμή του τότε Διευθυντή της εταιρείας μεταλλείων Λαυρίου Μ. Γεωργιάδη,1896.
3. Ο Αγαρδίτης (Nd) (Agardite-Nd), έχει βρεθεί στο ορυχείο Ιλάριον (Hilarion) του Λαυρίου, 2010.
4. Ο Αττικαίτης (Attikaite), έχει βρεθεί στο Shaft No. 132 του ορυχείου Christiana Λαυρίου, 2006.
5. Ο Ιλαριονίτης (Hilarionite), ο οποίος απαντάται στο ορυχείο Ιλάριον, περιοχή Καμάριζα Λαυρίου, 2011.
6. Ο Καμαριζαΐτης (kamarizaite), ο οποίος απαντάται στην περιοχή Καμάριζα του Λαυρίου, όπου εντοπίστηκε από Ρώσους ορυκτολόγους, ενώ δεν έχει αναφερθεί η ανεύρεσή του σε άλλα σημεία της Γης μέχρι σήμερα, 2008.