Η συμμετοχή της Ελληνίδας στον πόλεμο του 1940, στην κατοχή και στην Αντίσταση στάθηκε καταλυτική για την αλλαγή της θέσης της γυναίκας. Οι Ελληνίδες όχι μόνον προσαρμόστηκαν στις δύσκολες στιγμές της χώρας, αλλά ανταποκρίθηκαν με αξιοθαύμαστο τρόπο στο κάλεσμα της πατρίδας. Η συμβολή τους ήταν μεγάλη και πολύτιμη. Οι Ελληνίδες της υπαίθρου αλλά και των αστικών κέντρων στήριξαν με κάθε τρόπο, όπως μπορούσαν, έναν στρατό απροετοίμαστο για πόλεμο, χωρίς κατάλληλο οπλισμό.
Μαζί με τους άντρες, δόθηκαν στον αγώνα με μια ψυχή. Με το ίδιο πάθος για την ελευθερία. Το χρέος να κρατήσουν τη γη που τους παρέδωσαν οι πρόγονοί τους, με τόσους αγώνες, ξύπνησε μέσα στις ψυχές όλων.
Μέχρι τότε, η Ελληνίδα ήταν παραγκωνισμένη, ήταν ένα «κατώτερο» φύλο. Περιορισμένη, μόνο για το σπίτι, βουτηγμένη στην αγραμματοσύνη, χωρίς νομοθεσία ισότητας, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Κι όμως, εκεί που δεν είχαν καν λόγο στην κοινωνική ζωή, οι γυναίκες έγιναν πρωταγωνίστριες πολιτικών γεγονότων. Άρχισαν να διεκδικούν ό,τι τους ανήκε. Αντικατέστησαν τους άνδρες στην παραγωγή, εξασφάλισαν το ψωμί, τα φάρμακα, το ρουχισμό του στρατού.
Οι γυναίκες της Πίνδου, μετέφεραν τα πολεμοφόδια στην πλάτη τους, εκεί όπου δεν έφταναν τα μεταγωγικά. Πλαισίωναν στα μέτωπα όλες τις κινητές νοσοκομειακές μονάδες στρατού ως εθελόντριες νοσοκόμες. Συνέβαλαν στην εξύψωση του ηθικού στα στρατεύματά μας.
Γράφει ο Τάκης Ε. Παπαγιαννόπουλος στις «Μαρτυρίες 1940-1941»:
.... «Οι νικηταί της Πίνδου προχωρούσαν. Καθώς έφτασαν στον ποταμό Βογιούσα κι είδαν οι ατρόμητες γυναίκες της Πίνδου πως το απότομο ρέμα εμπόδιζε τους σκαπανείς στη δουλειά τους, έκαναν αυθόρμητα κάτι, που ξανάγινε ύστερα στον Καλαμά και στο Δρίνο: μπήκαν οι ίδιες μέσα στα νερά και πιασμένες σφικτά από τους ώμους, σχημάτισαν πρόσχωμα, που ανάκοβε την ορμή του ποταμού και ευκόλυνε τους γεφυροποιούς!»
Οι Ελληνίδες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ως νοσοκόμες σε τραυματισμένους μαχητές, δίνοντας νέες διαστάσεις στον αγώνα και την αντίσταση. Ως εθελόντριες αδελφές του Ερυθρού Σταυρού βοηθούν κρατούμενους με πλαστά ιατρικά πιστοποιητικά και ακτινογραφίες.
Όλα αυτά μας δημιουργούν μια ανεκπλήρωτη προς τη γυναίκα υποχρέωση, να δημιουργήσουμε ένα μνημείο αφιερωμένο στην αγωνίστρια που ο αγώνας της δεν έχει δυστυχώς αποτυπωθεί πουθενά επαρκώς μέχρι σήμερα.
Αγωνίζονται προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στους ασύρματους που λειτουργούσαν σε όλο σχεδόν το διάστημα της κατοχής σε διάφορα μέρη, ή στους πολύγραφους για την παραγωγή έντυπου υλικού. Το μοιράζουν με κίνδυνο της ζωής τους.
Εμπλέκονται στην αντικατασκοπεία και με διάφορα προσχήματα συγκεντρώνουν χρήματα για την αντίσταση. Μαθαίνουν μυστικά των Γερμανών και τα διαδίδουν στον ελληνικό στρατό. Δεν διστάζουν να αναλάβουν ιδιαίτερα επικίνδυνες αποστολές. Οργανώνονται στην ένοπλη αντίσταση και αναδεικνύονται στα πιο δραστήρια και δυναμικά στελέχη. Βγαίνουν στα βουνά με τους άνδρες. Παίρνουν τον τίτλο της καπετάνισσας και αναλαμβάνουν την οργάνωση των γυναικείων τμημάτων τους. Άλλοτε, ιδρύουν αμιγώς γυναικείες εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις με τμήματα οργάνωσης της νεολαίας, με μπροστάρηδες τα παιδιά τους.
Ως δασκάλες, διακρίνονται για το σθένος με το οποίο εκτελούν τη δουλειά τους. Πρωτοπόρες, οραματίστριες εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, για την παιδεία της νέας γενιάς. Μαζικά συμμετέχουν σε διαδηλώσεις, σε απεργίες, σε όλα τα κινήματα στις πόλεις. Επιδεικνύουν ακόμα και πλούσιο έργο, προστατεύοντας τον πολιτισμό και τα έργα τέχνης.
Χάνουν σύζυγο και παιδιά, χάνουν αδερφούς και ανίψια, ξαδέρφια και γονείς. Σε κάποια ολοκαυτώματα θύματα ήταν και γυναίκες κάθε ηλικίας, μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, ή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλοτε πάλι, χωρίς να χάσουν καιρό, επιτίθενται στο Γερμανό για να προστατέψουν ακόμα και έναν άγνωστο. Συλλαμβάνονται, καταδικάζονται, εκτελούνται.
Λίγες μόνον ηρωίδες έγιναν γνωστές στο πανελλήνιο κι έγιναν θρύλος: Λέλα Καραγιάννη, Σύλβια Αποστολίδου-Ιωαννίδου, Ηλέκτρα Αποστόλου, Ηρώ Κωνσταντόπουλου, Κούλα Λίλη, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Παναγιώτα Σταθοπούλου, Γαβριέλα Μυλωνοπούλου-Τζαβάρα, Μαρία Μπέικου...
Υπάρχουν κι άλλες που θα χρειαστεί καιρός για να τις μάθουμε ή δε θα τις μάθουμε ποτέ. Η κάθε μια, μια ξεχωριστή ιστορία, μια ηρωική πράξη πέρα από τις ανθρώπινες
δυνάμεις.
Στην Ελλάδα της κατοχής ένας άλλου είδους Ζάλογγος και ένας άλλος χορός στήνεται στο χοροστάσι της αξιοπρέπειας και της τιμής, της ανωτερότητας και του ψυχικού μεγαλείου.
Όλα αυτά μας δημιουργούν μια ανεκπλήρωτη προς τη γυναίκα υποχρέωση, να δημιουργήσουμε ένα μνημείο αφιερωμένο στην αγωνίστρια που ο αγώνας της δεν έχει δυστυχώς αποτυπωθεί πουθενά επαρκώς μέχρι σήμερα.
Τελικά, όσο σκέφτεται κανείς τη συμμετοχή της γυναίκας στην Αντίσταση τόσο πείθεται για το πραγματικό νόημα των εννοιών όπως «πρωτοβουλία», «ευθύνη», και «γυναικεία χειραφέτηση».