Ένας παλιός μου Διοικητής, τη δεκαετία του 1980, συνήθιζε να λέει στην αναφορά της Μονάδος ότι η εύρυθμη λειτουργία του στρατεύματος στηρίζεται στο επιμελημένο «πρωινό στρώσιμο» των κρεβατιών των στρατευσίμων. Αδιανόητη και λίγο «γραφική» φαίνονταν για όλους εμάς τους ενθουσιώδεις νεαρούς ανθυπολοχαγούς η καθημερινή του επισήμανση-υπενθύμιση. Με τη νεανική τότε ορμή που μας διέκρινε, εστιάζαμε στην πολεμική προπαρασκευή των ανδρών μας (δεν είχαμε τότε ακόμη γυναίκες στο στράτευμα) και τα υπόλοιπα μας φαίνονταν ανούσιες διαδικασίες ρουτίνας, ενίοτε δε ασήμαντες και χρονοβόρες.
Οι αναμνήσεις αυτές επανέρχονται συχνά στο μυαλό μου καθώς συχνά συζητάμε και γράφουμε βαθυστόχαστες αναλύσεις περί εθνικής στρατηγικής, σχεδίων ανασυγκρότησης και τόνωσης της ανάπτυξης, οικονομικής ανάταξης και ορθά καταλήγουμε και επισημαίνουμε την προτεραιότητα του ανθρώπινου παράγοντα και κατά συνέπεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Αποφεύγουμε όμως να θίξουμε ένα σοβαρότατο ζήτημα που ταλανίζει την κοινωνία μας τα τελευταία 50 χρόνια, αλλά μάλλον έχει βαθύτατες ρίζες. Μιλάω για μια γενικευμένη ανομία που υπάρχει στην πλειονότητα της καθημερινότητας μας. Από την κατά συρροή παραβίαση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας μέχρι την καθημερινή αποφυγή εκπλήρωσης των (υπέρμετρων πράγματι) φορολογικών μας υποχρεώσεων. Ναι, αναφέρομαι στις καθημερινές παθογένειες της κοινωνίας μας με τη σημαντικότατη δυστυχώς συμμετοχή της πλειονότητας, αλλά και την ανοχή των υπολοίπων ημών. Μια ανοχή που έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις που ακόμη και τα (συμπαθέστατα) όργανα της τροχαίας να θεωρούν απολύτως φυσιολογική τη συνύπαρξη μηχανών -εν κινήσει- και πεζών επί των πεζοδρομίων με τις πρώτες να διεκδικούν και προτεραιότητα ένεκα ισχύος.
Στη σπάνια δε περίπτωση που δημόσιος λειτουργός προβαίνει στην επιβεβλημένη παρατήρηση ή ακόμη και στην επιβολή ελέγχου και κυρώσεων, οι υφιστάμενοι τις συνέπειες της παράβασης τίθενται αυθορμήτως με την πλευρά του παραβάτη, επιζητώντας την επιείκεια ή ακόμη και ψέγοντας το κρατικό όργανο για την τυπολατρία που επιδεικνύει. Όταν μάλιστα όλα τα επιχειρήματα παραβάτη και θυμάτων-συμπαραστατών έχουν εξαντληθεί μπροστά στην αποφασιστικότητα του οργάνου, επισείεται το έσχατο επιχείρημα: «καλά ο φουκαράς σας φταίει, γιατί δεν πάτε να πιάσετε αυτούς που τα έκλεψαν;». Η αναζήτηση, σύλληψη των ενόχων και επιστροφή των «κλεμμένων» έχει καταστεί βασικός άξονας των λαϊκών δοξασιών και προσδοκιών των τελευταίων ετών. Ως «κλεμμένα» μονίμως προσδιορίζονται ποσά παρανόμως κτηθέντα, παρακρατηθέντα ή μη αποδοθέντα, δεκαπλάσια (μικρότερα ποσά εξαιρούνται και αποτελούν πταίσματα και μη κολάσιμες πράξεις) τουλάχιστον των δικών μας ατοπημάτων. Τα τελευταία φυσικά δικαιολογούνται με την αρχή της «νόμιμης αυτοάμυνας», σύμφωνα με την οποία έκαστος δικαιούται να κατακρατεί, με οποιοδήποτε τρόπο, τα υπερβολικά (πράγματι) ποσά που διεκδικεί το άσπλαχνο και αφερέγγυο δημόσιο. Το τελευταίο ως γνωστόν, εξυπηρετεί κατά αποκλειστικότητα τα άνομα συμφέροντα των «κατάπτυστων» δανειστών μας, πλην των περιπτώσεων αξιοκρατικής (πάντα) πρόσληψης των δικών μας συγγενών.
Αδύνατον λοιπόν να σπάσει αυτή η στρεβλή «αλυσίδα» μεταξύ πολιτών και πολιτείας! Οποιαδήποτε προσπάθεια θεσμικής υπέρβασης του προβλήματος συναντά την αντίδραση του συνόλου της κοινωνίας που καιροσκοπικά και εγωκεντρικά προσπαθεί να αποτρέψει την εφαρμογή των νόμων που οι εκλεγμένοι της αντιπρόσωποι ψηφίζουν. Αυτή ακριβώς η ανωμαλία είναι ίσως και το μεγαλύτερο πρόβλημα της κοινωνίας μας. Η βέλτιστη λύση, γνωστή, η παιδεία. Η έννοια της παιδείας, στη νεοελληνική κατανόηση είναι απολύτως ταυτόσημη με την απόκτηση ενός πτυχίου ανωτάτου εκπαιδευτικού ιδρύματος που θα οδηγήσει στο διορισμό στο «αμαρτωλό» και κορεσμένο δημόσιο. Αναμφισβήτητα ορθή λοιπόν η σημασία της παιδείας, αλλά μάλλον μακροχρόνια στην εμφάνιση των θετικών αποτελεσμάτων της και κυρίως προβληματική ως προς τον τρόπο της εφαρμογής της, καθώς υπάρχουν ριζικά αντίθετες αντιλήψεις. Για άλλη μια φορά διαφαίνεται αδιέξοδο.
Ας προσπαθήσουμε να δούμε μια διαφορετική προσέγγιση, αυτή των «προβληματικών» πολιτών βορείων κυρίως ευρωπαϊκών χωρών, που θεωρούν τους εαυτούς τους μέλη της πολιτείας και συνάμα συνυπεύθυνους μαζί με τους λοιπούς κρατικούς λειτουργούς για την καθημερινή ευνομία. Επαναστατική η αντίληψη αυτή, σε τελευταία όμως ανάλυση είναι η μόνη που υπερασπίζεται, με σοβαρά ποσοστά επιτυχίας, την περιφρούρηση των ατομικών μας δικαιωμάτων και ελευθεριών. Σε διαφορετική περίπτωση, η συσσωρευμένη καθημερινή γενική ανομία, θα συνεχίσει να τροφοδοτεί παραβατικές συμπεριφορές στο επίπεδο της εγκληματικότητας και της διαφθοράς στην πολιτική, οικονομική ζωή και στην καθημερινότητα μας. Τα παραπάνω συμπτώματα οδηγούν στην κατάρρευση των κοινωνικών δομών και ιστορικά συχνή είναι η αντίδραση της επιλογής ακραίων λύσεων που συνήθως επιτείνουν το πρόβλημα.
Ας κάνουμε από σήμερα μια μικρή αρχή, διεκδικώντας τα δικαιώματα μας σε κάθε επίπεδο, όχι μόνο έναντι ενός ανυπόληπτου κατά γενική ομολογία κράτους, αλλά και έναντι όλων αυτών των συμπατριωτών μας που καθημερινά και με την ανοχή μας, δημιουργούν τις συνθήκες γιγάντωσης της εγκληματικότητας και κάθε παραβατικής συμπεριφοράς. Είναι δύσκολο το έργο αυτό καθώς έχει κόστος οικονομικό και ψυχολογικό (ενίοτε και σωματικό) και θα μας φέρει αντιμέτωπους με καθημερινές τριβές και ανεπιθύμητες αντεγκλήσεις. Εκτιμώ όμως ότι δεν έχουμε και καλύτερη λύση αν πράγματι θέλουμε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας. Φυσικά αν κάποιος έχει καλύτερα εφικτή ιδέα ας την ακούσουμε!