Πραγματοποιήθηκε σήμερα (15/6) στη Θεσσαλονίκη η τρίτη κατά σειρά Τριμερής Διάσκεψη Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, κατά τρόπο πανηγυρικό και με έντονους ιστορικούς συμβολισμούς. Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας και του Ισραήλ και ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, παρέστησαν στην τελετή αποκαλυπτηρίων της πλάκας για την θεμελίωση του Μουσείου Ολοκαυτώματος που πρόκειται να ανεγερθεί στην πόλη, εις μνήμην των χιλιάδων Εβραίων κατοίκων της, που έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι κοινές ιστορικές καταβολές που συνδέουν την Ελλάδα και το Ισραήλ αναδείχθηκαν και με τις δημόσιες ευχαριστίες κατοίκων της Κεφαλονιάς προς τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό, για την βοήθεια που είχε προσφέρει το ισραηλινό πολεμικό ναυτικό, όταν το νησί είχε πληγεί από καταστροφικό σεισμό το καλοκαίρι του 1953.
Ολοένα και συχνότερα οι τρεις χώρες ανασύρουν πτυχές του παρελθόντος που τις συνδέει. Ωστόσο τώρα, οι κυβερνήσεις της Αθήνας, της Λευκωσίας και της Ιερουσαλήμ έχουν ενώπιόν τους το παρόν και νέες προκλήσεις. Παρά το ότι στις επίσημες δηλώσεις τονίσθηκε πόσο σημαντικό είναι ότι και οι τρεις χώρες αποτελούν τις μόνες «πραγματικές δημοκρατίες της περιοχής», είναι σε όλους σαφές ότι οι διακρατικές σχέσεις δεν καθορίζονται αποκλειστικά με βάση τις θεσμικές τους ομοιότητες. Ειδικά μάλιστα στην περίπτωση της συγκεκριμένης τριμερούς συνεργασίας, ήδη από πολύ νωρίς διαφάνηκε ότι οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ εκ των πραγμάτων δεν είναι σε θέση να επιλύσουν αφ' εαυτές όλα ανεξαιρέτως τα ζητήματα που ανακύπτουν σε ειδικότερες πτυχές της μεταξύ τους συνεργασίας.
Συγκεκριμένα, σε ό,τι έχει σχέση με τον τομέα της ενέργειας, της εξόρυξης και της εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, τον πρώτο λόγο έχουν περισσότερο οι τεχνοκράτες και λιγότερο οι πολιτικοί. Η πολιτική βούληση μπορεί να είναι σαφώς εκπεφρασμένη ποικιλοτρόπως. Εάν όμως δεν συνοδεύεται από την τεχνική και εμπορική βιωσιμότητα του εγχειρήματος, τότε οι πολιτικές ηγεσίες δεν είναι σε θέση να επιβάλουν τις δικές τους σκοπιμότητες.
Έτσι, παρά το ότι εδώ και μήνες έχει στεγνώσει το μελάνι των υπογραφών επί του μνημονίου συνεργασίας για την κατασκευή του αγωγού Eastmed που θα συνδέει τα ισραηλινά και τα κυπριακά κοιτάσματα με την Ευρώπη - απομένει να διαπιστωθεί εάν αυτό το φιλόδοξο πρότζεκτ θα αποκτήσει σάρκα και οστά. Αυτήν ακριβώς την έννοια έχει η είδηση ότι στα τέλη του 2017 αναμένεται να υπογραφεί στην Κύπρο η «Διακυβερνητική Συμφωνία για τον Eastmed», στην οποία θα συμμετέχει και η Ιταλία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το ελληνικό Υπουργείο Ενέργειας σε δήλωση που μετέδωσε το ΑΠΕ, αυτή η Διακυβερνητική Συμφωνία πρόκειται να αποτελέσει «αποφασιστικό βήμα για την τελική ωρίμανση του έργου» . Αναμφίβολα, αυτή ακριβώς η διατύπωση αφήνει πολλά περιθώρια για ποικίλες ερμηνείες, αισιόδοξες και μη.
Ένα δεύτερο ζήτημα που απασχολεί τις τρεις χώρες είναι η αποκατάσταση των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας και η επίδραση που έχει στους ενεργειακούς σχεδιασμούς του Ισραήλ. Το σκηνικό ήταν πολύ πιο ξεκάθαρο, ενόσω διατηρείτο η διπλωματική ψυχρότητα μεταξύ της Άγκυρας και της Ιερουσαλήμ. Ήταν όμως εξ αρχής σαφές ότι δεν επρόκειτο να κρατήσει για πάντα. Και ενώ χάθηκε το momentum του Mont Peleran για ουσιαστική επίλυση του Κυπριακού, οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας αποκαταστάθηκαν, επαναφέροντας ουσιαστικά τα ερωτήματα της ελληνικής και της κυπριακής πλευράς για το εάν τελικά το Ισραήλ έχει την πρόθεση να εκλαμβάνεται ως αξιόπιστος εταίρος.
Αθήνα και Λευκωσία τονίζουν με κάθε ευκαιρία τη σπουδαιότητα της τριμερούς τους συνεργασίας με το Ισραήλ καθ' όλη τη διάρκεια των τελευταίων ετών - και δικαιολογημένα. Ποτέ άλλοτε οι σχέσεις τους με το εβραϊκό κράτος δεν ήταν σε τόσο καλό επίπεδο. Ωστόσο, κάποιες φορές τείνουν να λησμονούν την ξεκάθαρη δήλωση του πάλαι ποτε Προέδρου του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, ότι δηλαδή «οι φιλικές σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο δεν στρέφονται κατά κανενός άλλου κράτους». Αυτή είναι η πάγια θέση της ισραηλινής πλευράς από την απαρχή της περιφερειακής συμπόρευσής της με την Ελλάδα και την Κύπρο. Με την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με την Τουρκία, το Ισραήλ έχει καταστήσει σαφές, αμέσως και εμμέσως ότι δεν προτίθεται να βάλει «όλα τα αυγά του σε ένα καλάθι».
«Ποτέ άλλοτε οι σχέσεις Aθήνας και Λευκωσίας με το εβραϊκό κράτος δεν ήταν σε τόσο καλό επίπεδο. Ωστόσο, κάποιες φορές τείνουν να λησμονούν την ξεκάθαρη δήλωση του πάλαι ποτε Προέδρου του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, ότι δηλαδή "οι φιλικές σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο δεν στρέφονται κατά κανενός άλλου κράτους". Αυτή είναι η πάγια θέση της ισραηλινής πλευράς από την απαρχή της περιφερειακής συμπόρευσής της με την Ελλάδα και την Κύπρο.»
Λίγες ώρες πριν την πραγματοποίηση της Τριμερούς στη Θεσσαλονίκη, ο ανταποκριτής του κρατικού ισραηλινού ραδιοφώνου που συνόδευε την επίσημη αποστολή της χώρας του, επικαλούμενους πηγές που βρίσκονταν πολύ κοντά στον Βενιαμίν Νετανιάχου, μετέδιδε ότι το Ισραήλ επρόκειτο να τονίσει στους Έλληνες και στους Κύπριους ότι «άλλο πράγμα οι σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο και άλλο πράγμα οι σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία». Ειδικότερα, δήλωσε ότι το Ισραήλ έχει αποδείξει ότι είναι προσηλωμένο στην ενεργειακή συνεργασία του με την Αθήνα και τη Λευκωσία -απόδειξη ότι υπέγραψε το μνημόνιο για τον Eastmed- , αλλά, από την άλλη πλευρά, επιθυμεί να προχωρήσει στην κατασκευή του αγωγού που θα συνδέει τα ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου και με τις νότιες ακτές της Τουρκίας. Έτι περαιτέρω, συνέχιζε ο δημοσιογράφος του ισραηλινού ραδιοφώνου, ο κ. Νετανιάχου επρόκειτο να ζητήσει την συγκατάθεση της Κύπρου να διέλθει ο αγωγός προς την Τουρκία διαμέσου της Κυπριακής ΑΟΖ. Αν και επίσημη επιβεβαίωση μίας τέτοιας πρότασης δεν υπάρχει από καμία πλευρά, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης φρόντισε στις δηλώσεις του μετά το πέρας των συναντήσεων να τονίσει με διπλωματικό τρόπο ότι «στους τρεις, τέταρτος δεν χωρεί». Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι τα δικαιώματα που ασκεί το παράκτιο κράτος στα εθνικά χωρικά του ύδατα δεν είναι ταυτόσημα με εκείνα που ασκεί στην Αποκλειστική Οικονομική του Ζώνη. Κατέστη όμως σαφές ότι τυχόν αγνόηση της εκπεφρασμένης άρνησης της Κύπρου να διαπεράσει ο αγωγός Ισραήλ-Τουρκίας την κυπριακή ΑΟΖ, θα αποτελέσει μία πολύ δυσάρεστη εξέλιξη στις κυπροϊσραηλινές σχέσεις - κάτι που κανείς δεν επιθυμεί να συμβεί.
Είναι σαφές ότι ποτέ άλλοτε η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ δεν ήταν τόσο κοντά σε διπλωματικό και πολιτικό επίπεδο. Ωστόσο, ο πήχης έχει τεθεί ψηλά. Πολλά απομένουν να γίνουν ακόμα για να πει κανείς με βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται περί μίας συγκυριακής προσέγγισης. Όλα δείχνουν ότι οι μελέτες που έχουν υποβληθεί για κοινά ενεργειακά πρότζεκτ ακόμα αναζητούν χρηματοδότηση. Όσο θα καθυστερεί η υλοποίησή τους, τόσο θα πληθαίνουν οι αμφιβολίες της Ελλάδας και της Κύπρου για τις πραγματικές προθέσεις του Ισραήλ ως προς το αντίπαλό τους δέος - την Τουρκία.
Από την άλλη πλευρά, διαπιστώνεται ότι ο τομέας που έμπρακτα φαίνεται να συντηρεί και να ενδυναμώνει αυτήν την περιφερειακή τριμερή συνεργασία είναι ο στρατιωτικός. Τόσο η Ελλάδα, όσο και η Κύπρος προσφέρουν στο ισραηλινό ναυτικό, στο στρατό ξηράς και στην αεροπορία την δυνατότητα να πραγματοποιήσουν ασκήσεις εντός των εδαφών τους. Η δυνατότητα αυτή παίζει καταλυτικό ρόλο για την εμβάθυνση των διακρατικών σχέσεων, καθότι με αυτόν τον τρόπο, ουσιαστικά η Ελλάδα και η Κύπρος υπερκαλύπτουν πλήρως τις αντίστοιχες διευκολύνσεις που η Τουρκία προσέφερε στους Ισραηλινούς επί δεκαετίες. Ενδεικτική ήταν η πρόσφατη 6ήμερη άσκηση της επίλεκτης μονάδας καταδρομέων «Εγκόζ» και της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας σε συνεργασία με την Εθνική Φρουρά της Κύπρου, που πραγματοποιήθηκε στις ορεινές περιοχές του Τροόδους.