Στο αχανές νομικό μας σύστημα κρύβονται νομικά «διαμάντια» που δεν έχουν καταφέρει να βρουν το δρόμο στην mainstream νομική πρακτική. Κι όμως, μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης στα χέρια όσων θέλουν να δουν την χώρα να βγαίνει από το αναπτυξιακό της τέλμα. Ο λόγος για την «κοινωνική επιχειρηματικότητα», ένα είδος επιχειρηματικής δράσης που εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα με το νόμο 4019/2011 και εισάγει νομικές οντότητες με εμπορική ιδιότητα.
Ονομάζονται Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.) και διακρίνονται ανάλογα με τον σκοπό τους στις εξής κατηγορίες: ένταξης, κοινωνικής φροντίδας και συλλογικού και παραγωγικού σκοπού.
Στις Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης, τμήμα των εργαζομένων πρέπει να ανήκει στις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού (ήτοι άνεργοι νέοι, άνεργες γυναίκες , άνεργοι άνω των 50 ετών ή κάτοικοι απομακρυσμένων περιοχών κ.ο.κ). Αντίστοιχα, στις Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής φροντίδας αφορά την παραγωγή προϊόντων για την εξυπηρέτηση κοινωνικού σκοπού συγκεκριμένων ομάδων του πληθυσμού.Τέλος, οι Κοιν.Σ.Επ συλλογικού και παραγωγικού σκοπού στοχεύουν κυρίως στην ανάπτυξη της τοπικής απασχόλησης και την ενδυνάμωση της περιφερειακής ανάπτυξης.
Οι παραπάνω επιχειρήσεις έχουν μία προνομιακή μεταχείριση σχετικά με την φορολόγηση των κερδών ενώ οι εργαζόμενοι που εργάζονται σε αυτές μπορούν να συνεχίσουν να λαμβάνουν τα κοινωνικά επιδόματα που δικαιούνται. Ταυτόχρονα, δύνανται να συνάπτουν προγραμματικές συμβάσεις με κατά τόπους Δήμους και Περιφέρειες και διάφορους δημόσιους οργανισμούς όπως ΑΕΙ και ΑΤΕΙ. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει και στην δυνατότητα τους να συνεταιρίζονται και να συστήνουν κοινοπραξίες και ενώσεις.
Μέχρι τώρα οι κοινωνικές επιχειρήσεις που λειτουργούν έχουν περιορισμένη έως ανύπαρκτή εξαγωγική δραστηριότητα και χαμηλό κύκλο εργασιών κυρίως διότι δεν έχει «ξεκλειδωθεί» η αναπτυξιακή τους δυναμική. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως δεν είναι αναγνωρίσιμες με κάποιο προϊόν ή brand. Λίγοι γνωρίζουν τον θεσμό, πόσο μάλλον συγκεκριμένες επιχειρήσεις.
Η μέθοδος που προκρίνεται είναι τα συνεργατικά σχήματα μεταξύ συναφών Κοιν.Σε.Π μέσω του "pooling" των προμηθειών και την σύσταση cluster. Tα clusters των Κοιν.Σε.Π. έχουν πολλαπλασιαστικά οφέλη, καθώς δίνουν την δυνατότητα να επωφεληθούν περισσότερες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες.
Ευχής έργο θα ήταν, να δοθεί η δυνατότητα σε φοιτητές με καινοτόμες ιδέες να συστήσουν εταιρείες τέτοιες μορφής σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια τους και να αναπτύξουν την δραστηριότητα τους. Είναι γνωστό άλλωστε πως η Ελλάδα υστερεί στο monetization της έρευνας των Πανεπιστημίων.
Πόσο χρήσιμο θα ήταν, αν μία Κοιν.Σε.Π. φοιτητών Γεωπονίας με μία πρωτοποριακή έρευνα στην καλλιέργεια συνεργάζονταν με μία Κοιν.Σε.Π. της επαρχίας που ασχολείται με την γεωργία. Ή εάν τα Πανεπιστήμια λάμβαναν πρωτοβουλίες να συνεργαστούν με κοινωνικές επιχειρήσεις και να παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες ως case studies ή οι νομικές σχολές ως legal clinics για τους προπτυχιακούς φοιτητές.
Αρκεί κάποιοι να ξεκινήσουν και να πετύχουν, μετά θα ακολουθήσουν και άλλοι.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνική επιχειρηματικότητα, όπως και όλες οι επιχειρήσεις πλέον, είναι η έλλειψη επενδύσεων και δανειοδότησης. Για αυτό όμως είναι και τόσο κρίσιμες οι συνέργειες ώστε να είναι φερέγγυες έναντι των δυνητικών δανειστών τους. Αν μη τι άλλο, δεν πρέπει να ξεχνάμε και το κοινωνικό «στίγμα» ευπαθών ομάδων (όπως πρώην τρόφιμοι καταστημάτων κράτησης ή πρώην χρήστες ουσιών) που τους δυσκολεύουν στην εύρεση επενδυτών.
Απόδειξη της δυναμικής και της σημασίας που δίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτήν είναι το ΕΣΠΑ του 2014-2020. Ενδεικτικά, στο ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας προβλέπεται κονδύλι 1,6 εκατομμυρίων ευρώ για την «Προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας». Με βάση το πρόγραμμα μετά το 2016 όλες οι περιφέρειες θα αναλάβουν την διαχείριση των σχετικών προγραμμάτων ανάπτυξης με την μεταφορά τεχνογνωσίας στις σχετικές υπηρεσίες.
Ας ελπίσουμε πως το πνεύμα συνεργασιών σε όλα τα επίπεδα θα πρυτανεύσει και πως οι περιφέρειες θα επιλέξουν να χρηματοδοτήσουν βιώσιμα σχήματα με εξαγωγικό προσανατολισμό.