Ακούμε κάθε χρόνο ότι το σύνθημα «ψωμί, παιδεία, ελευθερία» είναι τώρα πιο επίκαιρο από ποτέ. Τρεις λέξεις που σημάδεψαν ολόκληρη τη μεταπολίτευση. Σήμερα όμως τι ακριβώς συμβολίζουν; Διατηρούν τη δύναμή τους;
•«Ψωμί»: Σε μια σαφώς πιο φτωχή Ελλάδα συμβόλιζε την αξιοπρεπή διαβίωση. Κάτι που έχει αρχίσει να γίνεται πάλι ζητούμενο για αρκετούς συμπολίτες μας με την κρίση.
•«Παιδεία»: Ζητούμενο τότε, ζητούμενο και τώρα. Σήμερα όμως το πρόβλημα δεν είναι ποσοτικό όπως τότε, αλλά ποιοτικό.
•«Ελευθερία»: Μέγιστο ζητούμενο τότε, βασικό κεκτημένο σήμερα. Όσο και αν μιλούσαν κάποιοι για «χούντα» τα τελευταία χρόνια, η αλήθεια είναι ότι η ελευθερία και η δημοκρατία στην Ελλάδα έχουν αποκτήσει τα τελευταία 40 χρόνια γερές ρίζες. Όσο κι αν η οικονομική κρίση τις υποσκάπτει...
Αν θέλαμε όμως να βρούμε σήμερα ένα ανάλογο, νέο σύνθημα που θα εξέφραζε με τρεις λέξεις τις αγωνίες ενός νέου ανθρώπου θα άλλαζα μόνο την τελευταία λέξη. Αντί για το «ελευθερία» θα έβαζα το «δικαιοσύνη». Τα τελευταία 40 χρόνια εμπεδώθηκε η ελευθερία στην κοινωνία, η δικαιοσύνη όμως όχι. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.
Το «ψωμί» - το πρώτο συνθετικό του συνθήματος- μεταφράζεται σήμερα σε «δουλειά» και είναι το νούμερο ένα ζητούμενο στις μέρες μας. Με ποσοστά ανεργίας στους νέους να αγγίζουν το 50% είναι φυσικό να αποτελεί τον μόνιμο εφιάλτη των νέων. Ακόμα και των «σπουδασμένων». Οι θέσεις στο Δημόσιο στέρεψαν και οι μεγάλες επιχειρήσεις «μαζεύονται» ενώ οι μικρές κλείνουν η μία μετά την άλλη. Παλιότερα τα πράγματα ήταν πιο «γραμμικά». Σπουδάζω, τελειώνω, βρίσκω δουλειά. Πλέον τα πράγματα δεν είναι έτσι. Το περιβάλλον μας είναι λιγότερο στατικό. Δεν αρκεί πλέον να κάνεις τα πράγματα σωστά, αλλά πρέπει να κάνεις και τα σωστά πράγματα. Δεν αρκεί δηλαδή να επαναλαμβάνεις, αλλά πρέπει και να καινοτομείς. Κι αυτό εμπεριέχει αναπόφευκτα δοκιμή και σφάλμα, εμπεριέχει τόλμη και ρίσκο.
Ας πάμε στο δεύτερο συνθετικό: την «παιδεία». Η Παιδεία αποτελεί πάντα ζητούμενο. Ειδικά στις μέρες της κρίσης. Κι αν, για να βγούμε από την κρίση χρειαζόμαστε δουλειές, για να μην ξαναμπούμε, χρειαζόμαστε σχολεία. Πραγματικά σχολεία όμως που θα διαμορφώνουν υπεύθυνους πολίτες με εφόδια και κρίση. Που θα σε μάθουν πώς να μαθαίνεις κι όχι πώς να τα ξέρεις όλα. Και πραγματικά πανεπιστήμια ανοικτά στον κόσμο και στην κοινωνία κι όχι τσιφλίκια οργανωμένων μειοψηφιών κι εστίες συναλλαγής. Πρέπει σιγά-σιγά να περνάμε από την επιφάνεια στην ουσία, ή αλλιώς, να πάμε επιτέλους «από τα χαρτιά στα γράμματα». Να δίνουμε έμφαση όχι στο τι γράφουν τα διπλώματα και τα πτυχία αλλά στο τι γνώσεις κρύβουν από πίσω.
Η «δικαιοσύνη» είναι το τρίτο συνθετικό του νέου συνθήματος, στη θέση της «ελευθερίας». Δεν εννοώ τα δικαστήρια, αλλά τη δικαιοσύνη στην κοινωνία. Τις ίσες ευκαιρίες, την αξιοκρατία, τη διαφάνεια, τη λογοδοσία, την ισονομία κι όλα όσα έχουμε βάλει κάτω από το χαλί τα τελευταία 40 χρόνια. Γιατί; Διότι υπάρχει ένα πελατειακό σύστημα που δεν ξεριζώνεται εύκολα. Που έκανε τους πολίτες πελάτες. Που μπόλιασε την κοινωνία με τη νοοτροπία ότι υπάρχει τρόπος κι όχι κόπος. Που την έπεισε ότι προχωράς ανάλογα με τη γνωριμία σου κι όχι την αξία σου.
Δουλειές, παιδεία, δικαιοσύνη είναι το νέο πρόσταγμα από τη σημερινή νεολαία, όχι και πολύ διαφορετικό από το «ψωμί, παιδεία ελευθερία» του Νοέμβρη του '73. Μια νεολαία η οποία αγωνιά για το δικό της μέλλον στην Ελλάδα όπως είναι αποτυπωμένο σε ένα σύνθημα που είναι γραμμένο σε τοίχο της Σχολής των Χημικών Μηχανικών στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Υπάρχει εκεί για δεκαετίες, δεν έχει σβηστεί, ίσως γιατί εκφράζει σε 4 μόνο λέξεις όλη την αγωνία της φοιτητικής μας (κι όχι μόνο) νεολαίας. Ο τοίχος γράφει:
«Το Πολυτεχνείο ζει! Εμείς...;»